Türkiye'deki rüzgârlar

Kuzey Ege'de Poyraz nedeniyle eğilmiş bir Zeytin Ağacı

Suriye ve Irak üzerinden gelen Güneydoğu Anadolu'yu etkileyen Çöl Fırtınası

Türkiye'de esen başlıca rüzgârlar iki gruba ayrılabilir;

• Yönlerine göre rüzgarlar
• Özel Rüzgarlar

Yönlerine göre Rüzgarlar

Estikleri yönlere göre rüzgarlar;

Gündoğusu

Doğudan esen soğuk ve kuru rüzgâr. Güney Rusya ile Kafkaslar'da yüksek basıncın görülmesi durumunda bu rüzgâr tipi daha çok gözlemlenir. Gündoğusu genellikle yağışın kesilmesine neden olur.

• Sıcaklık 24-22 °C

Keşişleme

İstanbul yöresinde güneydoğudan esen rüzgâra denizcilerin verdiği addır. Uludağ'ın eski adı olan Keşiş dağının yönüne göre adlandırılmıştır^[1]. Gündoğusu ve Kıble arasında 135 dereceden esmektedir. Bir diğer adı da Akyeldir. Samyeli de denir.

Kıble

Güneyden esen, güney yönünü simgeleyen kıbleden ismini alan, oldukça sıcak ve nemli rüzgâr. Orta Akdeniz’de oluşan alçak basınç merkezi Türkiye'de bu tür rüzgârın gözlenmesini sağlayan etkenlerdendir.

• Sıcaklık 27-36 °C

Lodos

Türkiye’nin batı kesimlerinde, güneybatı yönlerinden esen sıcak rüzgâr (İsmi Yunan tanrısı Notos’dan çevirme). Bazen hızı ve hamlesi 60 ile 130 km/s'ye kadar ulaşarak etkili olur. Denizciler için oldukça önemli ve tehlikeli varsayılan rüzgâr tipidir. Bilhassa Marmara Bölgesi'nde deniz ulaşımını aç şekilde etkiler. Görüş mesafesini, içerdiği nem (mikro damlacıklar) nedeniyle yüzde 10 kadar düşürebilir. Bazen yağmurun peşinden sıcak bir havaya neden olur. Yağmur öncesinde ise ılık ve nemli bir ortama neden olabilir. Kıyı erozyonuna neden olan rüzgâr tiplerindendir.

Özellikle kış mevsiminde, sıcak esme özelliği nedeniyle karların erimesine neden olarak zaman zaman taşkın, sel ve su baskınları yaratır. Aynı zamanda, estiği sürece sıcaklıkların da normalin üstünde artmasına neden olan bir rüzgârdır. Zaman zaman Ege, Marmara ve Batı Akdeniz'de deniz ulaşımını etkilediği gibi kara ve denizde can ve mal güvenliğini tehlikeye sokacak olaylara neden olarak yaşamı etkiler. Kabayel ve kumkarası olarak da bilinir. Baş ağrısı yaptığı söylenmekte, ancak bunun bilimsel bir kaynağı bulunmamaktadır.

• Sıcaklık 9-12 °C

Günbatısı

Batıdan esen sıcak ve nemli rüzgâr. Günbatısı özellikle Türkiye'nin batı kesimlerinde yağışlara neden olur. Marmara ve Karadeniz üzerinden alçak basınç ve cephe sistemlerinin her geçişinde gözlenir ve zaman zaman denizde ve karada yaşamı etkiler.

• Sıcaklık 25-29 °C

Karayel

Yağmurlu bir dönemi izleyen 2-3 gün boyunca devamlı olarak kuzeybatıdan esen rüzgâr. Balkanlar'ın kuzeyinde, Rusya stepleri içerisinde oluşan alçak basınç merkezi ve buna bağlı cephe sistemlerinin geçişi sırasında gözlenen rüzgâr cinsidir.

Esme yönündeki yüksek dağların kuytu taraflarında yamaç aşağı alçalan rüzgâr ısınarak fön tipi rüzgâr etkisi ve özellikleri taşır. Bu yerlerde sıcak, kuru ve hoş bir hava yaratırlar.

• Sıcaklık 13-16 °C

Yıldız

Kuzeyden esen, ismi kutup yıldızına istinaden yerel balıkçılar tarafından verilen soğuk rüzgâr^[2]. Genellikle Karadeniz ve Marmara denizi üzerinden bir soğuk cephenin geçişinden sonra eser. Yazın serin, kışın ise soğuk hava taşır.

• Sıcaklık 8-14 °C

Poyraz

Kuzeydoğudan esen bir rüzgâr çeşidi (İsmi Yunan tanrısı Boreas’dan çevirme). Kışın kar ve soğuk getirir. Deniz hafif çalkantılı ve dalga üstünde beyaz köpükler olur.

• Sıcaklık -14-9 °C

Özel Rüzgarlar

İmbat, gündüzleri ısınan kara ile daha soğuk deniz yüzeyi arasındaki hava çevrimidir (şekil a)

Sam Yeli

Çölden esen rüzgardır.^[3] Günümüzde Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, Irak yönünde yani güneydoğu yönünden esen rüzgardır.

Meltem

Meltemler, genellikle orta enlemlerde, yaz mevsiminde esen hafif şiddetde yerel rüzgarlardır. Isınma farkına bağlı yerel basınç farkından oluşurlar. Esme sürekleri kısa, etki alanları dardır. İklim üzerinde etkileri azdır.

Deniz ve kara arasındaki sıcaklık farkı ile Deniz meltemi ve Kara meltemi eser. Dağ zirveleri ile vadiler arasındaki sıcaklık farkından Dağ meltemi ve Vadi meltemi oluşur.

İmbat

Yunancadan ya da İtalyanca "İmbatto" sözcüğünden dilimize geçmiş, yazları gündüz denizden karaya doğru esen mevsim rüzgârıdır.^[3] Ege Bölgesinde görülür. Deniz meltemidir.

Etezyen

Doğu Akdeniz ve Ege Denizinde kuzeyden esen kuru yeldir. Mayıs-Eylül döneminde etkili olan bu rüzgar, zaman zaman fırtına şeklinde sert eser.^[4]

Bora

Yağmur getiren sert rüzgar^[3]. Kuzey kökenlidir. Bora ismi kimi zaman Poyraz yerine de kullanılır.^[4]

Kaynakça

1. "RÜZGARA ADINI VEREN DAĞ". Uçsuz bucaksız zeytinlikler arasında Bizans ve Osmanlı izleri Mudanya. hurriyet.com.tr. http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=6147687. Erişim tarihi: 20 Şubat 2015. 
2. "mgm.gov.tr". mgm.gov.tr. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160103234140/http://www.mgm.gov.tr:80/genel/sss.aspx?s=mahalliruzgarisimleri. Erişim tarihi: 20 Şubat 2015. 
3. TDK büyük Türkçe sözlük
4. Coğrafya Terimleri Sözlüğü