Genizcil n sesi
Genizcil (nazal) n sesi; sürekli, tonlu, ön ve art damak ünsüzüdür. Genizden /ng/ ya da /nğ/ seslerini verir. IPA'da [ŋ] olarak ifade edilir. Genellikle ñ ile gösterilir. Türkçede hâlâ yaşayan bir sestir ancak Türkiye Türkçesinde gösterimi yoktur. Kazak Türkçesi, Türkmen Türkçesi gibi çoğu Türk dilinde gösterilir. Kiril Abecesi kullanan Türk dillerinde n sesine karşılık gelen harfe kuyruk çizilmesi ile (Ң) gösterilir.
Türk dillerinde bu ses tamlama eki olan +ıñ/+nıñ ekinde ve belirli sözcüklerde bulunur. Bu sözcüklere birkaç örnek aşağıdaki başlıklarda verilmiştir.
Anadolu Türkçesinde genizcil n sesi
Osmanlı Türkçesinde bu sesi göstermek için kef harfinin değiştirilmiş (üç noktalı) bir biçimi (ڭ, nef, kâf-ı nûnî) kullanılmıştır. Ancak, o zamanlar matbaalarda bu harfin kalıbı bulunmadığı zaman yerine kef konduğu görülür. Örnegin deñiz sözcüğü دكز (sağdan sola /d/+/k/+/z/) olarak yazılabiliyordu.
Osmanlı Türkçesinde genizcil n sesi içeren birkaç sözcük
- Ana madde: Osmanlıcadaki genizcil n sesli sözcükler.
Yazıçevrimi olarak Türkiye Türkçesinde Osmanlı Türkçesinde deñiz[1] deniz دڭز biñ[1] bin (1000) بيڭ
Mersin Ağzında genizcil n sesi içeren birkaç sözcük
- Ana madde: Mersin Ağzında genizcil n sesli sözcükler.
Mersin Ağzında İstanbul Ağzında Anlamı ve derlendiği bölge añdaç[2] andaç hatıra, armağan (Ayvagediği, Erçel/ Mersin; Karadiken/ Tarsus; Çiğrin Mah., Sütlüce, Gülnar/ Çamlıyayla) ay aydıñ[2] ay aydın besbelli, açık seçik (Dayıcık/ Gülnar) yiñi[2] yeni yeni (Çömelek/ Mut)
Eski Türkçede (Göktürk ve Uygur) genizcil n sesi
Orhun yazıtlarında bu sesi göstermek için Göktürk abecesindeki tamgası kullanılmıştır. Bu tamga, ideografik olarak "yükseklik/büyüklük gösteren bir adam" biçiminde yorumlandığında gerçekten bu tamganın tek başına kullanımını veren "büyük, yüksek olan" anlamı ile örtüşür. Çağdaş Türkçede bu sözcük/tamga "en" pekiştirme sıfatı olarak varlığını sürdürür.
Göktürk abecesinde genizcil n sesi içeren birkaç sözcük
- Ana madde: Orhun yazıtlarındaki genizcil n sesli sözcükler.
Yazıçevrimi olarak Türkiye Türkçesinde Eski Türkçede eñ en (pekiştirme sıfatı) teñri tanrı teñiz deniz
Ön Türkçede genizcil n sesi
Ön Türkçede de, başka abeceler kullanılmasına karşın bu ses bulunur. Örneğin Hunlar, Çin yazısı kullanmışlardır.
Çin yazısıyla yazılmış genizcil n sesi içeren birkaç Hunca sözcük
- Ana madde: Huncadaki genizcil n sesli sözcükler.
- Çin'in kuzeyinde Han sülalesi döneminde (M.Ö. 206 ile M.S. 220 arası) yedi yüzyıl süren bir imparatorluk olan Hunlar (Hsiung-nu'lar) , Çin kaynaklarında Çin yazıçevrimiyle geçmiş sözcükler bırakmıştır. Bu sözcüklerin tanınınıp anlaşılması zordur, çünkü Çin yazısında /l/ ve /r/ ünsüzleri ayırsanamaz, /ö/ ve /ü/ ünlüleri de bulunmaz.
Ön Türkçe Türkçede Eski Türkçe Çin yazısından çevrim Çin yazısında täñri[3] tanrı, gök teñri ç'eñ-li talıkıñ[3] çıkın! (emir tümcesi) taşıkıñ 't'iei-lied-kañ kiñ-lak[3] Ye Uyg kıñırak (kıngrak, geniş bıçak) kıñrak kiñ-lu
Dış bağlantılar
Tuğrul Çavdar Kişisel sayfası - Türkçede nazal n içeren sözcüklerin bir listesi