Halit Hami Mengi

Halit Hami Mengi

Halit Hami Mengi, (d. 21 Ağustos 1883, Bor, Niğde) - (ö. 5 Ekim 1958[1]), Türk siyasetçi.

Hacı Şerif Efendi ve Hacı Hazım soyundan gelmektedir. Hüsnü Efendi (Müftüzade Hacı Mahmut Şerif efendinin ikinci oğlu) ile Huriye Hanımın (Sarı müderrislerden Abdülnafi Efendinin kızı) birinci çocuklarıdır. Niğde eşrafından İzzet Efendinin kızı Ulfiye Hanımla evlenmiştir. Ulfiye Hanımın vefatından sonra 2. evliliğini 1950 - 1954 yılları arasında Demokrat Parti Tekirdağ milletvekilliği yapmış Şevket Mocan'ın kardeşi, Yirmisekizzade Mehmed Said Paşa'nın ahfadından Fethi Ahmet Paşa'nın torunu Pakize Mocan'la yapmıştır. Hüsnü Naim, Deime Nadide, Vedat, Müftale, Nesrin, Melahat ve Atila isminde 7 çocukları vardır.[2]

Bor kasabası Mekteb-i İbtidai ve mülkiyesinden mezun olan Halit Bey bir süre de Konya İdadisine devam etmiştir. Telgrafçılık tahsili alan Halit Bey 1899 senesinde Ermenek Nüfus Kâtibi olarak memurluk görevine başlamıştır.[3] Devlet kademesinde çeşitli görevler yapmıştır. 1900 yılından başlıyarak; Bor Hükümet Konağı İnşaat Katipliği, Belediye Katipliği, Tahrirat katipliği, Bozkır ilçesi Maliye Tahsil Müfettişliği, Ereğli ilçesi Tahsil Müfettişliği, Bor Varidat memurluğu, Eğridir ilçesi Mal Müdürlüğü, Beyşehir İlçesi Mal Müdürlüğü, Antalya ili Vergi Memurluğu, İstanbul İstinye ilçesi Mal Müdürlüğü,İstanbul Şile Mal Müdürlüğü,İstanbul Defterdarlığı 2.nci Şube Teknik Memurluğu, İstanbul Hasköy İlçesi Maliye Tahakkuk 1.nci Memurluğu, Karaman Mal Müdürlüğü yapmıştır. Niğde ve Bor Belediye Başkanlığı görevlerinde de bulunmuştur. 1915 yılı sonlarında terfian Aksaray Kaymakamlığına atanmış ardından Karaman Belediye Başkanı olmuşsa da istifa ederek ayrılıp ticaretle uğraşmıştır.[4] 1923 senesinde mebusluğu, diğer seçimlerinde de adaylığı Mustafa Kemal Atatürk tarafından onaylanmış ve 1950 yılına kadar aralıksız II., III., IV., V., VI., VII.ve VIII. dönem CHP Niğde milletvekili seçilmiştir.[5] Milli Mücadele’de elde silah olmadığından Bor’da demirciler süngü yaparak Kuva-yi Milliye’ye destek vermişlerdir. Bu dönemde İstanbul Hükümeti aciz bir durum sergilediğinden Mustafa Kemal Paşa ülkenin çeşitli yerlerinde kongreler toplamaktaydı. Bu kongrelerden biri de Sivas Kongresi’dir. Sivas Kongresi’ne Niğde’den Muhiddin Efendizade Mustafa Bey ve Bor’dan Halit Mengi katılmıştır. Sivas’a hareket edildiğinde gerek hükümetin ve gerekse eşkiyanın çeşitli takiplerine rağmen bu onurlu görev yılmadan ifa edilmiştir.[6]

Milli Mücadele'nin başında aktif rol oynamış ve Bor'un 1923 yılından 1950 senesine kadar siyasi hayatına hakim olmuş bir insandı. Oğlu Vedat Mengi Milli Mücadele yıllarını şöyle anlatıyor:

"1919 senesinde Niğde Reji Müdürü Hasan Fehmi Bey ile Topçu Alayı Komutanı Eyyüp Sami Bey bir akşam Niğde'den bize geldiler. I. Dünya Savaşı'nın kötü neticeleri dolayısıyla kurulan gizli teşkilata Bor ilçesinin de katılmasını istediler. Babam bu fikri çok yerinde bularak muvafakatını bildirdi. Aynı akşam babamın yakın mesai arkadaşları Cığızzade Ahmed ve Recep Ağazade Sadık Bey'ler bizim eve çağrıldı. Onlara da durum anlatılarak tasvibleri alındı. Böylece Bor fiilen Milli Mücadele'ye katılmış oldu.

Atatürk, Halit Mengi'nin kızı Müftale Mengi ve Ruhi Soyer'in düğün töreninde

Aynı yılın yaz aylarında Yazıcızade Hazım Ağa'nın Çakılbahçe'deki bağına bir akşam kendilerine itimat edilen 20 kadar memeleket eşrafı davet edildi. Katılanlar arasında Ahmet Cığızoğlu, Sadık Bey, Kerim Sebati, İlhami Bey, Yazıcıoğlu Hazım Ağa, Mehmet Beyzade, Zeki Efendi, İmam Ziyaddin Efendi, Kadızade Hilmi Efendi ve Tevfik Avan vardı. Etraflıca konuşuldu ve bu teşebbüs tam bir teşkilat haline getirildi. Burada yemin edildi: İzmir'in işgal edilmesi dolayısıyla işgalin Anadolu'ya sirayeti mümkündür. Bu sebeple ölünceye kadar Müdafaa! Olay gizli tutuluyordu. Sebebi de Niğde'deki mutassarrıf Damat Ferit'in adamı idi. Bilahare fırka bu zatı ve komiseri, Mustafa Kemal'in emri ile tutuklayarak Sivas'a gönderdi. Hükümetin bütün takiplerine rağmen gizli olarak kurulan bu teşekkül hiç aksamadan başarılı hizmetler verdi. Bunun üzerine Nevşehir ve Ürgüp'de aynı çalışmaları yapmak üzere babam vazifelendirildi. Böylece Niğde ili Kuva-yi Milliye teşkilatını tamamlamış oldu.

Mustafa Kemal'in Sivas'ta toplayacağı kongreye Bor'dan da bir temsilcinin iştirakı istendi. Bu münasebetle Hacı Hulusi Efendi'nin bahçesinde gizlice toplanıldı ve vazife babama verildi. Niğde'den Muhiddin Efendizade Mustafa Bey ile her türlü meşakkate göğüs gererek Sivas'a gittiler ve kongreye iştirak ettiler."

Halit Hami Bey ise kongreye gelişlerini şu şekilde anlatmaktadır: “Anadolu o zamanlar kaynaşıyordu. Kimsenin belli bir ülküsü yoktu. Bu, gerçekten bir çözülme, dağılma havasıydı. Toprak acı çiçekler açıyordu. Toprağın sahipleri köylüler, içten içe kaçınılmaz bir kaderin yaklaştığını duyuyorlardı. Birdenbire bir umut ışığı parladı; Sivas Kongresi’ne delege çağırıyorlardı. Biz o zaman gençtik; babalarımız, komşularımız, büyüklerimiz, idarecilerimiz, ne olursa olsun bizi böyle bir maceraya salıvermek istemezlerdi. Diri diri gömülmek veya büyük bir şeref ile ölüp yaşamak! Biz kalbimizde, damarlarımızda belli belirsiz gelecek ezgisinin çağıltısını duyuyorduk. Üç arkadaş kaçıp Sivas’a gitmeye karar verdik. Araba, at bulamadık. Kayseri’ye kadar yaya yürüdük. Sonra duyduk; büyüklerimiz demişler ki: Bunlar asılmaya mı gidiyor?”[8]

Mondros Ateşkesi sonrasında Bor‟da (Redd-i İlhak) cemiyetini kuran Mengi, Nevşehir ve Ürgüp‟te de cemiyetin şubelerini açmıştır. Milli Mücadele sonrasında toplanan İzmir İktisat Kongresi‟ne de Bor Murahhası olarak iştirak etmiştir. Bor Belediye Başkanlığı görevi sırasında milletvekili seçilen Halit Bey‟in mazbatası II. TBMM tarafından 12 Ağustos 1923 tarihinde onaylanmıştır. Ekonomi alanında da uzman olan Halit Bey memleketi Bor‟da elli bin liralık Çiftçi ve Tüccar bankasını kurmuştur.[9]

Halit Mengi Sivas Kongresine giderken hanımına bir bomba verir. Bombanın nasıl kullanılacağını öğretir. “Eğer Rum ve Ermeni çeteleri gelir ve size bir kötülük yapmak isterse sen ve çocuklar bir odaya kapanacaksın, kapıyı içerden kilitleyeceksin, çeteler kapıya dayandığında bombayı patlatacaksın. Sen de, çocuklar da, çeteler de ölecek” der.[10]

Sivas Kongresi'nden sonra Pozantı'da Fransızlar'a karşı gönderilen kuvvetlerin organizasyonunda rol almıştır. Düzce isyanı sırasında 2. Tümen Komutanı Ayıcı Arif Bey'in isteği üzerine Düzce'ye gitmek üzere yola çıkmış, Konya'ya kadar gitmiştir. Cezaevinde bulunan mahkûmları serbest bıraktırarak, ayrı bir müfreze teşkil etmiş ve Ayıcı Arif Bey'in emrine vermiştir. İller Bankası'nın Belediyeler Bankası olarak kurulması teklifini zamanında Şükrü Kaya'ya iletmiştir. Şükrü Kaya'nın bu teklife cevaben teşekkür mektubu bulunmaktadır.

Halit Mengi, Belediye Başkanlığı sırasında, Bor'da şimdiki İş Bankası'nın bulunduğu yerdeki eski belediye binasını yaptırmış, pek çok dükkan, ev ve hanı istimlak ederek Hükümet Meydanı'nı açmıştır. İbrahim Bilgen'e ait evi istimlak ederek hastane haline getirmiş, halı ve rakı şirketi kurmuştur. Halı şirketi 1929 iktisadi buhranı yüzünden kapanmıştır.

Şarapçılık

12 Eylül 1941 tarihinde Niğde halkıyla sohbet toplantısı düzenleyen Milletvekilleri Halit Mengi ile Cavit Oral’danda bölge için Bağcılığın gelişimi için gerekli olduğu ileri sürülerek katılımcılar milletvekillerinden bir Şarap Fabrikası’nın açılması temennisinde bulunurlar.

Yaptıkları açıklamada “Gerçekte Niğde bir elma memleketi olmakla beraber, bağ yetiştirmeğe salih ve halen el dokunulmamış sonsuz arazi vardır. Bu araziye en verimli şekilde işletmek için sistemli üzüm bağı yapmaktır. Halkın bu imkânı elde edebilmesi için üzümlerin garantili olarak satması icab eder. Böyle bir müessese de ancak Tekel’in bir Şarap Fabrikası olabilir. Bu Niğdenin istikbali için böyle olmakla beraber, Niğde’nin hali içinde bir zorunludur. Bugün Türkiye şarap üretimi 19’da biri Niğde ve Bor’dadır. Bilhassa kalite itibari ile Niğde şarapları birçok emsaline göre tercihtir. Bunların ıslah edilmiş şekilde satılması Devletimizin üretimi geliştirme siyasetine uygun düşer.” derler.[11]

Kaynakça

  1. ↑ http://www.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Cilt1/index.html TBMM Albümü
  2. ↑ TÜRK PARLAMENTO TARİHİ TBMM - II. DÖNEM 1933 - 1927 III. CİLT, Kâzım ÖZTÜRK
  3. ↑ Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
    Volume 7/4, Fall 2012, p. 2485-2500, ANKARA-TURKEY
  4. ↑ http://www.nigdehasret.com/halit-mengi-adi-yasatilmali-makale,295.html
  5. ↑ 3. Ömer Fethi Gürer, Bor Şehri, Maya Yayınları,2.baskı,İstanbul 2006.s.490.
  6. ↑ Tunay Özkan, “Sivas Kongresi’nin 82. Yıldönümü Halit Mengi’nin Milli Mücadele’de ki Hizmetleri” , Yeşil Bor Gazetesi, 17 Eylül 2001. s.5.
  7. ↑ Anıtkabir Atatürk Müzesi Kataloğu, Anıtkabir Komutanlığı 1994. ISBN 975-95835-0-X.
  8. ↑ Zeitschrift für die Welt der Türken, Journal of World of Turks, SİVAS KONGRESİ’NDE İKİ NİĞDELİ, Osman Kubilay GÜL, s.263 - ZfWT Vol. 4, No. 3
  9. ↑ TBMM Arşivi, Sicil Dosyası No:597
  10. ↑ Yusuf Biltekin, "Milli Mücadele'de Bor ve Halit Mengi", Bilgiyurdu Gençlik Dergisi, Mart-Nisan 2009, s.12
  11. ↑ Ömer Fethi Gürer, "Şarapçılık", Niğde Anadolu Haber Gazetesi, 14.09.2015
This article is issued from Vikipedi - version of the 9/14/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.