Kısasa Kısas
| Kısasa Kısas Measure for Measure | |
|---|---|
|
Claudiyo ve Isebella Ressam:William Holman Hunt | |
| Yazar | William Shakespeare |
| İlk gösterim | 1603 |
| Ülke | İngiltere |
| Orijinal dil | İngilizce |
| Tür | Komedi (Problem oyun) |
Kısasa kısas (İngilizce özgün adı:Measure for Measure) ünlü İngiliz yazarı William Shakespeare tarafından yazılmış bir oyundur. Kesin olarak ne zaman yazıldığı belgelenememekle beraber 1603 veya 1604 yıllarında yazıldığına dair ipuçları bulunmaktadır. Önce bir komedi olarak sınıflandırılmıştır fakat çağımızda ne komedi ne de trajedi olarak görüldüğü için problem oyunlar sınıfına konulmaktadır. İlk defa basılması Birinci Folyo içinde 1623dedir. Bu oyunun belgelenen ilk sahneye konulması 1604dedIr. Oyunun ele aldığı önemli temalar merhamet ile gerçek, ve bunların gurur ile alçak gönüllükle ilişkileridir. "Bazıları günahla yükselir ve bazıları faziletle yere düşer."
Yazılma kaynağı, zamanı ve sahnede oyun
Bu oyunun esas kaynagi Italyan Ronesans cagi yazari Cinthio'nun Hekatominti adli eserinden bir hikâyedir. Shakespeare'in bu eseri dogrudan dogruya kullandigini iddia edenler vardir. Fakat daha uygun bir gorus Shakespeare'in kaynaginin 1578de George Wheatsone adli bir tiyatro yazarinin bu Cinthionun eserine dayali olarak yazdigi Promos and Casandra adli oyun oldugudur.
Kisasa kisasin 1603 veya 1604 yillarinda yazildigi ancak ilk yayini Birinci Folyo edisyonunda 1623 yilindadir. Elde bulunan metinin Shakespeare'in yazmis oldugu orijinal metin olmayip bu oyunun Thomas Middleton tarafından adaptasyonu oldugunu iddia edenler de bulunmaktadir. Bunlara gore adaptasyonun esas metinden en onemli degisikligi oyun mekanin Italya'dan Viyana'ya gecirilmesidir.[1]
Kisasa kisasoyununun belgelenmis olarak sahnede ilk oynanisi 26 Aralik 1604'dedir. Cronwell devriminde kapatilan tiyatrolarin 1660da Kiraliyet'in Restorasyonu ile acilmasi ile bircok Shakespeare oyunu, Kisasa Kisas dahil, adaptasyonlar halinde tiyatro seyircilerine sunulmustur. Bunlardan ilki William Devenant tarafından Asiklar Aleyhinde Kanun adinda Kisasa Kisas oyunudur; bu oyunu gorup begendigini unlu Ingiliz gundelikcisi Samuel Pepys 18 Subat 1662de gundeligine kaydetmistir. Diger adaptasyonlar 1699da Charles Gideon tarafından ve 1720de John Rich tarafından yapilanlardir. Spakespeare'in kendi metni ile ilk sahneye konulma Kralice Viktoriya caginin sonlarina dogru olmustur; cunku Viktoriya caginin Ingiliz seyircisi icin bu eserin ana konusu olan acik acik evlenmeden cocuk yapmak buyuk bir skandal konusu olarak nitelenmekteydi.
Karakterler
- Dük - Viyana dükü
- İsabella- Bir rahibe adayı
- Claudiyo - İsabella'nın erkek kardeşi. Evli olmadan Juliet'i gebe bıraktığı için idama mahkûm edilmiştir.
- Angelo - Katı ve merhametsiz bir hakim.
- Escalus - Akıllı bir baron. Angelo'ya merhametli olmasını tavsiye eder.
- Lucio- Fantastik, komik ve gösteriş seven bekar bir üst tabaka mensubu. Claudiyo'nun arkadaşı.
- Mariana- Angelo'nun eski nişanlısı. Ağabeyini ve ceyizini bir deniz kazasında kaybedince Angelo nikahtan vazgeçmiştir.
- Mistress Overdone - Vienna'da bir randevu evi sahibi.
- Pompey - Mistress Overdone için çalışan bir barmen.
- Emniyet amiri- Hapishane idarecisi. Angelo'nun hükümlerinin uygulayıcısı.
- Elbow - Budala bir emniyet görevlisi
- Barnardine - İdam mahkumu uzun dönemli hapis.
- Juliet - Claudiyo'nun sevgilisi ve onunla evli olmadan gebe.
- Hakim - Escalus'un bir arkadaşı.
Konu
Viyana Dükü Vincentino önemli bir diplomatik görev dolayısıyla şehirden ayrılacağını bildirir. Şehrin idaresini çok hoşgörüsüz sert bir hakim olarak bilinen Angelo'nun eline bırakır. Dük'ün idaresi altında zina hakkında kanunlar, çok sert olmakla beraber hoşsgörü prensibine uygulanmıştır. Buna karşılık Angelo cinsel ahlaksızlik suclarına karşı çok sert bir kişi olarak bilinmektedir.
Bir genç asılzade olan Claudiyo sevgilisi Juliet ile nişanlıdır ama nikah töreni gecikmiştir. Bu arada iki sevgili birleşmiş ve Juliet evlilik dışı gebe kalmıştır. Sehrin kanunlarina göre Angelo bunu zina olarak görür ve Claudiyo'yu zina suçuyla yargılar. Claudiyo evlenmek istediğini çok açıkca belirtmesine rağmen Angelo onu idama mahkûm eder.
Cladiyo'nun arkadaşı Lucio bir rahibe adayı olan Claudiyo'nun kızkardeşi İsabella'yi manastırında ziyaret ederek kardeşi hakkında Angelo'ya gidip kardesini af etmesini istemesini söyler. Isabelle Angelo huzuruna çıkıp ondan merhamet dilemek icin bir ozel randevu alir. Oyunun iki sahnesini alan Angelo ve Isabella arasindaki gorusme seyirciye Angelo'nun Isabella'ya karsi sehvet duskunu fikirler beslediğini ortaya cikartir. Sonunda Angelo Isebella'ya bir anlasma yolu oldugunu bildirir; eger Isabelle Angelo ile birlikte yatmaya izin saglarsa Angelo Cladiyo'nun hayatini bagislamaya hazir olacaktir. Isabella bu teklifi hemen reddeder fakat Angelo'nun sehirde olan cok katı ve höşgörüsüzlük ünü dolayısıla yapabilecegi ifşaat ve suç ithamlarina kimsenin inanmıyacağını düşünüp Angelo'yu açıkca suçlamaktan kaçınmaya karar verir. Bunun yerine İsabella kardeşi Claudiyo'u hapisanede ziyaret eder ve kaderine razı olup idamı kabullenmesini öğütler. Claudiyo'nun sert itirazlarını ve tekrar tekrar Angelo'nun tekliflerini halka ifşa etmesini istemesine rağmen İsabella kararini değiştirmez.
Dük gerçekten şehirden ayrılmamış; Angelo'nun şehrini nasıl idare ettiğini kendi gozleri ile görmek bir kesiş kıyafetine bürünerek şehirde kalmıştir. Bir kesiş gibi rahibe adayı İsabella ile arkadaşlık kurmuştur. Angelo'nun kötü idaresini engellemek için iki aldatmaca düzenler:
- Birincisi bir yatak aldatmacasıdır. Angelo daha önce Mariana ile nişanlanmş; fakat o çeyizini ve agabeyini bir deniz kazasında kaybedince Mariana ile nikah kıydırmaktan vazgeçmiştir. Isabella Angelo'ya haber göndererek onun yatağına gireceğini ancak her şeyin tam karanlıkta ve sessizlik içinde olmasını şart koştugunu bildirir. Bu randevuda Mariana İsabella'nin yerini almaya razı olmuştur ve bu randevuda Angelo ile cinsel ilişkide bulunur. Şehrin kanunlarının bir değişik yorumuna göre bu bir çift arasındaki nişanın bitip nikah olduğuna delildir. Ancak Angelo hâla İsabella ile yattığına inanmaktadır.
- Fakat Angelo yine sözünü tutmaz. Hapishaneye mesaj göndererek Claudiyo hakkındaki idam hükmünün infazını ve onun kesik başının kendisine gönderilmesini emreder. Bu ikinci bir aldatmacanın, kesik baş aldatmacası nın, uygulanmasını gerektirir. Dük önce hapisanede idam bekleyen haydut Bernandine'nin başının kesilerek Claudiyo'nun başı yerine gönderilmesine karar verir. Fakat bu mahkûm sarhoş olmasına rağmen katiyen buna razı olamıyacağını açıkca bildirir. Fakat Claudiyo'nun şansı yaver gidip hapisanede bulunan ve Claudiyo'ya cok benzeyen bir korsan Ragozine birdenbire ölür. Ölünün başı kesilip Angelo'ya gönderilir.
Oyunun ana dalı Duku'un kendi elbiselerini giyinip şehre donermiş gibi tekrar görevine başlaması ile devam eder. İsabella ve Mariana açık olarak Duk'e Angelo'yu itham eden bir şikayet mektubu gönderirler. Angelo onların ithamlarını hemen reddeder. Angelo'nun bu şekilde yalancı kötü ithamlara hedef olmasının sorumluluğunun Keşiş Ludowick olduğu ortaya çıkar. Dük, Keşiş Ludowick'e karşı olan davanın Angelo tarafından görülmesine razı olur. Hemen Dük Angelo'nun yanından ayrılarak Ludowick kıyafetine girer. Dava celsesinin sonunda kesiş kendinin Dük olduğunu ifşa eder; Angelo'nun yalancı olduğu ve İsabella ve Mariana'nın doğruyu söoyledikleri ortaya çıkar. Dük, Angelo'nun idam edilmesine ve bütün mirasının daha iyi bir koca bulması için çeyiz olarak Mariana'ya verilmesine karar verir. Fakat Mariana Dük'ten Angelo'ya merhamet etmesini ister ve Dük de Angelo ve Mariana'nın evlenmeleri şartı ile Angelo'yu afeder. Sonra Dük İsebella'ya kendisi ile evlenmesini teklif eder. Oyun Isabella'nin cevabının ne olduğunu bildirmeden biter. Değişik yönetmenler değisik şekillerde oyuna son vermişlerdir. Çok kere oyun sonunda İsabella'nin suskunluğu onun evlenmeyi kabul ettiği şeklinde yorumlanmıştır.
Bu oyun akımı devam ederken Claudiyo'nun arkadasi Lucio'yu ele alan bir diğer olaylar dizisi de geliştirilmiştir. Lucio oyunun ortasında devamlı olarak keşise Dük aleytharı iftaralar atmaktadir ve bunlar Vincetio'nun saşkınlığını komik olarak göstermeye fırsat olmaktadir. Son perde de ise Lucio Duk'e keşis aleyhinde bir sürü iftira atar. Keşiş ve dükün aynı kişi olduğu ortaya çıktığı zaman Lucio muşkül duruma girer. Angelo gibi bir ceza verilmesi gerekmektedir ve istemedigi evlige zorlanir; yeni karisi fahişe Kate Keepdown olur.
Adaptasyonlar
- Ünlü Alman opera bestekarı Richard Wagner (1836)da Kısasa Kısas oyununa dayalı olarak Das Liebesverbot adlı bir opera bestelemiş ve bu operanın liberetosunu kendisi yazmıştır.
- (1830)da, İngiliz şairi Alfred Tennyson Kısasa Kısas oyununda bulunan Marianadan ilhamla Mariana adlı bir şiir yazmıştır.
Türkçeye çeviriler
- Toplu Oyunları 1. Kısasa Kısas, Onikinci gece, Venedik Taciri. Çev. Zeynep Avcı. İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları, 1996.
Dipnotları
- ↑ Gary Taylor and John Jowett, Shakespeare Reshaped, 1606-1623 (Oxford University Press, 1993).
Dışsal kaynaklar
| |||||||||||||||||||||||||||||