Kayı, İdil

Kayı
—  Köy  —
Mardin
Ülke	Türkiye
İl	Mardin
İlçe	İdil
Coğrafi bölge	Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Nüfus (2016)
- Toplam	1.800
Zaman dilimi	UDAZD (+3)
İl alan kodu	0482
İl plaka kodu
Posta kodu	73300
İnternet sitesi: YerelNET sayfası

Kayı, Mardin ilinin İdil ilçesine bağlı bir köydür. İdil-Midyat sınırına 1 km uzaklıktadır.Arazi genişliği bakımından Türkiye'nin en büyük üçüncü köyüdür.

Tarihçe

Köyün Süryanice adı Hetel ܚܝܕܠ, Arapça adı Hetil حدل ve Kürtçe adı Hêdil'dir. Süryanilere ait harabeler bulunmaktadır. 1990 yılına kadar Mardin iline bağlı bir ilçe iken daha sonra Şırnak iline bağlanmıştır.

Hedil,asıl adı Hedylé'dir ve Eski Yunanca'dan gelmektedir.Hedylé'nin kelime anlamı;güzel,huzur,adil ve bereket anlamına gelir.Eski Yunan'da Hediylé Adonis adinda dillere destan ve güzel sesli bir kadın şarkıcı vardı.(M.S 350-400 Yılları arasında Süryani Kadim'in bölgedeki Aziz Şehidi Merbasus için inşa edilen ve halk arasında Dêra Beranî olarak adlandırılan ve Şu an Haraba olan köyün 300 m kuzeyinde bir kilise vardır.Hedylé(Kayı Köyü) İdil'in 15 km batısına (Newala Omerka),Cehennem Deresinin Güney ucunda dört tarafı Newala Omerka ile çevrili geniş arazi,meşelik ve stratejik bir coğrafyada kuruludur.Midyat ilçesine 40 km uzaklıktadır.

Ömerka Aşireti

Ömerka(ömerki) aşiretinin merkezidir.Ömerka aşireti dargeçitin güneydoğusu ,midyatın doğusuna yerleşik bölgenin en eski ve en büyük aşiretlerinden biridir.Kurucusu ve tarihsel lideri "Sımo"dur.Bölgede anlatılan ve ancak tam olarak doğrulanamayan bir rivayete göre omo,komo,doro,dave,...yedi kardeş ömerka,dorıka,alika...aşiretlerine adını veren yedi kardeştir.

Aşiretin köyleri; Dinara İwan Gizre Hespıst File Mıra Kefşıne Hedile Xenduk Ancıke Mehmedola Sıtawrane Ezdina Werzıke Gelikur Mırıke Xanduke Xırbehur Çalıka Gunde Asle olmak üzere toplam 20 köyden oluşup aşiretin merkezi Hedile(kayı köyü)'dir.

Ezdina,Dinara ve Gunde Asle'de İslam peygamberi Hz.muhammed (s.a.v)'in torunu Hz Hüseyin’in soyundan gelen seyyidler bulunmaktadır.

Aşiretin bireyleri Günümüzde Dünyanın dört bir yanına yerleşmiştir.1980 sonrası yaşanan bu yerleşme olgusu başta Almanya,İsviçre,Danimarka,İsveç,Suriye,İsrail,Fransa olmak üzere Avrupa'ya yerleşmişlerdir.

Altan Tan'ın kaleminden anlatılan bir hikayeye göre ; Altan Tan, Turabidin’den Berriyê’ye isimli eserinde Ali’yi öldüren kişinin Ömerka Aşiret’nin Basaqê Köyünden Muradê Şerko olduğunu yazmaktadır. Ali Batê’nin torunlarından 2. Ali Batê olayla ilgili şunları aktarıyordu; “Dedem Ömeryan bölgesindedir. Bu arada Midih te bulunan 3.Haco’nun oğlu Yusuf, akrabalarımızdan Serhan’nın kızını kaçırır. Bunun üzerine Serhan Midihe saldırır. Bunu duyan dedem Yusuf’un imdadına yetişir ve köye gider. İşte burada meydana gelen çatışmada öldürülür. Ölüm haberinin işitilmesiyle önce bir şaşkınlık geçirilir. Kimse üstlenmez. Behremo, isimli biri nam ve şöhret kazanmak için ‘ben öldürdüm’ der. Ama aslında o değildir. Boş boğazlığı canına mal oldu. Dedemi öldüren Ömerka Aşiretinden, Emoyê Avokî idi. Sonradan oda öldürüldü” Haco’nun oğullarından Cemil, kaleme aldığı anılarında olayı şöyle anlatıyor; “Alik, Mizizex köyünden 20 km uzaklıktaki bir köydeydi. Çelebi askerlerle bu köye saldırdı. Sabahtan gece saatlerine kadar süren çatışmada Ali, kendisine isabet eden bir serseri kurşunla öldü. Çelebinin adamları bunu duyunca cesedini bırakıp kaçtılar. Sabahleyin askerler cesedini alarak Midyat’a götürdüler ve hükümet konağı önünde asılarak 24 saat süreyle teşhir ettiler.”15(Cemil Haco’nun Anıları, Arapçadan yapılan çeviriden) Görüldüğü gibi olayla ilgili çok farklı anlatımlar olmakla birlikte, Şu kesindir; Ali Batê, resmi makamların anlattığı gibi askerler tarafından değil, tam tersine devletin umudunu yitirdiği ve onu takip etmekten vazgeçtiği bir sırada, aile ya da Kürtler arası bir çatışmada öldürülmüştür. Ama Ali’yi bir türlü ele geçiremeyen askeri yetkililer hem başına konulan ödülü almak hem de nam ve rütbe sahibi olmak için cenazeye el koyup biz öldürdük diye ilan ederler.

Yazar Hasan Cemalin anlattığına göre; 1990'lı yıllarda Kayı(Hêdil) Köyü Siyasi ve Güvenlik nedenlerinden dolayı boşaltılmıştır.Dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal ve Başbakanı Yıldırım Akbulut incelemelerde bulunmak için bu köye gelmiştir.Kötün kanaat önderleri ile istişare yapmıştır.

Kültür

Gelenek ve görenekleri ile yörede önemli bir yeri vardır. Çeşitli halk oyunları ve geleneksel kutlanan günlerle bulunmaz bir yerdir.Güneydoğu ve ortadoğunun bütün gelenek göreneklerini barındırır.

Gezilecek yerler ve Mimari

hedilin en eski 2000 yıllık dera barana manastırı ve tarihi mardin evlerinin aynıları birde mağaralar yer alır mimarisi mardin idil midyat mimarisine benzerdir.ayrıca gabar dağı ve ışıklı dağ(çiyaye bagoke) burada azda görünmektedir.

Gezilecek Yerler;

1-DERA BARANA(200 YILLIK MANASTIR) 2-TARİHİ EVLER 3-HİCRET YERİ(KÜRTÇE ADI:HICIR) 4-CEHENNEM DERESİ(KÜRTÇE ADI;NEWALA HEDILE) ya da NEWALA QORIYE) 5-KAYIKÖY MAĞARALARI 6- DEVİYA FÂDIL

Coğrafya

Şırnak iline 120 km, İdil ilçesine 20 km, Mardin iline 100 km uzaklıktadır. Piknik alanları,avlama alanları ve ormanlık alanlarıyla da zenginlik alanıdır.Ulaşım olarak sürekli yol çalışmaları yapılmakta ayrıca yapımına başlanan İdil-Dareçit mıdyat-nusaybın karayolu Kayı köyünden geçmektedir.Yol güzargayı oldukça geniştir.

İklim

Köyün iklimi,karasal ikli içinde bulunmasına rağmen ılıman iklimin etkileri görülmektedir.

Nüfus

Köyün nüfusu hızla artmaktadır.Kayı Köyü Muhtarlığından edinilen son bilgilere göre nüfus 700 civarında olup 25 köyden oluşmaktadır.

Ekonomi

Köyün ekonomisi öncelikle tarıma dayanmaktadır. Son yıllarda Kayıköyü Muhtarlığı tarafında gelişmiş tarım projeleri uygulamaya konmakta ve verim alınmaktadır. Ayrıca yapılması planlanan Kayköyü Barajı köyün tarımına katkı sağlayacaktır. Hayvancılık da köyün önemli geçim kaynakları arasındadır.ekonomisinin gelişeceği neden GAP projesi burada incelemeler yapılmaktadır.

Altyapı bilgileri

Köyde ilköğretim bulunmaktadır.Sekiz yıllık eğitim vermek amacıyla yeni okul açma çalışmaları sürmektedir. Köyün içme suyu şebekesi bulunup kanalizasyon yaptırmak için başvuruda bulunulmuştur. PTT acentesi, Sağlık ocağı ve sağlık evi yoktur. Köye ulaşımı sağlayan yol olup köyde elektrik ve sabit telefon vardır.ayrıca batman diyarbakır ve mardine giden bir yol buradan geçmektedir.

Dış bağlantılar