Lazer soğutma
Lazer soğutma; atomik ve moleküler örneklerin bir veya daha fazla lazer alan ile etkileşimi ile mutlak sıfıra yakın derecede soğutulduğu birçok tekniği ifade etmektedir.
| 1 | Sabit bir atom lazeri ne kırmızı ne mavi görür ve fotonu almaz. |
|---|---|
| 2 | Lazerden uzaklaşan bir atom lazerin kırmızıya dönüştüğünü görür ve fotonu almaz. |
| 3.1 | Lazerde doğru hareket eden bir atom lazerin maviye dönüştüğünü görür ve yavaşlayarak fotonu alır. |
| 3.2 | Foton elektronu daha yüksek bir kuantum durumuna hareket ettirerek atomu uyarır. |
| 3.3 | Atom fotonu tekrardan yansıtır. Yön rastgele olduğu için birçok atom üzerindeki momentumda net bir değişim yoktur. |
Lazer soğutmanın ilk örneği, ve ayrıca hala en yaygın yöntem (öyle ki hala çoğunlukla basitçe ‘lazer soğutma’ olarak bahsedilir) Doppler soğutmadır. Lazer soğutmanın diğer yöntemleri şunlardır:
- Sisyphus (Sisifus) soğutma
- Çözülmüş yan bant soğutma
- Hız seçici bağdaşık yoğunluk hapsetme (VSCPT)
- Anti stokes esnemez ışık saçılması (genellikle fluoresans ya da Raman saçılımı formunda)
- Boşluk aracılı soğutma
- Ortak soğutma
- Zeeman yavaşlatıcı kullanımı
Nasıl Çalışır
Bir lazer fotonu atoma çarpar ve atomun lazerden aldığından daha fazla ortalama enerjisi olan fotonlar yaymasına sebep olur. Enerji farklılığı, atomlar arası termal uyarılmalardan kaynaklanmaktadır. Ve termal uyarılmalardan oluşan bu ısı ışığa dönüştürülür, ki bu da atomu foton olarak bırakır. Buna ayrıca momentumun korunumu yasası açısından da bakılabilir. Bir atom bir lazer ışınına doğru giderken ve lazerden bir foton atom tarafından alınırken, atomun momentumu atomun aldığı fotonun momentumunun miktarı kadar azalır.
- Δp/p = pphoton/mv = Δv/v
- Δv = pphoton/m
Fotonun momentumu: p = E/c = h/λ
Bir hovercraft üzerinde uçtuğunuzu düşünün. Bir yönde belirli bir hızda hareket ediyorsunuz (örneğin; kuzeye doğru). Size doğru dört bir yandan (sağ, sol, ön, arka) ağır metalik toplar atılıyor. Ama siz sadece direkt olarak önünüzden gelen topları yakalayabiliyorsunuz. Eğer bu topların birini yakalayacak olsaydınız momentumun korunumu yasası sebebiyle yavaşlardınız. Sonuçta, bununla beraber, topu atmak zorundasınız, ama topu attığınız yön tamamen rastgele olacak. Momentumun korunumu sebebiyle, topu atmak topun tersi yönünde hızınızı arttıracak. Bununla beraber, “atılma” yönü rastgele olduğu için hızınıza olan bu katkı ortalama olarak yok olacak. Bu yüzden ileri doğru hızınız azalacak (tercihen topları önde yakalama sebebiyle) ve sonunda hareketleriniz tamamen topları yakalama ve atmanın geri tepme kuvveti tarafından belirlenecektir.[1][2]
ηsoğutma = Psoğutma/Pelektrik
ηsoğutma = soğutma verimliliği
Psoğutma = aktif maddenin soğutma gücü
Pelektrik = pompa ışık kaynağına giren elektrik gücü
h/λ = p = mv
h = Planck değişmezi (h = 6.626∙〖10〗(-34) J∙s)
λ = de Broglie dalgaboyu
p = atomun momentumu
m = atomun kütlesi
v = atomun hızı
Örnek: λ = h/mv = λfoton/x
x = v hızındaki m kütleli bir atomun momentumunu durdurmak için gerekli fotonların sayısı
Na Atomu
mNa = 3.818∙〖10〗(-26) kg/atom
vNa ≈ 300metre/saniye
λfoton = 600 nm
λfoton/x = h/(mNa vNa ) ⟹ x = 10372
Sonuç: Yaklaşık 300 m/s hızındaki bir sodyum atomunun momentumunu durdurmak için totalde 10372 foton gereklidir. Lazer soğutma deneyleri, bir lazerden saniyede 10^7 foton yayıldığını açığa vurmuştur. Bu sodyum atomu uzayda 1 milisaniyede durdurulabilir.
Doppler Soğutma
Genellikle manyetik hapsetme kuvvetinin eşlik ettiği Doppler soğutma yöntemi, şimdiye kadarki en yaygın lazer soğutma yöntemidir. Bu yöntem düşük yoğunluktaki gazları Doppler soğutma limitine soğutmak için kullanılır. Bu limit Rubidyum 85 için yaklaşık 150 mikrokelvindir. Doppler soğutma çok özel bir enerji düzeyi yapısı gerektirdiği için metot küçük bir miktar elemente sınırlıdır.
Doppler soğutmada, ışığın sıklığı atomdaki bir elektron geçişinin biraz altında ayarlanır. Işığın ayarı geçişin “kırmızı” (yani daha düşük sıklıkta) sına dönüşür. Böylece atomlar, Doppler etkisi sebebiyle, ışık kaynağına doğru hareket ederse daha çok foton alırlar. Böylece, eğer iki zıt yönden ışık uygulanırsa atomlar her zaman hareket yönlerinin tersini gösteren lazer ışınından daha fazla foton saçacaklardır. Her bir saçılım olayında atom fotonun momentumuna eşit bir momentum kaybeder. Eğer uyarılmış durumdaki atom aynı zamanda bir foton alırsa aynı miktarda momentum ile ters tepilecektir, ama bu rastgele bir yönde olacaktır. Baştaki momentum kaybı hareket yönünün tersinde olduğu için, takip eden momentum kazanımı rastgele yönde iken, emme ve yayılım sürecinin genel sonucu atomun hızını azaltmasıdır (ilk hızının saçılan tek bir fotondan gelen geri tepme hızından daha fazla olması şartı ile). Eğer emme ve yayılım süreçleri birçok kez tekrarlanırsa, ortalama hız ve dolayısıyla atomun kinetik enerjisi azalacaktır. Çünkü bir grup atomun sıcaklığı, ortalama rastlantısal iç kinetik enerji ölçeğidir. Bu, atomları soğutmaya eşdeğerdir.
Diğer Lazer Soğutma Yöntemleri
Protonların bir maddeden ısıyı uzaklaştırmak için kullanıldığı ve bu şekilde maddenin soğutulduğu birtakım benzer süreçler lazer soğutma olarak ifade edilir. Olay, anti skokes fluoerans aracılığıyla gösterilmiştir. Ayrıca aynı etkiyi yaratmak için hem elektrik ışıklı üst-dönüşme hem de foto-ışıklı üst-dönüşme üzerine çalışmalar yapılmıştır. Bunların birçoğunda, ışığın bağdaşımı süreç için gerekli değildir. Ancak, daha fazla ışık saçılımını sağlamak için genellikle lazerler kullanılır.
Kullanımları
Lazer soğutma öncelikle mutlak sıfır (0K, −273.15 °C, −459.67 °F) a yakın sıcaklıklara ulaşmak için Kuantum Fizik deneylerinde kullanılır. Bu, sadece bu ısı seviyesinde oluşabilecek kendine has kuantum etkilerini gözlemlemek için yapılır. Lazer soğutma genellikle elementleri soğutmak için sadece atomik düzeyde kullanılmıştır, ancak daha büyük ölçeklerde ilerleme olmaktadır. 2007’de bir MIT ekibi lazer soğutma ile bir makroölçek (1 gram) nesneyi 0.8 K’ye soğutmayı başarmıştır. 2011’de Kaliforniya Teknoloji Enstitüsünden ve Viyana Üniversitesinden bir ekip, lazer soğutma ile nano-ölçek (10 μm x 1 μm) mekanik bir nesneyi kuantum temel durumuna ilk kez soğutan ekip olmuştur.
Ayrıca
- List of laser articles
- Optical tweezers
- Mössbauer effect
- Mössbauer spectroscopy
- Timeline of low-temperature technology
- Researchers in laser cooling
Referans
- ↑ Foot, Christopher (2005). Atomic Physics. Oxford University Press. s. 178-180. ISBN 0 19 850695 3.
- ↑ Anissimov, Michael, and Bronwyn Harris. What Is Laser Cooling?. WiseGeek. Retrieved April 11, 2013, from http://www.wisegeek.com/what-is-laser-cooling.htm
- D.J. Wineland, R.E. Drullinger and F.L. Walls (1978). "Radiation-pressure cooling of bound resonant absorbers". Phys. Rev. Lett. 40 (25): 1639. Bibcode 1978PhRvL..40.1639W. DOI:10.1103/PhysRevLett.40.1639. http://tf.nist.gov/general/pdf/128.pdf.
- W. Neuhauser, M. Hohenstatt, P. Toschek and H. Dehmelt (1978). "Optical-sideband cooling of visible atom cloud confined in parabolic well". Phys. Rev. Lett. 41 (4): 233. Bibcode 1978PhRvL..41..233N. DOI:10.1103/PhysRevLett.41.233.
- Nobel Lecture by William D. Phillips, Dec 8, 1997.
- Foot, C.J. Atomic Physics. Oxford University Press (2005).
- Cohen-Tanoudji, Claude (2011). Advances in Atomic Physics. World Scientific. s. 791. ISBN 978-981-277-496-5. http://www.worldscibooks.com/physics/6631.html.
- Laser cooling of a semiconductor by 40 kelvin - Jun Zhang, Dehui Li, Renjie Chen & Qihua Xiong
Dış Bağlantı
- Bowley, Roger; Copeland, Ed (2010). "Laser Cooling". Sixty Symbols. Brady Haran for the University of Nottingham. 7 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160207012915/http://sixtysymbols.com/videos/lasercooling.htm.