Merkezî Kanada İnuitleri
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Batı Kanada İnuitçesi, Doğu Kanada İnuitçesi | |
| Din | |
| Hıristiyanlık, Şamanizm | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Kanada İnuitleri |
Merkezi Kanada İnuitleri ya da Merkezî İnuitler veya Merkezi Eskimolar (İngilizce Central Inuit, Central Eskimo), Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları ile Nunavut topraklarında yaşayan Kanada İnuitlerinden Eskimo kültür grubu.
Kanada İnuitlerinin diğer kültür grupları olan Mackenzie Deltası İnuitleri, Banks Adası İnuitleri ve Nunavik-Nunatsiavut İnuitlerinden ayrılırlar ve Kanada İnuitlerinin çoğunu kapsarlar.
Merkezi İnuit anlayışına göre dünyanın yapısı cinsiyete göre nitelik kazanır. Kadınlara deniz, deniz memelileri, deniz araçları ve kış mevsimi bağlanırken, erkeklere kara, kara memelileri, kara araçları ve yaz mevsimi bağlanır. Bu ayrım aynı zamanda cinsiyete bağlı defin işlemlerini de etkiler[1] . Doğaüstü güçleri sembolize eden figürler yapmaz, onun yerine hayvanları resmeden figürlerden muska yaparlar[2].
Barınakları arasında iglu ve qarmaq sayılabilir[3].
Alt grupları
Thule kültürünün torunlarıdır ve 5 alt gruba ayrılır:[4][5]
- Bakır İnuitleri (Copper Inuit; eskiden Copper Eskimo)
- Rengeyiği İnuitleri (Caribou Inuit; eskiden Caribou Eskimo)
- Netsilik İnuitleri (Netsilik)
- İglulik İnuitleri (Iglulik Eskimo)
- Baffinland İnuitleri (Baffinland Eskimo)
Bakır İnuitleri coğrafî olarak merkezî arktikte olmasına rağmen, sosyal ve ideolojik olarak Merkezî İnuitlerden ayrı tutulduğu da olur[6].
Rengeyiği İnuitleri, 17. yüzyılda Bakır İnuitleri kültür grubundan ayrılan bir alt grubudur (Taylor, 1972; Burch, 1978). Bu en güncel hipotez olsa da henüz ispatlanmamıştır (Czonka, 1998).
Kimileri muhtemelen Dorset kültürünün son kalıntısı olan Sallirmiut İnuitleri kültür grubunu da Merkezî İnuitler içerisinde sınıflandırır[7][8].
Dil
Dilleri iki ayrı dilde sınıflandırılır:[9]
- Batı Kanada İnuitçesi
- İnuinnaq İnuitçesi (kendilerince ᐃᓄᐃᓐᓇᖅᑐᓐ; İng. Inuinnaqtun, Inuinnaq, Copper Inuktitut)
- Kangiryuarmiut İnuitçesi (İng. Kangiryuarmiutun subdialect). Konuşan kabileler: Kanghiryuatjagmiut, Kanghirjuarmiut, (?) Haneragmiut, (?) Puivlirmiut, (?) Nagyuktomiut
- İqaluktuuttiaq İnuitçesi (İng. Cambridge subdialect). Konuşan kabileler: Ekaluktomiut, Kiglinirmiut
- Qurluqtuq İnuitçesi (İng. Coppermine subdialect, Kugluktuk dialect). Konuşan kabileler: Akkuliakattangmiut, Noahognirmiut, Kogluktomiut, Wallirmiut, Asiagmiut, Pingangnaktomiut
- Umingmaktuuq İnuitçesi (İng. Bathurst subdialect). Konuşan kabileler: Nennitagmiut, Kilusiktomiut
- Natsilik İnuitçesi
- Nattilik İnuitçesi (kendilerince Nattilingmiutut (dil); İng. Natsilik subdialect, Natsilik proper). Konuşan kabileler: Arvertormiut, Netsilingmiut, Kuungmiut
- Arviligjuaq İnuitçesi (İng. Arviligjuaq subdialect). Konuşan kabileler: Arviligjuarmiut, Sinimiut
- Utkuhiksalik İnuitçesi (kendilerince Utkuhiksalingmiutitut (dil); İng. Utkuhiksalik subdialect, Utkuhikhalik, Gjoa Haven dialect). Konuşan kabileler: (?) Ahagmiut, (?) Hanningařuqmiut, (?) Ilivilermiut, Ugyulingmiut, Qeqertarmiut, Utkuhiksalingmiut (İng. Utkuhiksalik proper)
- İnuinnaq İnuitçesi (kendilerince ᐃᓄᐃᓐᓇᖅᑐᓐ; İng. Inuinnaqtun, Inuinnaq, Copper Inuktitut)
- Doğu Kanada İnuitçesi
- Kivalliq-Aivilik İnuitçesi
- Kivalliq İnuitçesi (kendilerince ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut, Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun; İng. Kivalliq, Keewatin dialect, Caribou dialect, Caribou Inuit (sensu stricto))
- Qaernermiut şivesi (İng. Qairnirmiut subdialect). Konuşan kabileler: Qaernermiut, (?) Harvaqtormiut
- Hauneqtormiut ya da Kangiqliniqmiut (İng. Hauniqturmiut subdialect)
- Padlermiut (İng. Paallirmiut subdialect)
- Ahiarmiut (İng. Ahiarmiut subdialect)
- Aivilik İnuitçesi (kendilerince Aivilingmiutut, Inuktitut; İng. Aivilik dialect, Walrus Inuit).
- Southampton şivesi (İng. Southampton subdialect)
- Rankin şivesi (İng. Rankin subdialect). Konuşan kabileler: Aivilingmiut, (?) Amitormiut
- Kivalliq İnuitçesi (kendilerince ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut, Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun; İng. Kivalliq, Keewatin dialect, Caribou dialect, Caribou Inuit (sensu stricto))
- Qikiqtaaluk İnuitçesi
- Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut; İng. North Baffin dialect, North Qikiqtaaluk dialect).
- Tununirmiut şivesi (İng. Tununirmiut subdialect). Konuşan kabileler: Nedlungmiut, Tununirusirmiut, Tununermiut, Mittimatalingmiut (halk) Mittimatalingmiutut (dil), Aggomiut, (?) Pilingmiut
- Iglulirmiut (İng. Iglulingmiut subdialect)
- Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk nigiani, Inuttitut; İng. South Baffin dialect (sensu lato), South Qikiqtaaluk dialect).
- Güneydoğu şivesi (İng. Southeast Baffin subdialect, East Baffin dialect). Konuşan kabileler: Akudnirmiut, Padlimiut, Qinguamiut, Saumingmiut, Kingnaitmiut, Qinguamiut, Okomiut, Talirpingmiut
- Güneybatı şivesi (İng. Southwest Baffin subdialect, South Baffin dialect (sensu stricto)). Konuşan kabileler: Kingarmiut ya da Sikosuilarmiut (İng. Cape Dorset dialect), Akuliarmiut, Nugumiut, Qaumauangmiut
- Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut; İng. North Baffin dialect, North Qikiqtaaluk dialect).
- Kivalliq-Aivilik İnuitçesi
Kaynakça
- ↑ Ruggles, Clive L. N. (2005). Ancient astronomy: an encyclopedia of cosmologies and myth. ABC-CLIO. s. 193–. ISBN 978-1-85109-477-6. http://books.google.com/books?id=Q9YYqiXm-lkC&pg=PA193. Erişim tarihi: 28 August 2011.
- ↑ Auger, Emily Elisabeth (2005). The way of Inuit art: aesthetics and history in and beyond the Arctic. McFarland. s. 54–. ISBN 978-0-7864-1888-6. http://books.google.com/books?id=bO1WTEEHgH0C&pg=PA54. Erişim tarihi: 28 August 2011.
- ↑ Stern, Pamela R. (2004). Historical dictionary of the Inuit. Scarecrow Press. s. 129–. ISBN 978-0-8108-5058-3. http://books.google.com/books?id=Xa_Pq8X_MIsC&pg=PA129. Erişim tarihi: 28 August 2011.
- ↑ Cummins, B.D. (2004). Faces of the North: the ethnographic photography of John Honigmann. Toronto: Natural Heritage/Natural History. s. 149. ISBN 1-896219-79-9. http://books.google.com/?id=I3dy40EqyCAC&pg=PA149&lpg=PA149&dq=%22central+inuit%22#PPA149,M1. Erişim tarihi: 2007-12-27.
- ↑ Issenman, B. (1997) (pdf). Sinews of survival: the living legacy of Inuit clothing. Vancouver: UBC Press. s. 136. ISBN 0-7748-0596-X. http://books.google.com/?id=7YtnNYBcGAgC&pg=PA136&lpg=PA136&dq=%22caribou+inuit%22. Erişim tarihi: 2007-12-27.
- ↑ Fossett, Renée (2001). In Order to Live Untroubled: Inuit of the Central Arctic, 1550-1940. University of Manitoba Press. s. 17–. ISBN 978-0-88755-171-0. http://books.google.com/books?id=yK7cac_mXGgC&pg=PR17. Erişim tarihi: 9 December 2012.
- ↑ Handbook of North American Indians, Volume 5: Arctic
- ↑ Alan Daniel McMillan & Eldon Yellowhorn (2004), First Peoples in Canada, 3rd ed.
- ↑ "Start of 8.0 Inuktitut dialects". languagegeek.com. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130117072948/http://www.languagegeek.com/inu/inuktitut.html. Erişim tarihi: 2007-12-29.