Musa Carullah

Musa Carullah Bigeyev

Musa Carullah Bigeyev
Doğum 1873
Kikino köyü, Rusya İmparatorluğu
Ölüm 1949 (75-76 yaşlarında)
Kahire, Mısır Krallığı
Meslek Gazeteci, Âlim

Musa Carullah Bigi موسى جار الله, XX. asrın başı Rusya’nın Müslümanları arasındaki yenilikçi[1] hareketin önderlerinden biri olan ve ileri gelen Tatar filozofu ve ilahiyat alimi, gazeteci.

Biyografi

Musa Carullah Bigeyev, Penza vilayeti Çembar kazası (şimdi Penza bölgesi Kamenskiy ilçesi) Kikino köyinde 25 Aralık 1873 yılında dünyaya gelmişti. Doğduğu zaman babası, ahund (bölge kadısı) görevine tayin edilerek ailesiyle birlikte Rostov-Na-Donu şehrine taşınmaya hazırlanıyordu. Bu bilgiler, alimin küçük kızı Fatma Musa kızı Tagircanova tarafından annesi sözlerinden yazılıp yaşamöykü “Musa Efendi, Zamanı ve Çağdaşları Kitabı” 2010 yılında çıktıktan sonra bilim dünyasına mal oldu. Bigeyev kendisi, doğduğu tarih ve yere gerekli önem vermediğinden dolayı bu konuda halihazırda varyantlar ortaya çıktı. Laik ve ilahi öğrenim görmüş olan Bigeyev, Rostov-Na-Donu şehrinde fen okulundan mezun olup Bahçesaray, Kazan ve Buhara’nın medreselerinde, hem de Kahire’deki en eski müslüman üniversitesi “El-Azher”de okumuştu. 1905 yılı Mayıs ayında ülkesine dönüp “Kemaliye” medresesinin kurucusu olan Çistopol tüccarı ve işanı (tarikat şeyhi) M.-Z. Kamalov’un kızıyla evlendi.

Petersburg’a taşınan M. Bigeyev, gönüllü olarak St.-Petersburg İmparator Üniversitesi Hukuk Fakültesindeki derslere ve konferanslara gider, Abdreşid İbrahimov’un “Ülfet” (“Geçim”) gazetesinde makalelerini yayımlatır ve Kadet partisine ideolojik olarak yakın olan “İttifak-ül-Müslimin” (“Müslümanlar Birliği”) partisinin kurulmasına çalışırdı. M. Bigeyev, 15 Ağustos 1905’te Avrupa’nın en büyüğü olan Nijniy Novgorod Fuarı yapıldığı zaman düzenlenen Birinci Müslümanlar Örgütleme Kongresi’nin çalışmalarına katıldı. 1906 yılında ise İkinci ve Üçüncü Müslümanlar Kongreleri’nin etkin katılımcısı olup Parti’nin Merkezi Kurulu’na seçiliyordu. M. Bigeyev, “Hareketimizin başlangıcı” önsözü olan “Tüm Rusya Müslüman Birliği Tüzüğü” broşürünü Rusça yayınlattı. 1914 yılında Petersburg’ta düzenlenen Dördüncü Müslümanlar Kongresi’nin sekreteri idi. Sonraki zamanlarda M. Bigeyev, kongrelerin malzemelerini “Islahatlar Esasları” kitabında yayınladı. 1906 yılından beri kendi ilahiyat eserlerini yayımlatmaya başlayan M. Bigeyev, yakında büyük bir şöhret kazandı. 1908 yılında M. Bigeyev, ilk Tatar yazarlarından biri, “Binler, veya Güzel Hatice” (1887) ve “Büyük Günahlar” (1890) laik romanlarının müellifi olan merhum ağabeyi Muhammed-Zakir Bigeyev (1870, Penza vilayeti Kikino köyü – 1902, Rostov-na-Donu)’in “Nehirlerarası (Mezopotamya) Seyahatı” kitabını yayımladı.

1909 yılının sonunda Orenburg’taki “Hüseyniye” medresesinde onun uzun sürmeyen öğretmenliği başladı. M. Bigeyev, Müslüman hukuku (fıkıh), Arapça ve edebiyat ders ve konferanslarını verirdi. O dönemden beri M. Bigeyev, makalelerini “Musa Carullah” diye Türkçe imzalamaya başladı. M. Bigeyev, Kuran-ı Kerim’in Tatarca tercümesi üzerine çalıştı. 1912 yılında onun tercümesi tamamlanmıştı, ancak bazı Müslüman din adamları arasında çıkan tartışma ve Orenburg müftünün gayet olumsuz değerlendirmesi eserin yayınlanmasına engel oldu. Eserine karşı çıkmış olan din adamları, Kuran-ı Kerim’in ilahi sözünü tercüme etmek gerekmediğini, yalnız çok sayıda mevcut olan tafsirlerinden yararlanmanın yeterli olduğunu sanıyorlardı. 1914 yılında “İstoriçeskiy Vestnik” (“Tarih Belleteni”) dergisinde N. Fedotov’un ilahiyatçının bazı özgün görüşlerinin özünü anlatan “Müslüman Lüteri” makalesi yayınlandı. M. Bigeyev, Petersburg’ta matbaası için hurufat geliştirdiği tüccar Muhammed-Alim Maksutov’un “Emanet” yayınevinin ortak sahibi oldu.

Şubat İnkılabı’nın günlerinde Moskova’da Tüm Rusya Müslüman Kongresi’nin çalışmalarına katılan M. Bigeyev, 1917 Mayısında Tüm Rusya Müslüman Şurası’nın üyesi seçildi. 1917 Haziran ayında M. Bigeyev, 1. Müslüman Cemaati’nin başına geçip Petrograd Büyük Camisi’nin imamı oldu ve aynı zamanda “El-Mimber” gazetesini yayımlıyordu. O, militanlarla ortaklaşa Muhammet ümmetinin tüzüğünü düzenledi; Tatar çocukları için Tatarca, Türk-Tatar tarihi ve edebiyatı derslerini veren okulun açılmasını başardı.

1920 yılında M. Bigeyev,Ufa’da Müslüman Din Adamları Kongresi’nin delegelerine müslüman toplumunun yeniden düzenlenmesi üzerine kendi tekliflerini içine alan “Müslüman Milletlerine Çağrı”sını tanıtmıştı. Onun bu demecinin esas fikirleri, 1923’te Berlin’de yayınlanmış olan kendi “İslam Elifbesi” kitabının içine girdi. Bu yayından sonra M. Bigeyev, Petrograd’tan Hindistan’daki bir kongreye yönelerek vardığı Moskova’da tıtuklandı. M. Bigeyev’in bu tutuklanması, bir öfke dalgası uyandırdı. Finlandiya Tatarları, Sovyet Rusyası’nın dostu olan Türkiye Hükümeti’nden yardım istemişlerdi. İstanbul ve Ankara’nın ileri gelen gazeteleri, ilahiyatçıyı serbest bırakma talebini içine alan telgraflar yayınladı. M. Bigeyev, iki sene içerisinde Moskova’da makamların gözetlemesi altında yaşamak şartıyla serbest bırakıldı. Sürgün M. Bigeyev, 1926 Mayısında Mekke Kongresine katılmak için Sovyet Müslümanlarının heyetine dahil edildi. Aynı zamanda Leningrad Tatarlarının cemaati, onu 1926 Ekim-Kasım aylarında Ufa’da yapılan olağan Din Adamları Kongresi’ne delege seçmişti. Bu kongrede M. Bigeyev Bilginler Kurulu’nun üyesi seçildi. 1927 yılında Leningrad’a dönen M. Bigeyev, Savaşçı Dinsizler Birliği’nin faaliyetini ve iktidarın sırası gelen kampanyası olan “sabıklara” karşı savaşı seyretti. “Sabıklar” kategorisine aslı proleter veya köylü olmayan bütün şahıslar girebiliyorlardı.

Bütün kuruluşlar istisnasız olarak “temizleme”ye maruz kaldı. Birçok uzmanlar işten atıldı, yerlerine etkin işçiler tayin edildi. M. Bigeyev, akademisyen İ.Yu. Kraçkovskiy’e Leningrad Üniversitesi’nde öğretmen görevini alabilmek için yardım isteyerek müracaat etti; Arapça, Farsça veya Türkçe ders vermeye hazırdı. 1929 yılında bir iş arayan M. Bigeyev, Afganistan Hükümeti’ne yardım isteyerek müracaat etti. M. Bigeyev, o zaman hiçbir yerde çalışmamasına rağmen bilim görevlisi sayıldığından vergi ödemek mecburiyetindeydi. 1930 yılında şehir makamları, din adamları ve aile üyeleri dahil olmak üzere vatandaşların tam bir kategorisinin yemek karnelerinden mahrum edilmesi kararını aldı. 1930 yılının sonunda M. Bigeyev, muhacerete karar verdi. Bu hareketiyle o kendi hayatını kurtardıktan başka yakınlarının hayatlarını da kurtardı. 1931 Nisan-Mayıs aylarında onun büyük çocukları Meryem (1907, Çistopol – 1993, Ufa), Zeyneb (1908, Çistopol – 1967, Moskova), Muhammed (1909, Çistopol – 1942 (?) Moskova), Hind (1911, Çistopol – 1962, Ufa) ve Ahmed (1912, Çistopol – 1942 (?) Leningrad) tutuklandılar. 1931 Ağustosunda onun eşi Bibi-Esma Muhammed-Zahir kızı (1884, Çistopol – 1975, Ufa), küçük kızı Fatma (1918, Petrograd – 2006, St.-Petersburg) ve büyük çocukları vatan haini ailesinin üyeleri ilan edilip Vologda’ya üç yıllığına sürüldü.

Muhacerette

M. Bigeyev Sovyet Rusyası’ndan yasadışı olarak çıkıp giden terakkici müslümanlardan sonu oldu. M. Bigeyev ailesiyle beraber oturduğu Leningrad’tan Moskova’ya çıkıp gitti, sonra demir yolundan Orta Asya’ya yollandı ve sınırı geçip kendini Kaşgar’da buldu. O, Çin Türkistanı’ndan Nadirşah’ın yardımı sayesinde pasaport aldığı Afganistan’a geçti ve Hindistan’a çıkıp gitti, sonra Mısır’ın yolunu tuttu ve oraya vardıktan sonra Atatürk’e yönelttiği “Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Çağrı” eserini yeniden yayınlattı. M. Bigeyev 1933 yılında Berlin’de yaşadı. A. Muhammedov’un basımevinden Finlandiya Tatarlarının mali desteğiyle onun üç kitabı çıktı. M. Bigeyev, kısa bir zaman Finlandiya’da oturarak çalıştı, orada Tatar gençlerine konferans verdi. 1934 yılında Finlandiya’yı terk edip İran’da ve Irak’ta seyahat yaptı, Şia mezhebini araştırdı, Hindistan’da Sanskrit dilini öğrenerek Mahabharata ve Veda gibi Hinduizm kitaplarını inceliyordu. 1938 yılında M. Bigeyev misyoner amacıyla Japonya, Çin, Yava ve Sumatra’da seyahat yaptı. 1939 yılında o, Afganistan’a çıkmak ve Kabil’de temelli yerleşmek niyetiyle Hindistan’a yine yollandı, fakat sömürge makamlarınca tutuklanarak bir buçuk – iki yılı Peşaver hapisanesinde geçirdi. M. Bigeyev’in tahliyesi Bhopal şehrinin hakimi Muhammed Hamidullah’ın karışması sayesinde mümkün oldu, ama o 1945 yılına kadar Peşaver’de İngilizlerin açık gözetmesi altında kaldı. Bu dönem, ilmi faaliyetinin verimli zamanıydı. Onun tarafından sekiz kitap yazıldı ve yayınlandı. Yazar, kitaplarının satılmasından aldığı geliri Bombey göçmenlerinin çocukları için medrese kurulmasına bağışladı. 1946 yılından beri M. Bigeyev, Türkiye’ye gidip gelerek çoğunlukla Mısır’da yaşadı. Defalarca hacca giderdi. 1947 yılında vatanına dönmeye teşebbüste bulundu. M. Bigeyev, 28 Ekim 1949 yılında Kahire’de vefat etti. Cenaze namazı Seyid Nefis Camisinde kılınarak naaşı Afifi’deki “Hediviye” kral aile mezarlığında toprağa verildi. M. Bigeyev’in özel kütüphanesinden kitaplar merhumun iradesine göre Türkiye Milli Kütüphanesine verildi.

Eserlerinden bazıları

M. Bigeyev kendi eliyle yaptığı listenin içine 120 ilahiyat eseri ve makalesini almıştır.

olarak sıralanabilir.

Hatırası

Kazan’da M. Bigeyev’in eserleri çağdaş Tatarca ve Rusça’ya tercüme edilmekte, şehrin caddelerinden biri onun adını taşımaktadır. 2006 yılında Büyük Petro Rusya Bilimler Akademisi Antropoloji ve Etnoğrafya Müzesi’nin “İcma-Anlaşma” projesinin kapsamında M. Bigeyev hakkında Dr. Prof. E.A. Rezvan’ın senaryosuna göre filim çekilmişti, biraz sonra da bu filmin “El Yazması ve Kader” adlı ikinci ikmal edilmiş varyantı yapıldı. Yönetmeni B. Baişev, senaryo yazarları A. Hayrutdinov ve R. Hakimov olan “Ve Hilal Parçalandı” belgesel filmi, 2008 yılında “Altın Mimber” IV. Uluslararası Müslüman Sineması Festivali’nde “Müslüman Eğitimine Katkı İçin” mahsus ödülünü kazandı. 2010 yılında çocukları ve torunlarının elinde kalmış pilot nüshasına göre yapılan Tatarcaya reprint şeklindeki Kuran-ı Kerim tercümesi ve yaşamöyküsü kitabı çıktı. 2013 yılında Penza bölgesi Kamenskiy ilçesinde M. Bigeyev’in 140. doğum günüyle ilgili bir takım etkinlikler düzenlenmişti. 23 Haziran 2013’te alimin küçük vatanı olan Kikino köyündeki okulun ön cephesine bu yörede doğan ünlü adamların şerefine hatıra levhası takıldı. 21 Aralık 2013 yılında Kamenka kasabasında “Bigeyev manevi-ahlaki okumaları” geçti; Musa Bigeyev ismi mektebe ve Kamenka kasabası camisinin yanındaki küçük bahçeye verildi. 12 Aralık 2014 yılında Moskova’da X. Uluslararası Müslüman Forumu çerçevesinde “Bigeyev Okumaları. Din ve Mezhepler Diyalogu: Müslüman Öğretimi Açısından Tecrübe” adlı Tüm Rusya Bilim-Öğretim Müslüman Konferansı ve “Tolerans veya çoğulculuk? Kuran-ı Kerim’in görüşü” bilimsel tartışması gerçekleştirildi.

M. Bigeyev’in dölü döşü Ufa, Moskova, Petersburg gibi Rusya’nın ve Dnepropetrovsk gibi Ukrayna’nın yörelerinde yaşamaktadır. M. Bigeyev’in damadı, onun öğrencisi olan şarkiyatçı-iranşinas, Leningrad Devlet Üniversitesi’nin profesörü, Dr. Prof. Abdürrahman Tagiroviç (Tahir oğlu) Tagircanov (1907-1983) idi. Teknik Bilimleri Doktoru, Magnitogorsk Devlet Teknik Üniversitesi’nin profesörü, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Şerefli Bilim ve Teknik Faaliyet Adamı, Magnitogorsk Şehri Fahri Vatandaşı, metalürji bilgini Abdreşit Museyeviç (Musa oğlu) Bigeyev (1917-2010), ilahiyatçının amcazadesinin oğluydu.

Kaynakça

Dış bağlantılar

Düşünce İle Eylemi Birleştiren Mütefekkir: Musa Carullah

  1. ↑ Musa Carullah, İslam'ın Elifba'sı, Seba yayınları, eserin giriş kısmı.
This article is issued from Vikipedi - version of the 11/4/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.