Orhan Burian

Orhan Burian
Doğum	1914 Üsküdar, İstanbul
Ölüm	5 Mayıs 1953 (39 yaşında) Ankara, Türkiye
Milliyet	Türk
Alma mater	Cambridge Üniversitesi, Birleşik Krallık
Meslek	Akademisyen, eğitimci, çevirmen, deneme ve eleştiri yazarı.
Ebeveyn(ler)	Recep Paşa, Mihriban Hanım
Ödüller	TÜBA- Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülü 2003

Orhan Burian, (d. 1914, İstanbul - 5 Mayıs, 1953) Türk, akademisyen eğitimci, çevirmen, deneme ve eleştiri yazarı.

Hayatı

Orhan Burian 18 Mart 1914'de İstanbul'da Üsküdar'ın Bağlarbaşı semtinde doğmuştur.^[1][2] Babası Recep Paşa İstanbul'da bulunan son Osmanlı hükümetinin tutucusu olup Ankara'da bulunan Mustafa Kemal Paşa milli hükümeti aleyhinde idi.^[3] Annesi son dönem Osmanlı devleti ilerigelenlerinden olan Agah Paşa'nın kızı olan Mihriban Hanım'dı. Mihriban Hanım gayet iyi kültürlü, derin eğitimli ve üç yabancı dili iyi bilen bir Osmanlı hanımefendisi idi.^[1][2]

Türk Kurtuluş Savaşı kazanılıp İstanbul hükümeti lahvedilince Orhan Burian'ın babası Recep Paşa ailesini geride bırakıp İstanbul'dan firar edip Bulgaristan'a sığındı. Annesi ise babasız yetim kalan ailesi ile Bursa'ya gidip orada yerleşti. Orhan Burian hazırladığı "Hal Tercümem" adlı hatıra deneme makalesinde Bursa'da ailesinin çok sıkıntılı zamanlar yaşadığını bildirmiştir İlk eğitimini almak için Bursa’da Gedikpaşa Amerikan, Fevziye ve Bursa Amerikan okullarına devam ettiğini ve ilk eğitimini 1926'da Bursa Bizim Mektep'te tamamladığını bildirir. Lise eğitimini İstanbul, Kabataş Erkek Lisesi'ni tamamlayıp 1932'de bu liseden mezun oldu.^[1][2] O yaz yapılan yabancı ülkelerde yüksek eğitim yapma imtihanlarına girip başarı ile İngiltere'de dil ve edebiyat üniversite eğitimi yapma bursunu kazanıp İngiltere'ye gönderildi. 1933'de İngiltere'de bulunan Cambridge Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü'nü girdi. 1936'da "Ingilizce Tripos İkinci Bölüm" imtihanlarına oturup başarılı olarakbu bölümü bitirdi ve İngiltere'de Cambridge Üniversitesi tarafından verilen ilk üniversite diploması olan MA derecesini aldı. Daha İngiltere’de öğrenciyken hazırladığı makaleler ve çeviriler ile İstanbul'un kültür çevrelerinde tanınmaya başlamıştı.^[1][2]

Türkiye'ye dönünce 1937 sonbaharında Ankara Üniversitesi'nin 1936'da yeni açılmış olan Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde bulunan İngiliz Filolojisi bölümüne doçent olarak atanmıştır. Bu göreve askerlik dolayısıyla bir yıl ara verdikten sonra tekrar devam etmistir. Bu gorevde İngilizce Dili ve Edebiyatı diploma öğrencilerine dersler vermiştir. Doçentlik unvanını almak için hazırladığı habiltasyon tezi "Türk İngilizc Münasebeti Başladığı Sırada Ne Mahiyette İdi?” adını taşımaktadır. Bu habiltasyon tezinin ikinci bölümüne ek olarak Londra "Hakluyt Society" tarafından XV. yüzyil son çeyreginde yayımlanan “Kıraliçe Elizabeth’ten Üçüncü Sultan Murad’a Gelen Hediyenin Hikâyesi” başlıklı bir raporun çevirisini eklemiştir.

1938 sonunda Milli Eğitim Bakanlığı görevine gelen Hasan Âli Yücel'in bazı kültür gelişim ve girişimlerine katkıda bulunup, özellilikle bu bakanlığa bağlı olarak yeniden kurulan "Tercüme Bürosu"nun idare kurulunun kurucu üyelerinden biri olarak Dünya klasiklerinin Türkçeye çevrilmesi için yapılan çalışmalara katılmıştır. Bu girişime bağlı olarak Tercüme Bürosu çalışmaları ile 1946 yılı sonuna kadar 496 tane dünya klasik edebiyatı yapıtı Türkçeye çevrilmişdir.

Bu girişime katkı olarak Orhan Burian İngilizce'de önemli klasiklerinin bazılarının ve özellikle de William Shakespeare'in Othello (1940), Atinalı Timon (1944), Hamlet (1944), Macbeth (1946) adlı önemli tragedya ve Beğendiğiniz Gibi (1943) adlı komedi tiyatro oyunlarının çevirilerini yapmıştır.

Ayrıca 1940'da kurulan Ankara Devlet Konservatuvarı'nda Batı edebiyatı ve tiyatro dersleri de vermiştir.

1947 yılında Orhan Burian Fullbright bursu ile Amerika Birleşik Devletleri'ne gitmiştir. Burada Princeton Üniversitesi'nde iki yıl ABD üniversite eğitim sistemi hakkında tetkik ve araştırmalarda bulunmuştur. Bu arada Amerikan edebiyatı derslerini de takip etmiştir.^[1][2]

Türkiye'ye dönüşünden sonra 1951 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde İngiliz edebiyatı profesörlüğüne terfi etmiştir. 1952 yılında, UNESCO Türkiye Komisyonu Genel Kurulu ve Yönetim Kurulu üyeliklerine seçilmiştir.^[1][2]

1952 yılı sonlarında hastalanmış ve mide kanserine muzdarip olduğu teşhis edilmiş ve buna karşı Ankara Gülhane Askeri Tıp Hastanesinde tedavi görmeye başlamıştır. Bu tedaviyi görmekte iken 5 Mayıs 1953'de 39 yaşında iken vefat etmiştir.^[1][2]

Yazın hayatına aylık olarak yayınlanan Yücel Dergisi'nde denemeler yazarak başlamış ve bu dergide 15 yıl görev yapmıştır. Yücel Dergisi'nin kapanması üzerine arkadaşı Vedat Günyol ile aylık yayınlanan Ufuklar Dergisi'ni kurmustur. Burian bu dergide ölüm tarihine kadar görev yapmıştır.

Orhan Burian düşünce özgürlüğünü ve hümanist dünya görüşünü savunmuş; düşünce, sanat ve toplum gibi konular üzerine yazılar yazarak tanınmıştır.

Orhan Burian'ın ölümünden yıllar sonra birkaç defa anısına eserler yazılmış ve hazırladığı eserler derlenip yeniden bastırılmıştır. 2006'da Zeki Arıkan, Orhan Burian'ın 1950-1952'de günlüğüne yazdığı hatıralarını Günlük (1950-1952) adlı eserde ve yazmış olduğu ciddi konulu mektuplarından seçilip redate edilmiş "Mektuplar adlı bir diğer eserde derlemiş ve bu kitaplar Yapı Kredi Yayınları arasında bastırılmıştır ^[4].

2003 yılında Orhan Burian "TÜBA- Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülü"ne layık görülmüştür. "Denemeler, Eleştiriler" adlı (ilk derlenip hazırlanıp yayımlanması Vedat Günyol tarafından yapılan) denemeler ve eleştirmeleri yeniden basılıp yayınlanmıştır^[5]

Seçilmiş eserleri

Orhan Burian'ın eserlerinin bibliyografyasını 1959'da hazırlayan S.N.Özerdim yaklaşık toplam 240 kitap ve makele ismi vermektedir.^[6] M.Canpolat master tezinde Orhan Burian'ın dil ve edebiyat konulu yazıları sayısının yaklaşık 110, kültür ve sanat ile ilgili yazılarının sayısının yaklaşık 50, Türkçeye çevirdiği kısa yapıt sayısı ise yaklaşık 40 olduğunu açıklamaktadır.^[2] Burada ancak seçilmiş eserlerinin isimleri verilmektedir:

Dergilerde makaleler

• 1936: “Edebî Eser ve Edebî Tenkit Hakkında I”. Yücel c.3 no.13 (Mart) say. 18-19.
• 1936: “Edebî Eser ve Edebî Tenkit Hakkında II”. Yücel c.3 n.14 (Nisan) say.61-62.
• 1936: “İki Nesirci”. Yücel c.3 no.18 (Ağustos) say.253-54.
• 1936: “Essay Hakkında”.Yücel c.4 no.16 (Haziran) say. 142-144.
• 1936: "Almanya’da Sanat Tenkidi". Yücel c.4-5 No.25 (İkinci Teşrin) say. 96-97.
• 1938: “Edebiyatımızın Asıl Noksanı”. Yücel c.6 no.36 (Şubat): 257.
• 1945: “Başsöz” Ufuklar c.1 No.3 (Nisan) say. 65.
• 1945: “Başlıca Osmanlı Tarihçileri”. Yücel C.19 No.107 (Eylül) say. 15-17.
• 1945: “Bencillik İlletimiz”. Yücel c.19 no.108 (Ekim) say.39.
• 1946: “Dünya Vatandasligi Icin Terbiye”. Yücel 115 (Mayıs) say.94-96.
• 1952: "Ansiklopedi İhtiyacımız". Ufuklar C.1 No.1 (Şubat) say. 12-13.
• 1952: "Ansiklopediler Üzerine". Ufuklar C.1 No.10 (Kasım) say. 312-113
• 1952: “Kanık-Anday-Rifat Üçlüsüne Son Bakış”. Ufuklar c.1 no.9 (Ekim) say.275-79.
• 1952: “Hepsi Bizim Gibi insanlar”. Ufuklar c.1 no.10 (Kasım) say.298-309
• 1953: “Kanun Dili Kimin İşi?” Ufuklar c.2 no.13 (Şubat): say. 2-4.

Şiir antolojisi

• 1946 2. baskı : der. Kurtuluştan Sonrakiler. İstanbul: Yücel Yayınevi,

Derlenen denemeleri

• 1993: (ed. Günyol, Vedat) Denemeler Eleştiriler. İstanbul: Cem Yayınevi,
• 2004: Burian, Orhan Denemeler Eleştiriler. İstanbul: TÜBA Türk Bilimler Akademisi ISBN 9789758593651
  • “Benim Dünyam”. say.16-18.
  • “Renaissance”. say.36-37.
  • "Humanizma ve Biz II” say.39-41.
  • “Humanizma ve Biz III”. say. 41-44.
  • “C.H.P Şiir Yarışması Kapanırken: Şiir Üzerine Düşünceler” say.68-70.
  • “Geçen Altı Yılın Türk Edebiyatı” say.72-79.
  • “Edebiyatımızla Bir Hesaplaşma” say.87-89.
  • “Romancılığımızın Yarını”. say.99-102.
  • “Yazarın Özlemi”. say.108-109.
  • “İyimserlik Kötümserlik”. say.110-115.
  • “Değişiş Üzerine”. say.116-118.
  • “Meslekte Edep” say.123-124
  • “Bilim İnsanlıkta Onur Bırakıyor mu?” say. 125-127.
  • “Yeni Halide Edib: ‘Sinekli Bakkal’”. say. 140-146.
  • “Gençlik Bilse: Maî ve Siyah” say. 147-151.
  • “Dekorsuz Sahne”. say.154-155.
  • “Orta Eğitim Üzerine” say.158-161.
  • “Milli Eğitimimizin Düzelişi Üzerine”. say. 166-170.
  • “Yıkıcı Zihniyet ve Köy Enstitüleri”. say.171-173
  • “Türk Klasikleri”. say.174-176.
  • “Dergiler Üzerine”. say.177-179.
  • “Tercümeciliğimiz”. say.180-85.
  • “Tercüme Mecmuası”. say.186-91
  • “Byron Türk Düşmanımıydı?” say.198-210.
  • “John Dewey (1859-1952)”. say. 215-217
  • “Uygarlık Ardındaki Ahlak”.say.235-238.
  • “Türkçe ve Nevaî" say.241-243.
  • “Bücürlük”. say. 251-252
  • “Milli Eğitim Bakanlığı’nın Çeviri Yayınları Üzerine”. say. 256-257.
  • “Tarihi Sevenlere Yardım”. say. 264-266.
  • “Bizde Yolculuk”. say. 267-268.
  • “Ödüller Üzerine”. say.269-271.
  • “Üniversitelerimiz”. say. 279-283.

Hatıralar

• Burian, Orhan (ed. Arıkan, Zeki) (2006) Günlük (1950-1952), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Burian, Orhan (ed. Arıkan, Zeki) (2006) Mektuplar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları

İngilizce filoloji dalı üzerinde bilimsel çeviriler ve makaleler

• 1938: Byron ve Türkler
• 1949: “Goethe ile Byron”
• 1949: “Emerson Göziyle Goethe”
• 1949: “İngiltere’de Yazılmış İlk Türkçe Şiirler”
• 1951: “Kıraliçe Elizabeth’ten Üçüncü Sultan Murad’a Gelen Hediyenin Hikayesi” (çeviri),
• 1951: “Türk-İngiliz Münasebetlerinin İlk Yılları”
• 1951: “Türkiye Hakkında Dört İngiliz Seyahatnamesi”
• 1952: "Bâbıâli Nezdinde Üçüncü İngiliz Elçisi Lello’nun Muhtırası (çeviri),
• 1952: “Üç Yüzyıl Önce Memleketimizi Gezen İngilizlerden Peter Mundy”
• 1955: "William Shakespeare: Hayatı, Sanatı, Eserleri (Vedat Günyol tarafindan O.Burian'in notlarindan derleme)

Seçilmiş çeviri eserleri

• J. M. Barrie, Kabahat Kendimizde
• Aldous Huxley, Yeni Dünya
• Arthur Miller, Satıcının Ölümü
• Eugene O’Neil, Karağaçlar Altında
• J. M. Synge, Denize Giden Atlılar
• Rabindranath Tagore, Bahçıvan
• William Shakespeare:
  • 1940 - Othello
  • 1944 - Atinalı Timon
  • 1944 - Hamlet
  • 1943 - Beğendiğiniz Gibi
  • 1946 - Macbeth

Kaynakça

1. Arıkan, Zeki, <2002) Kırkın Kapısındaki Genç: Orhan Burian, İstanbul: İzmir Büyük Şehir Belediyesi Yayınları
2. Canpolat, Müge (2003) Türkiye'de Deneme ve Eleştirinin Gelişiminde Orhan Burian'ın Yeri" Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü Master Tezi "
3. Z. Arıkan Orhan Burian'ın babasının İstanbul'da bulunan son Osmanlı hükümetlerinin birinde dahiliye nazırı olduğunu bildirmektedir; ama elimizde bulunan son Osmanlı Dahiliye Nazırları listeleri içinde ismi bulunmamaktadır.
4. Günümüzde mevcudu tükenmiş olan bu yayınlar için bakınız: Melike Çakan " İngiliz Filolojisi ve filolojik diğer tercihler hakkında bir blog (Erişim tarihi: 8/ Ekim/2016)
5. "Denemeler-Eleştiriler" derlemesinin yeni edisyonu
6. Özerdim, Sami N. (1958) “Prof. Orhan Burian Bibliyografyası” Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi Cilt:16. Fasikül: 3-4 (Eylül) say, 83-95.

Dış kaynaklar

• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi c.4. (Milliyet bas.). s. 2018. 
• Arıkan, Zeki, (2002). Kırkın Kapısındaki Genç: Orhan Burian. İstanbul. 
• Özerdim, Sami N. (1958) “Prof. Orhan Burian Bibliyografyası” Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi Cilt:16. Fasikul: 3-4 (Eylül) say, 83-95
• Ed.:Bilinmeyen, (1953) Orhan Burian Özel sayı No. 5, İstanbul: Yücel Yayınevi

Dış bağlantılar

• Canpolat, Müge (2003) " Türkiye'de Deneme ve Eleştirinin Gelişiminde Orhan Burian'in Yeri", Ankara Bilkent Üniversitesi Türk Ebebiyat Bölümü Master Tezi