Oruç

Oruç, belli bir zaman dilimi içerisinde; yiyecek, içecek veya her ikisinden de kaçınma eylemidir. Mutlak oruç ise, tüm yiyecek ve sıvılardan; genellikle önceden belirlenmiş bir veya birkaç gün kaçınma olarak tanımlanır. Diğer oruçlar, belli yiyecekler veya maddeleri sınırlayarak kısmen kısıtlayıcı olabilir. Oruç eylemi, yiyeceğin dışında cinsel ilişki ve diğer aktiviteleri de engelleyicidir.

Köken bilim

"Oruç" sözcüğü Selçuklular döneminde Farsçadan alınmış روجك rôcik sözcüğünün Türkçedeki söylenişi olup "günlük" manasındadır.[1] Kur'an'da صوم savm ve صيام sıyam olarak geçmektedir.

Amaç

Oruç dinî, sağlıksal, ve politik (açlık grevleri) nedenler gözetilerek yapılabilen bir eylemdir.

Sağlığa ve sosyal yaşama etkileri

Orucunun sağlık ve yaşam üzerine olası negatif etkileri

(Ayrıca bakınız Açlık, Su (Suyun insan hayatındaki yeri ve önemi)

1- Yazın sıcak ve kuru mevsimde uzun süre sıvı alımının kesilmesine bağlı olarak gelişmesi muhtemel dehidratasyon,[2] buna bağlı olarak Güneş altında veya sıcak ortamda çalışan iş guruplarında güneş veya sıcak çarpması risklerinin artışı,

2- Kronik hastalıklarda, hamile, diyabetik, hiper tiroidi, çocuklarda, yoğun fiziksel efor gerektiren işlerde çalışan kişilerde uzun süreli gıda alımının kesilmesi sebebiyle metabolik dengenin bozulması, doğum öncesi ve gelişim çağındaki çocuklarda yetişkinlikte öğrenim yeteneklerini de etkileyen gelişim yetersizliği,[3][4][5]

3- Kalp, karaciğer ve akciğer yetersizliği olan kişilerin oruç tutmalarında, uzun süreli açlık sonrası yenilen ağır bir yemek sonrasında solunum, dolaşım ve kalp yetmezliklerinin ortaya çıkışı,[6][7]

4- Diyabetiklerde, kansızlık ve tansiyon düşüklüğü olan kişilerde tansiyon ve şeker düşmelerine bağlı olarak meydana gelebilecek konfüzyonel durum ve bunun yol açabileceği trafik ve iş kazaları,

5-Geçici baş ağrısı; sıvı ve kafein alımının kesilmesi gibi etkiler.[2]

6- Psikosomatik değişiklikler; * Ramazan orucu ile ilgili olarak daha çok sıvı alımı, sigara, kafein alımı ve uyku yetersizliği gibi sebeplere bağlanan kognitif fonksiyonlarda azalma, irritabilite ve letharji artışı, gerilim ve migren tipi baş ağrılarında artış, bunun trafik kazalarında artış gibi yansımaları bazı araştırmacılar tarafından not edilmiştir.[8]

7- Anne sütüne etkileri; Birkaç çalışma Ramazan orucunun anne sütü üzerinde miktar ve bileşim olarak etkili olduğuna işaret etmektedir.[8]

8-Açlık orucu (açlık grevi)'inde uzun süreli hipoglisemi sebebiyle geri dönülmez nörolojik hasarlar görülebilir.

9- İdrar üzerine etkileri; Bazı araştırmalar Ramazanda Oruç tutanlarda gündüzleri idrar çıkışının azaldığına ve idrar osmolalite değerlerinin arttığına işaret etmektedir.[8] Bu değişiklikler idrarda taş oluşumu ve idrar yolu enfeksiyonları gibi ileri aşamalarda böbrek yetmezliği ile sonuçlanabilecek birtakım hasarlarla bağlantılı değişikliklerdir.

Sağlık amaçlı oruç

Sağlık amaçlı yiyecek sınırlamaları, özellikle yaşlılarda tuz, kolesterol içeren yiyecekler, şeker, yağ, nişasta, ya da hayvani gıdalardan uzak durma gibi tedbirli tavırlar, rejim, diyet, gibi sözcüklerle adlandırılır.

Sağlık amaçlı oruç deyince genellikle su orucu anlaşılır. Su orucunda su dışında hiçbir gıda tüketilmemeye çalışılır, iki günden daha uzun su orucunun doktor gözlemi altında yapılması tavsiye edilir.

Başka sık görülen sağlık amaçlı oruç çeşitleri de kalori kısıtlama ya da gün aşırı oruçtur. Bunların da kesin olmamakla birlikte sağlığa faydalı olabilecekleri yönünde işaretler vardır.[11][12]

Dinlerde oruç


İslâm


Temel İbâdetler

Kelime-i Şahadet
Namaz
Zekât
Oruç
Hac

İslam'da

Oruç, İslâm'ın beş esasından biridir. Farsça “ruze” kelimesinden Türkçeye geçmiştir. Önceleri “Oruze” (günlük) olarak kullanılmış; daha sonra “Oruç” şeklinde söylenmeye başlanmıştır. Arapça karşılığı “savm” ve “sıyam”dır. Savm; ‘yiyip-içmemek’, ‘hareketsiz kalmak’ ve ‘her şeyden el etek çekmek’ anlamlarına gelir. Terim olarak oruç, “ibadet niyetiyle tan yerinin ağarmasından güneşin batmasına kadar yeme, içme ve cinsel ilişkiden uzak kalmak”tır. Orucun farz kılındığını bildiren ayet şöyledir:“Ey inananlar! Oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, Allah'a karşı gelmekten sakınasınız diye, size de farz kılındı.”(Bakara, 2/183)

Görüşler
Sevan Nişanyan'ın verdiği bilgilere göre Ramazan İslam öncesi Arap ay takviminde temmuz-ağustos aylarına verilen isimdir.[13] Bu sistem Hicretten 17 yıl sonra, Ömer zamanında terkedilerek her yıl bir öncekine göre 11 gün erken gelen Hicri takvime geçilmiştir.

Oruç İslamın beş temel şartından biri kabul edilir. Orucun gün sayısı olarak değil, ay olarak farz kılındığına ve bütün ay boyunca oruç tutulması gerektiğine inanılır.

Arif Tekin ayette geçen sayılı günler ifadesinin Arapçada kıllet (azlık) ifade eden ve 3 ile 9 arasında değişebilecek gün sayılarını ifade eden bir deyim olduğu görüşündedir. Alevilikte de bu görüş'e uygun olarak Ramazan ayında 3, 9 veya az bir kesimde 30 gün oruç tutulur.[14] Ayrıca bu birkaç günlük orucun ayetteki ifade doğrultusunda Ramazan'ın dolunay günlerinde (Arapçada "şehr" kelimesinin dolunay anlamına geldiğinden yola çıkılarak) olması arzu edilir.

Oruç, geleneksel fıkıhçılara ve hadisçilere göre, niyetlenip Güneş'in ufuktan astronomide 12 derece altta bulunduğu andan (alacakaranlık) akşam günbatımına dek, bir şey yeyip içmemek ve cinsel aktiviteyi terketmekten ibarettir.

Ayetteki siyah ipliğin geceyi veya karanlığı, beyaz ipliğin ise gündüzü veya aydınlığı ifade ettiği yorumları bulunmakta, ayrıca bazı din bilimcilerce orucun başlama zamanını tanımlayan İmsak vaktinin sabah namazının başlama zamanı olan şafak vakti değil, gün doğumu olması gerektiği ifade edilir. Prof. Abdülaziz Bayındır ise imsak vakti olarak sabah namazının giriş vaktini işaret etmekte, Türkiye'de bu vaktin doğru tespit edilmediğini ve sabah namazının da erken kılındığını ifade etmektedir.[15]

Sıcak mevsimde oruç
Isı kaynaklı güneş çarpmalarının oruçlu insanlar üzerinde meydana getirmesi muhtemel olan ilave sağlık risklerini göz önüne alan bazı dini otoriteler, sıcak iklimlerde bu şekilde oruca devam etmenin gerekli olmadığı, bu durumlarda orucun daha serin bir mevsimde tutulmasının uygun olacağı konusunda fetvalar vermişlerdir.[16]

Oruç fıkıhçılar, tarafından farz, vacip, nafile ve mekruh türlerine ayrılır.

Yahudilikte

Yom Kippur, (İbranicesi: יום הכיפורים Kefaret Günü), Yahudilikte Yahudi Takvimi'nin ilk ayı olan Tişri ayının 10. günü yaklaşık 26 saat boyunca tutulan büyük oruçtur.

Yahudiliğe göre bir insanın kaderi bir yıl önceki hâl ve hareketlerine göre yazılır. Bir yıl boyunca iyi ve hayırlı işler işleyen kişilerin kaderi bir yıl sonra için iyi yazılır.

Yahudi Yılbaşısı olan Roşaşana ile Yom Kippur arasındaki 10 gün boyunca bir vicdan muhasebesi yapılır ki buna İbranice teşuva (geriye dönme) denir. On gün boyunca, o yıl içinde yapılan tüm hatalı davranışlar gözden geçirilir insanlara karşı yapılan haksızlıklar için insanlardan özür dilenir ve helalleşilir. Yehova'ya (Tanrı) karşı işlenen suçlar için de tövbe edilir. 9. günün akşamı güneş batmadan bir saat önce oruca başlanır. 26 saat aralıksız sürecek olan oruç boyunca şunlar yasaktır:

Reformist Yahudiliğe göre üstte bulunan maddelere alternatif bulunarak yapılmamasında sakınca bulmamaktadırlar.

Sabah erkenden kalkıp Sinagog'a gidilir ve yaklaşık 12 saat boyunca Sinagog'da aralıksız Yom Kippur için yapılan dualar, tövbeler ile vakit geçirilir. Güneşin batmasından yaklaşık 40 dakika sonra Tokea adı verilen kişi koç boynuzundan yapılmış bir boruyu (Şofar) çalarak orucun bittiğini ilan eder. Bu oruç yaklaşık 25-25.5 saat sürer.

Şofar'ın çalınmasıyla birlikte tören sona erer ve Tanrı'nın insanların gelecek yıl için kaderini yazdığına ve iyi kişileri hayat kitabına (Sefer Hayim) yazdığına inanılır.

Hristiyanlıkta

Hristiyanlık inancında Paskalya döneminde, 49 gün boyunca hayvansal gıdaları yememek kaydı ile oruç tutulur. 2.yüzyılda yazılan Didakte kitabında Mesih inananlarına çarşamba ve cuma günü oruç tutmalarını buyurmuştur. 2. yüzyıldaki kiliselerin bu orucu Diriliş Bayramı'ndan önce (paskalya) tuttukları bilinmektedir. İslamiyetteki gibi oruç zamanında tüm dünyevi gıdalardan uzak tutmaması nedeni ile oruç yerine perhiz ifadesi de kullanılabilmektedir.

Diğer dinlerde

Oruçun Hinduizm, Brahmanizm, Budizm, Janizm, Maniheizm, eski Yunan ve Kelt dinleri gibi dinlerde de değişik şekil ve miktarlarda tutulduğu ifade edilmiştir.[17]

Dış bağlantılar

Kaynaklar

  1. ↑ http://tr.wiktionary.org/wiki/oru%C3%A7
  2. 1 2 http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(09)61506-3/fulltext
  3. ↑ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0167629611001081
  4. ↑ http://www.e-saglikci.net/hamilelikte-orucun-zararlari.html
  5. ↑ http://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/health-news/pregnant-women-who-fast-for-ramadan-risk-damage-to-their-babies-study-finds-2010055.html
  6. ↑ http://www.acibadem.com.tr/guncelsaglik/GuncelSaglik.asp?t=677
  7. ↑ http://memorial.com.tr/rehberler/saglik_rehberi/kalp-hastalari-ramazanda-oruc-tutabilir-mi/
  8. 1 2 3 http://www.nature.com/ejcn/journal/v57/n2s/full/1601899a.html
  9. ↑ Dorff, Tanya. "Short-Term Fasting: Impact on Toxicity". 0S-08-9 NCT00936364. 28 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140728033324/http://www.cancer.gov/clinicaltrials/search/view?cdrid=649836&version=HealthProfessional. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2014.
  10. ↑ "Routine periodic fasting is good for your health, and your heart, study suggests". Intermountain Medical Center. 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151126052731/http://www.sciencedaily.com:80/releases/2011/04/110403090259.htm. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2014.
  11. ↑ Varady & Hellerstein. "Alternate-day fasting and chronic disease prevention: a review of human and animal trials". American Society for Clinical Nutrition. 30 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151130203034/http://ajcn.nutrition.org/content/86/1/7.short. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2015.
  12. ↑ "Fasting triggers stem cell regeneration of damaged, old immune system; ScienceDaily, 2014-06-05". University of Southern California. 14 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151114155546/http://www.sciencedaily.com:80/releases/2014/06/140605141507.htm. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2015.
  13. ↑ http://m.nisanyansozluk.com/?k=ramazan
  14. ↑ http://www.dinbilimleri.com/Makaleler/1975175987_0502080393.pdf
  15. ↑ http://www.haberturk.com/etiket/imsak_vakti
  16. ↑ http://www.aksam.com.tr/asiri-sicakta-oruc-tutmamak-caiz--130419h.html
  17. ↑ http://www3.habercem.com/Oruc/176975
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/7/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.