Pietizm
Pietizm (Almanca: Pietismus), 17. yüzyılda Alman Lutherciliği içinde doğan ve 18. yüzyılda da gelişimini sürdüren dinsel reform hareketi. Kilisenin laikleşmesine karşı kişisel imana ağırlık veren pietizm akımı, kısa sürede öteki ülkelere de yayılmıştır.[1]
Kuruluşu ve gelişimi
17. yüzyıl başlarında Luthercilik, Katoliklerle ve Reform karşıtlarıyla mücadele edebilmek için tinsel derinleşmeden uzaklaşarak katı skolastik bir sisteme dönüşmüştü. Otuz Yıl Savaşları'nın (1618-48) Almanya'da yol açtığı yıkımdan sonra bazı yenilenme hareketleri görüldü. Dinsel kitaplara, dindar mistik geleneklere ilgi uyandı. Richard Baxter, John Bunyan ve başka yazarların yapıtlarının çevrilmesiyle İngiliz Püritenliğinin etkileri Kara Avrupası'nda da yayıldı. Felemenk'te sürgünde bulunan William Ames gibi din adamları Felemenk'e özgü bir Pietizme öncülük ettiler. Bu hareket Alman Lutherci çevrelerinde biçimlenmeye başlayan katı Reformculuğun bir parçası olarak gelişti. Bu Lutherci çizgi Johann Arndt'ın (1555-1621) yazılarında anlatımını buldu ve geniş okuyucu kitlelerine ulaştı.
Philipp Jakob Spener (1635-1705) çeşitli yenilenme hareketlerini, çalışmaları ve yapıtlarıyla birleştirmeye çalıştı. Hıristiyanların dinsel yapıtlar okumak ve tinsel alışverişte bulunmak amacıyla bir araya gelebilecekleri ilk collegia pietatis'i (Tanrı'ya bağlılık toplulukları) kurdu. Bu uygulama kısa sürede hareketin belirgin bir özelliği durumuna geldi ve toplantılara katılanlar Pietist adıyla anılmaya başladı. Çağdaş tutucu eğilimlerin zayıf yanlarını sergileyen Spener'in reform önerileri arasında kutsal metinlere daha yaygın başvurulmasını sağlamak, cemaat üyelerinin daha çok sorumluluk üstlenmesi, imanın pratik kazanımlarının elde edilmesine önem vermek, kilise görevlilerinin eğitiminde münazaralardan çok, ibadete ve bilgilenmeye ağırlık vermek ve vaazlarda ahlaki aydınlatmayı amaçlamak sayılabilir.
Alman Pietizminin önderliğini Spener'den sonra Halle Üniversitesi'nden August Hermann Francke (1663-1727) üstlendi. Francke'nin yetkin önderliğinde Halle, Pietizmin kurumsal merkezi olarak gitgide önem kazandı. Halle'de eğitim gören Zinzendorf kontu Nikolaus Ludwig (1700-60) Saksonya'daki topraklarında yaşayan ve Pietist hareketten etkilenen Moravyalı sığınmacılar için Moravya Kilisesi'ni kurdu.
Uluslararası etkileri
Zinzendorf'un çalışmaları, Pietizm Almanya dışında yayılmasında belki de en önemli etken oldu. Metodizmin kurucusu John Wesley Moravya Kilisesi'nden esinlendi. Başka mezhepler de Pietizmin vaaz ilahiyatı, misyonerlik ve ibadet yöntemleri gibi uygulamalarının etkisinde kaldı. 18. yüzyılda en parlak dönemini yaşayan Pietizm günümüzde Almanya'nın bazı yörelerinde ve Moravya Kilisesi'nde varlığını sürdürmektedir. Evanjelik Protestanlar da Pietizm bazı ilkelerini uygularlar, 19. ve 20. yüzyıllardaki dinsel yenilenme hareketleri doğrudan ya da dolaylı olarak Pietizmle ilişkilidir.[2]
Ayrıca
Kaynakça
- ↑ Hıristiyanlık, TDV İslam Ansiklopedisi.
- ↑ Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition