Türk vatandaşı

Başlığın diğer anlamları için Türk (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Türkiye Cumhuriyeti pasaportu

Türk vatandaşı, Türkiye Cumhuriyeti'nin tabiyetinde bulunan kişi. Yürürlükteki 1982 tarihli Anayasa'nın 66. maddesine göre, "Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür." tanımı yapılmıştır. Temel olarak jus sanguinis ilkesine dayanan Türk vatandaşlığı kanununa göre, Türk vatandaşı olan ve evlilik birliği içindeki anne ve babanın çocukları Türkiye Cumhuriyeti sınırlarında veya dışında doğmasına bakılmaksızın Türk vatandaşı olur.

Vatandaşlığın tanımı

Bugünkü Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda, yani 1982 Anayasası'nda, vatandaşlığın tanımı 66. maddede aşağıdaki şekilde yapılmıştır:

Madde 66. – Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür. Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türktür. (Son cümle mülga: 3.10.2001-4709/23 md.) Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz. Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.^[1]

Tarihi

Türkiye Cumhuriyeti'nde kullanılmış ve kullanılan anayasalara göre Türk vatandaşlığının önceki üç tanımı ise şöyledir:

1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası)

İlk haliyle

Türk vatandaşlığının tanımı, 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nu temel alan 1924 Anayasası'nın ilk halinin 88. maddesinde iki fıkra halinde yapılmıştır:

Madde 88:- f1 Türkiye ahalisine din ve ırk farkı olmaksızın vatandaşlık itibariyle (Türk) ıtlak olunur. f2. Türkiyede veya hariçte bir Türk babanın sulbünden doğan veyahut Türkiyede mütemekkin bir ecnebi babanın sulbünden Türkiyede doğup da memleket dâhilinde ikamet ve sinni rüşte vusulünde resmen Türklüğü ihtiyar eden veyahut Vatandaşlık Kanunu mucibince Türklüğe kabul olunan herkes Türktür. Türklük sıfatı kanunen muayyen olan ahvalde izale edilir.^[2]

1937'deki haliyle

Türk vatandaşlığının tanımı 1924 Anayasası'nın 5. değişiklikten sonraki halinde yine 88. maddede bütün olarak şu şekilde bulunur:

Madde 88. - Türkiye’de din ve ırk ayırdedilmeksizin vatandaşlık bakımından herkese “Türk” denir. Türkiye’de veya Türkiye dışında bir Türk babadan gelen yahut Türkiye’de yerleşmiş bir yabancı babadan Türkiye’de dünyaya gelipte memleket içinde oturan ve erginlik yaşına vardığında resmi olarak Türk vatandaşlığını isteyen yahut Vatandaşlık Kanunu gereğince Türklüğe kabul olunan herkes Türktür. Türklük sıfatının kaybı kanunda yazılı hallerde olur.^[3]

1961 Anayasası

27 Mayıs darbesinden sonra hazırlanan anayasada ise aşağıdaki şekilde geçmiştir:

Madde 54- Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür. Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türktür. Yabancı babadan ve Türk anadan olan çocuğun vatandaşlık durumu kanunla düzenlenir. Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmıyan bir eylemde bulunmadıkça, vatandaşlıktan çıkarılamaz. Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.^[4]

Vatandaşlığın kazanılması ve kaybı

Vatandaşlığın kazanılması ve kaybı ile ilgili işlemler İçişleri Bakanlığı'na bağlı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenir ve belli kanunlara tabidir.

Ayrıca bazı ülkeler (Almanya, Avusturya, İsveç, Norveç ve Danimarka) Türk vatandaşlarının kendi vatandaşlıklarına geçmesi için Türk vatandaşlığından vazgeçmeleri önkoşulunu getirmektedirler.^[5]

Kazanılması

Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen bir çocuk, evlat edinme talebinde bulunulan tarihte 18 yaşından küçükse otomatik olarak Türk olur.

Zorunluluk olmamasına rağmen, yabancı bir ada sahip bazı kişiler Türk vatandaşlığına başvurduklarında biraz geleneksel olarak adlarını Türkçe bir adla (Müslüman adı olmayabilir) değiştirirler. Örn. Colin Kazım-Richards, Mehmet Aurelio.

Kaybı

Kanunda vatandaşlığın kaybedilmesi hükmünü içeren cezalar neticesine Türk vatandaşlığı kaybedilebilir.

Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kaybı

Vatandaşlığa alınmanın iptali

İlgili kişi vatandaşlığa alınırken yalan beyanda bulunmuş veya bazı önemli hususları gizlemişse ve vatandaşlığa alımının üzerinden 5 yıl geçmemişse Bakanlar Kurulu kişinin vatandaşlığa alınma kararını iptal edebilir.^[6]

Vatandaşlığın bakanlık izniyle kaybı

403 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 20 inci maddesi uyarınca Türk vatandaşlığından çıkma izni İçişleri Bakanlığı’ nca verilebilir. Herhangi bir nedenle yabancı devlet vatandaşlığını kazanmış veya başka bir devlet vatandaşlığını kazanacağına ilişkin inandırıcı belirtileri bulunan reşit kişilerden, herhangi bir suç nedeniyle aranmakta olmamak ayrıca hakkındaki herhangi bir mali ve cezai tahdidi bulunmamak koşulu aranır. Erkeklerden Türkiye'de askerlik hizmetini yapmış ya da bu hizmetten muaf olmaları gibi bir koşul aranmaz.^[7] Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler, ve böylelikle de artık yabancı durumunda olanlar, isterlerse bu kişilere özel çıkarılmış 5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 25 inci maddesi uyarınca Mavi Kart edinebilirler. Mavi Kart sahibi yabancılar seçme-seçilme, kamu görevlerine girme gibi haklar hariç Türk vatandaşlarına tanınan tüm haklardan aynen yararlanmaya devam ederler.^[8]

Çok vatandaşlık

Aynı anda iki vatandaşlığa sahip olmak ve iki devletin vatandaşlık kanunundan faydalanıp bunlara tabi olmak, uluslararası hukukta vatandaşlık edinimi ile ilgili bir kural birliği olmaması sebebiyle mümkündür. Türk kanunları, doğumda edinilmiş herhangi bir vatandaşlığa ve doğum yerine bakılmaksızın kökenin Türk vatandaşı bir ebeveyne dayanması neticesinde vatandaşlığın edinimine imkan tanır. Türkiye'de yabancı bir çiftin çocuğu olarak doğan bir birey, ancak ebeveynlerden herhangi birinin Türk vatandaşı olması hâlinde vatandaşlık hakkı edinebilir. Başka bir vatandaşlığın otomatik olarak edinimi veya kaybı Türk vatandaşlığı statüsünü etkilemez. Türk kanunlarının, çift vatandaşlıkla doğan bir bireyin yetişkin olduğunda vatandaşlıklardan birini seçmesi gerektiğine dair bir öngörüsü yoktur.

Ayrıca bakınız

• Vatandaşlık
• Türkiye Türkleri
• Türkiye
• Nüfus cüzdanı

Kaynakça

Notlar

1. "1982 Anayasası" (HTML). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 28 Şubat 2009. http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa82.htm. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2011. 
2. "1921 Anayasası" (HTML). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 28 Şubat 2009. http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa21.htm. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2011. 
3. "1924 Anayasası" (HTML). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 28 Şubat 2009. http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa24.htm. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2011. 
4. "1961 Anayasası" (HTML). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 28 Şubat 2009. http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa61.htm. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2011. 
5. "1961 Anayasası" (HTML). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 28 Şubat 2009. http://www.nvi.gov.tr/Hizmetler/Vatandaslik,Yetkili_Makam_Karari_Ile_Turk_Vatandasligin_Kaybi.html?pageindex=0. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2011. 
6. "Vatandaşlığa alınmanın iptali" (HTML). T.C. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü. 5 Ekim 2009. http://www.nvi.gov.tr/Hizmetler/Vatandaslik,Yetkili_Makam_Karari_Ile_Turk_Vatandasligin_Kaybi.html?pageindex=1. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2011. 
7. "Yetkili Makam Kararı ile Türk Vatandaşlığının Kaybı" (HTML). T.C. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü. 5 Ekim 2009. http://www.nvi.gov.tr/Hizmetler/Vatandaslik,Yetkili_Makam_Karari_Ile_Turk_Vatandasligin_Kaybi.html. Erişim tarihi: 9 Ocak 2012. 
8. "Mavi kart" (HTML). T.C. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü. 3 Ocak 2013. http://www.nvi.gov.tr/Sik_Sorulan_Sorular,Sorular.html?pageindex=18. Erişim tarihi: 9 Ocak 2012. 

Kaynaklar

• "T.C. İçişleri Bakanlığı resmi ağ alanı" (HTML). Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı. 2008. http://www.nvi.gov.tr. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2011. 
• "TBMM resmi ağ alanı" (HTML). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 2009. http://www.tbmm.gov.tr. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2011.