Norveç

Norveç Krallığı
Kongeriket Norge
Kongeriket Noreg
Norveç
Bayrak Arma
Slogan: Alt for Norge
("Her şey Norveç için")
Kraliyet marşı: 
  • Kraliyet marşı: Kongesangen
    Kralın Şarkısı
 Norveç konumu  (yeşil)Avrupa'da  (yeşil & koyu gri)
Başkent
ve
Oslo
59°56′K 10°41′D / 59.933°K 10.683°D / 59.933; 10.683
Resmî diller Norveççe (Bokmål / Nynorsk) ve
Lule Sami
Kuzey Lapça
Güney Lapça
(Sami dilleri dokuz ilde resmi dil statüsündedir.)
Tanınan diller Kvence, Çingenece
Yazı sistemi Latin (Dan ve Norveç alfabesi)
Etnik gruplar
Hükûmet Üniter, Parlamenter sistem, Meşrutî monarşi
   Kral V. Harald
   Başbakan Erna Solberg
   Başbakanlık heyeti başkanı Olaf Michael Thommessen
   Mahkeme başkanı Tore Schei
Kuruluşu
   Birleşme 872 
   Kalmar Birliği 1397 
   Danimarka-Norveç 1524 
   Anayasa 17 Mayıs 1814 
   İsveç-Norveç 4 Kasım 1814 
   Norveç ve İsveç arasındaki birliğin Feshi 7 Haziran 1905 
   Almanya'nın Norveç işgali 9 Nisan 1940 
   Alman işgalinden kurtuluş 8 Mayıs 1945 
Yüzölçümü
   Toplam 385.180[4] km2 (61)
148.718 mil2
   Su (%) 5.2
Nüfus
   2016 sayımı 5.213.985[5]
   Yoğunluk 15.5/km2 (213)
35/mil2
GSYH (SAGP) 2015 tahmini
   Toplam $351.603 milyar[6] (46.)
   Kişi başına $67,445[6] (4.)
GSYİH (düşük) 2015 tahmini
   Toplam $420.958 milyar[6] (22.)
   Kişi başına $80,749[6] (3.)
Gini (2011)22.3
düşük
İGE (2015)0.944
çok yüksek · 1.
Para birimi Norveç kronu (NOK)
Zaman dilimi OAZD (UTC+1)
   Yaz (SU) OAYZD (UTC+2)
Trafik akışı sağ
Telefon kodu +47
Internet TLD .no

Norveç resmi adıyla Norveç Krallığı (Norveççe: Kongeriket Norge, Kongeriket Noreg). Kuzey Avrupa'da bulunan İskandinav Yarımadası'nın batısında bir ülke. Finlandiya, İsveç ve Rusya Federasyonu ile komşu olan ülkenin batıda Atlas Okyanusu'nun bir kolu olan Norveç Denizi'ne kıyısı vardır. Kıyıları binlerce fiyordla çizilmektedir.

Anayasal monarşi ile yönetilen ülkenin başkenti Oslo'dur. 385,180 km² alana yayılan Norveç'in, Finlandiya ile 729, İsveç ile 1.619, Rusya ile 167 kilometre sınırı vardır ve 21.925 kilometrelik çok uzun bir sahil şeridi vardır.

Norveç Avrupa ortalamasının üstünde yaşam standartına ve ekonomik gelişmişliğe sahip olduğu için Avrupa Birliği'ne girmek istememektedir. Zira, ülke kıyılarındaki petrol rezervlerinin zenginliği[7] ve dünya ve Avrupa balıkçılık sektörünü elinde bulundurması[8] ile tanınmaktadır. Avrupa Birliği'ne olumsuz yaklaşmalarının bir nedeni de balıkçılık sektörünü olumsuz etkileyeceği yönündeki çekinceleridir. Öte yandan; Norveç, İsviçre, İzlanda ve Lihtenştayn ile birlikte EFTA (Avrupa Serbest Dolaşım Örgütü) üyesidir ve bu örgütü terk edip AB'ye geçmeyi istememektedir.

Avrupa Birliği'nin ısrarları işe yaramamaktadır. Zira ülkede iki kere referandum yapılmış ikisinde de Avrupa Birliği'ne red çıkmıştır. Bugünlerde yapılan anketlerde AB'yi isteyenlerin oranı %50 civarındadır.[9]

Norveç ayrıca bir NATO ülkesidir. Kuzey kutbunda Rusya ile ABD arasında dengeleyici role sahiptir.

Norveçin en önemli sorunu azalan ve yaşlanan nüfus sorunudur.[10] Ülkede yaşayan insanların sayısı beş milyon civarındadır ve işgücü eksikliği çekmektedir.

Öte yandan Avrupa'nın en pahalı ülkesidir.[11]

Köken bilim

Norveç'in resmi adı Bokmål yazı geleneğine göre Kongeriket Norge, Nynorsk yazı geleneğine göre ise Kongeriket Noreg'dir (Norveç Krallığı). Ülkenin adının iki farklı yazılış şeklinin olması zaman zaman tartışmalara neden olmaktadır. Özellikle para, pul ve pasaport gibi resmi evraklarda 1980'lere kadar Norge adı yaygın olarak kullanılırken, 80'lerden sonra her iki yazılış şekli de bir arada kullanılmaya başlandı. Ülkenin adının Eski Nors dilindeki yazılışı Noregr'di. Ortaçağ Latincesinde ise adı Nor(th)vegia'ydı. Ülkenin adının ilk yazılış şekli 9. yüzyıl Hålogaland'lı Ohthere'nin yazılarında norðweg şeklindedir. Bazı ortaçağ yazmaları ülkenin adının Kral Nórr adında mitolojik bir kişiden geldiğini iddia etse de, yaygın kabul gören görüşe göre ülkenin adı "kuzeye doğru yol" anlamındaki norðvegr'den geldiğidir. Nors dilinde aynı şekilde Rusya için austrvegr (doğudaki topraklara giden yol), İngiliz Adaları için vestvegr (batıdaki topraklara giden yol) ve Akdeniz için suðrvegr (güneydeki topraklara giden yol) kullanılmaktadır. Yine de norð- kökeninin etimolojik kaynağı konusunda kuşkular vardır ve başka köklerden geliyor da olabilir.

Tarih

8.-11. yüzyıl arasında Norveç'te Vikingler olarak bilinen bir kavim hüküm sürmüştür. Savaşçı bir ulus olarak tanınan Vikingler batıda Britanya, İzlanda, Grönland ve hatta Kuzey Amerika'ya kadar ulaşarak sömürgeler kurdular. 1000 yılı civarında Hristiyan misyonerler Norveç'te Hristiyanlığı yaymaya başladılar. Norveç kralı I. Haakon Hristiyanlığı kabul etti. 995 yılında I. Olaf Norveç'teki ilk Hristiyan kilisesini kurup Kiliseyi devletin eğitimli çalışanları olan ve yörelerde örgütlü bir kolu haline getirdi. 1030 yılında Danimarkalılar Norveç'i ellerine geçirdiler. Norveç Danimarka kralı Knud'un kurduğu Kuzey Denizi İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.

Norveç'i ilk defa tek bir bayrak altında toplayan Sarışın Harald.

1363 yılında Norveç kralı VI. Håkon Danimarka kralı IV. Valdemar'ın kızı I. Margrete'le evlenerek iki ülkeyi bir bayrak altında birleştirdi. Ayrıca Håkon İsveç kraliyet ailesiyle de akrabaydı. Çiftin evliliğinden doğan Olaf'ın 1387 yılında erken yaşta ölmesi üzerine I. Margrete tahta çıktı (1387-1412). Margrete'in yönetimi altında 1397 yılında İsveç, Norveç, Danimarka ve sömürgeleri (Faroe Adaları, İzlanda, Grönland ve Finlandiya) birleşerek Kalmar Birliği adı altında büyük bir İskandinav İmparatorluğu haline geldiler.

Norveç kralı V. Harald

1521 yılında İsveç Kalmar Birliği'nden ayrıldı. Bu arada İskandinav ülkeleri Martin Luther tarafından Almanya'da başlatılan Protestan Reformu ile sarsıldı. Danimarka ve Norveç 1821 yılına kadar Danimarka-Norveç adı altında birlikte hareket etmeye devam ettiler. Kralları tekti ama yasaları, devlet kurumları ve orduları ayrı ayrı gelişmeye devam etti. 19. yüzyılın başlarında Norveç Napolyon Savaşları'yla temelinden sarsıldı. Fransa savaşı kaybedince Danimarka 1814 yılında imzaladığı Kiel Antlaşması uyarınca savaşı kazanan tarafın üyesi olan İsveç'e Norveç'i bırakmak zorunda kaldı. Norveçliler İsveç yönetimini istemediler. Bir temsilciler meclisi 1814 de Norveç anayasasını kabul etti ve İsveç'e direndi ama bir kral iki meclis presibini kabul etmek zorunda kaldı. Norveç bayrağı adeta bu geçişi anlatır gibi Norveç'te kullanılagelen kırmızı beyaz Danimarka bayrağının ortasına İsveç'i temsil eden mavi renkte bir haç ekleyerek kabul edildi. Nihayet 1905'te İsveç, Norveç'in bağımsızlığını tanıdı. 12 Kasım 1905'te referandum sonucuna göre %79'la monarşi yanlıları galip çıktı ve Danimarka Kralı VIII. Frederik'in oğlu Karl, VII. Haakon adıyla Norveç kralı ilan edildi.[12] Bu gün Birliğin Dağılması Günü adıyla kutlanmaktadır.

Norveç I. Dünya Savaşı'nda tarafsız kaldı. II. Dünya Savaşı'nda da tarafsız kalma niyetinde olmasına rağmen 9 Nisan 1940 tarihinde Nazi Almanyası tarafından işgal edildi. 8 Mayıs 1945 tarihinde Almanya'nın teslim olmasına kadar Norveç işgal altında kaldı. 1949 yılında Norveç NATO'ya üye oldu. 1960'ların sonlarında Norveç sularında keşfedilen petrol ve doğal gaz Norveç'e büyük bir refah kazandırdı. 1972 ve 1994'de yapılan referandumlarda Norveç halkı Avrupa Birliği'ne üyeliği reddetti. Norveç Avrupa Birliği ile olan ilişkilerini üyesi bulunduğu EFTA kurumu aracılığıyla sürdürmektedir. Günümüzde Norveç Birleşmiş Milletler raporlarına göre yaşam standartları bakımından dünyanın en ileri ülkelerinden biridir.

Coğrafya

Bondhus Gölü

Norveç, Kuzey Avrupa'nın en kuzey kısmını oluşturan İskandinav Yarımadası'nın en kuzey ülkesidir. Komşuları; doğu ve kuzeydoğuda İsveç, kuzeydoğuda Finlandiya ve Rusya Federasyonu olan ülkenin batıda Norveç Denizi dolayısı ile Atlas Okyanusu'na kıyısı vardır. Deniz seviyesinden en yüksek noktası 2.469 metrelik rakımıyla Galdhøpiggen'dir.[13]

Bölgede kıyı boyunca ılıman iklim görülür. Kuzey Atlas akımının etkisiyle sıcaklık değişiklikleri ortaya çıkar. Arazi buzulludur. Çoğunlukla yüksek platolar ve dik dağların arasında verimli vadiler yer alır. Ovalar küçük ve dağınıktır. Kıyıda derinliklerden başlayan fiyortlar yer alır. Kuzeyde arktik tundra bölgesi vardır. Doğal afetlerden en sık görülenler de heyelan ve çığdır.

Demografi

Norveç halkının genel özelliği iklimden ve ekonomik rahatlıktan kaynaklanan rahatlıkları ve sakinlikleridir. Bireysel yaşam ön plandadır ve Norveç'te hemcins çiftler evlenme hakkına sahiptirler. Ülkede İngilizce anadil kadar etkilidir.

Norveçlilerin çoğunluğunu oluşturanlar Cermen kökenli bir halktır. Yakın ülkelerdeki halklardan pek ayırdedilemezler. Genelde açık renk tenli, uzun boylu, kalın yapılı olurlar. Saç rengi sarı, kırmızı ve siyah olarak her üç çeşidi vardir. Bu renkliliğin yörenin bir özelliği olarak çok eskiden beri var olduğu 1200 lü yıllarda yazıya dökülmüş Rigstula şiirinden bilinmektedir; "işçiler siyah, çiftlik sahipleri kırmızı, asilzadeler sarı saçlı" der şiir. Norveç'e ilk yerleşenler taş devrinde gelen avcılar -ki bu günün samiler halkının bu gruptan kalma olma ihtimali yüksektir-, daha sonra buzul çağı ertesi tarımı getiren Keltler, ve peşinden 4. yüzyılda gelmeye başlayan Gotlardır. Bunlar temeli oluştururlar. Orta Çağ ve Hansa Birliği zamanında Norveç'e göçler olmuştur. Ayrıca eski göçmen Romanlar ve fince konuşan kven ve skogfinn halkları vardır.

İkinci dünya savaşı öncesindeki 100 yıl süresinde Norveç'in nüfusunun önemli bir kısmı denizaşırı ülkelere özellikle ABD'ye göç etmiştir. Öyleki günümüzde Norveç dışında Norveçli olduğunu söyleyen çok yüksek sayıda insan yaşar.

İkinci dünya savaşı sonrası Norveç bir refah toplumu haline gelmiş ve yeni yeni göçmen grupları gelmeye başlamıştır. Özellikle seksenli yıllar sonrası petrol gelirlerinin de etkisiyle Norveç iltica ve refah arayan göçmenler için çekici bir ülke haline gelmiştir. Son 50 yılda Norveç Ortadoğu,Avrupa,Asyadan göç almıştır. Bu insanlar hepsi farklı dil konuşan ve farklı dinlere inanan insanlardır.

2012 yılında yapılan resmi çalışmalar, toplam nüfusun %86'sının Norveçte doğmuş ve en az bir ailesi olduğu belirlenmiştir. 710.000'den fazla göçebenin ve onların atalarının, 117.000'inin çocukları Norveçte doğmuştur. Bunların; Göçmenler [14]

Norveç hükümeti 2012 yılında yaptığı araştırmada nüfusun %14'ünün göçmen olduğu veya göçmen aileden doğduğunu belirlemiştir. Göçmenlerin %6'sı Kuzey Amerika ve Avustralya'dan, %8,1'i Asya, Afrika ve Latin Amerika'dandır.[15]

Göç

Büyük göçmen grupları (1. ve 2. nesil):

Ülke Nüfus
Polonya 91,179
İsveç 38,414
Somali 35,912
Litvanya 35,546
Pakistan 34,447
Irak 30,144

Yönetim

Ekonomi

Norveç ekonomisi tarihi boyunca doğal kaynaklara bağlı olmuştur; Balıkçılık, orman ürünleri, madencilik, ve bunları avrupa pazarlarına ulaştıran gemicilik gibi. Endüstri devrimi, özellikle su gücünün ve elektriğin kullanımı Norveç'te erken başlamıştır. Hala Norveç ekonomisi hammadde ihracatı ağırlıklı olsa da belli konularda dünya gücü haline gelmiştir. Denizcilik ve onun bankacılığı, gemi yapımı, aluminyum ve gübre üretimi (bu son ikisi bir çeşit gizli elektrik ihracatı olarak görülebilir) önemli geleneksel uzmanlık alanlarıdır. Denizden petrol çıkartıp satma 1980 lerden sonra büyüyüp en önemli gelir kaynağı haline gelmiştir. Norveç devleti petrol gelirleri sayesinde dünyada sayılı büyük yatırımcılardan biri haline gelmiştir. 2015 itibarıyla petrol gelirleri düşüşe geçmiştir. Alternatif endüstri geliştirme çabaları vardır.

Petrol, bakır, doğalgaz, nikel, demir, çinko, kurşun, balık, kereste, hidrolik enerji başlıca doğal kaynaklarıdır. Norveç'in işsizlik oranı ABD ve Lüxemburg gibi ülkelerden bile daha düşüktür.Dünyada kişi başına düşen milli gelir sıralamasında Lüxemburg'dan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Asgari ücretin dünyadaki en yüksek olduğu ülkeler arasında yine ikinci sıradadır.

Yönetim alanları
Norveç politik haritası

İletişim

Ulaşım

Kültür

Tarım, hayvancılık ve denizcilik temelli kırsal kültür Norveç'te kültürün temelini oluşturur. Bundan esinlenerek 19. yüzyılda güçlü bir romantik milliyetcilik akımı oluşmuştur ve hala etkileri görülebilir. Petrol gelirleriyle zenginleşen devlet kültürel faaliyet ve yatırımları cömertce desteklemektedir.

İnsan hakları

Norveç'te insan hakları tartışmaları erken başlamıştır. İlk kadın hakları örgütü 1884 de kurulmuş ve kadınların eğitimi, kadınların seçimlerde oy verme, ve kadınların çalışma hakları konularında başarılı çalışmalar yapmıştır. Laponlar konusunda çok eleştirilmiş olan Norveç ILO' nun 169 no'lu yerli halklar kararını 1990 da ilk kabul eden ülke olmuştur. Lapon parlamentosu 9.10.1989 da Karaşok sehrinde faaliyetine başlamıştır. Eşcinsellerin medeni birliktelik ve evlilik haklarını veren kanunları ilk çıkaran ülkeler arasında olmuştur.

Din

Norveç'in hristiyanlaşması 1000 gibi başladı. 500 yıl sonra Protestan Reformu ile Norveç kilisesi Roma'dan bağımsız ulusal bir kilise olarak ortaya çıktı, ve devletin bir kolu gibi çalışır oldu. 1845 yılına kadar başka dinler Norveç'te yasaktı. 2015 te devletten para desteği alan cemaatlar listesi kabarıktır[16] ve her dinden örnekler bulunur.

Devlet ve din işlerinin ayrılması Norveç'te geç başlamış ve henüz tamamlanmamıştır. Bu konudaki kanun ve anayasa değişiklikleri 2012 tarihlidir.

Sinema

1990 lardan sonra yılda yaklaşık 20 film üreten Norveç sinemasının uluslararası isim yapmış ögeleri şunlardır.

Norveç aynı zamanda bazı tanınmış film ve serilerin çekildiği yer olmuştur: Vikings (dizi), Lilyhammer, Yıldız Savaşları: Bölüm V - İmparator, Telemark kahramanları (Anthony Mann,1965), Başka Gün Öl, Altın Pusula, vs..

Müzik

Edebiyat

Bilim

Mimari

Ahşap mimari örneği Urnes ahşap kilisesi Unesco Dünya Mirası listesindedir. Nidaros Katedrali, dünyanın en kuzeydeki ortaçağ katedrali, uzun hikayesi ve ülke din tarihi bakımından önemli bir binadır. 1814 Danimarka'dan bağımsızlık sonrası birçok devlet binası kıta avrupasında yaygın olan stilde inşa edilmişlerdir. Ålesund şehri büyük yangın ertesi zamanın akımı Art Nouveau stilinde tamamen yeniden inşa edilmiştir. Şaşırtıcı yenice bazı mimari örnekleri : Lapon parlamentosu, Oslo opera binası, Tromsø buz denizi kilisesi.

Resim

Johan Christian Dahl (1788–1857), Kitty Kielland, Hans Gude, Harriet Backer (1845–1932), Frits Thaulow, Christian Krohg

Mutfak

Norveç mutfak gelenekleri uzun balıkçılık, hayvancılık ve süt ürünleri tarhininin izlerini taşır. Somon balığı, alabalık, ringa balığı, morina balığı, süt, tereyağı, peynir ve kara ekmek en önde gelen yöresel malzemelerdir.

Geleneksel yemekler: Lutefisk (yoğunlaştırılmış kül suyunda kurutulmuş morina), smalahove (pişmiş kelle), pinnekjøtt (kurutulmuş kuzu eti), raspeball (terbiyeli patates köftesi), fårikål (lahanalı kuzu eti)

Spor

1952 ve 1994 kış olimpiyatları Norveç'de yapıldı. Olimpiyatlara 1900 den bu yana katıldı (1904 ve 1980 hariç). Önemli sporcular: Ole Einar Bjørndalen, Marit Bjørgen, Bjørn Dæhlie.

Norveç ulusal futbol takımı FIFA dünya şampiyonluklarına 1938, 1994 ve 1998 de, Avrupa da ise 2000 de katıldı. Ranking lerde 1993 ve 1995 de ikinci idi.

Magnus Carlsen şu anda satranç dünya şampiyonu.

Kaynaklar

  1. 1 2 "Population 1 January 2010 and 2011 and changes in 2010, by immigration category and country background. Absolute numbers". Statistics Norway. 1 January 2010. 22 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120122055639/http://www.ssb.no:80/innvbef_en/tab-2011-04-28-01-en.html. Erişim tarihi: 23 July 2011.
  2. Central Intelligence Agency. "Norway". The World Factbook. 16 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160516085203/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//geos/no.html. Erişim tarihi: 20 June 2013.
  3. Statistics Norway. "Immigrants and Norwegian-born to immigrant parents (2014)". Statistisk sentralbyrå. 11 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160411025653/http://www.ssb.no/en/innvbef. Erişim tarihi: 24 April 2014.
  4. "Area of land and fresh water, 1 January 2016". Statistics Norway. 8 April 2016. 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160408205505/https://www.ssb.no/en/natur-og-miljo/statistikker/arealdekke. Erişim tarihi: 21 Nisan 2016. Svalbard and Jan Mayen are included.
  5. "Nøkkeltall for befolkning". Statistics Norway. 22 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160322053929/https://www.ssb.no/befolkning/nokkeltall/befolkning. Erişim tarihi: 21 Nisan 2016.
  6. 1 2 3 4 "Norway". International Monetary Fund. 2015. 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160407163142/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=46&pr.y=3&sy=2013&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=142&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=. Erişim tarihi: April 2015.
  7. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_proven_oil_reserves
  8. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/File:Fishing_fleet,_total_power_2014_(%C2%B9)_(thousand_kW)_YB15.png
  9. https://en.wikipedia.org/wiki/Referendums_related_to_the_European_Union
  10. http://www.tulane.edu/~rouxbee/kids06/norway/_adafoe/Problems.html
  11. http://www.efta.int/statistics/eso-news/2013-06-25-efta-countries-most-expensive
  12. Altındiş, Ceyla - NTV Tarih - Sayı 34 - Kasım 2011 - İstanbul 1308-7878
  13. Norway (CIA World Factbook) Erişim tarihi: 20 Haziran 2012.
  14. http://web.archive.org/web/20130206040422/http://www.ssb.no/english/subjects/02/01/10/innvbef_en/tab-2012-04-26-04-en.html
  15. https://www.ssb.no/befolkning/statistikker/innvbef/aar/2013-04-25
  16. regjeringen.no Antall tilskuddstellende medlemmer i tros- og livssynssamfunn i 2015 (cemaatler ve üye sayıları 2015)

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Norveç ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

This article is issued from Vikipedi - version of the 11/17/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.