Arnavutluk

Arnavutluk Cumhuriyeti
Republika e Shqipërisë
Arnavutluk
Bayrak Arma
Slogan: "Ti Shqipëri më jep nder më jep emrin shqipëtar""Arnavutluk, bana şeref verir; bana Arnavut ismini verir."
Marşı: 
Rreth flamurit të përbashkuar
Bayrağın Marşı
 Arnavutluk konumu  (yeşil)Avrupa'da  (yeşil & koyu gri)
Başkent
ve şehir		Tiran
41°20′K 19°48′D / 41.333°K 19.8°D / 41.333; 19.8
Resmî diller Arnavutça1
Etnik gruplar %83 Arnavut
%1 Yunan[1]
%0,3 diğer (Arumenler, Makedon)
Resmî din Seküler devlet[2]
Hükûmet Üniter parlamenter cumhuriyet
 •  Cumhurbaşkanı Bujar Nishani
 •  Başbakan Edi Rama
Yasama organı Meclis
Kuruluşu
 •  Arbër Prensliği 1190 
 •  Lezha Birliği 2 Mart 1444 
 •  Osmanlı'dan bağımsızlık 28 Kasım 1912 
 •  Şimdiki anayasa 28 Kasım 1998 
Yüzölçümü
 •  Toplam 28.748 km2 (143.)
11.100 mil2
 •  Su (%) 4.7
Nüfus
 •  2016 tahmini 2,886,026[3]
 •  2011 sayımı 2,821,977[4]
 •  Yoğunluk 98/km2 (63.)
254/mil2
GSYH (SAGP) 2016 tahmini
 •  Toplam $34.282 milyar[5]
 •  Kişi başına $12,484[5]
GSYİH (düşük) 2016 tahmini
 •  Toplam $12.204 milyar[5]
 •  Kişi başına $4,444[5]
Gini (2013)34.5[6]
orta
İGE (2014)artış 0.733[7]
yüksek · 85.
Para birimi Lek (ALL)
Zaman dilimi OAZD (UTC+1)
 •  Yaz (SU) OAYZD (UTC+2)
Takvim gg.aa.yyyy
Trafik akışı sağ
Telefon kodu 355
ISO 3166 kodu AL
Internet TLD .al
1. Ulahça, Yunanca, Makedonca ve diğer yerel diller, hükûmet tarafından azınlık dili olarak tanınmıştır.

Arnavutluk (Arnavutça: Shqipëria), resmî adı Arnavutluk Cumhuriyeti (Arnavutça: Republika e Shqipërisë, /ɾɛpuˈblika ɛ ʃcipəˈɾiːs/), Güneydoğu Avrupa'da bir ülkedir. Komşuları kuzeyde Karadağ, kuzeydoğusunda Sırbistan, doğusunda Makedonya ve güneyinde Yunanistan'dır. Ayrıca ülkenin batıda Adriyatik Denizi ve güneybatıda İyonya Denizi'ne kıyısı vardır. İyon Denizi ile Adriyatik Denizi arasındaki Otranto Boğazı'nın karşısındaki İtalya'ya uzaklığı 72 km'den (45 mi) daha azdır.

Arnavutluk, Birleşmiş Milletler, NATO, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Avrupa Konseyi, Dünya Ticaret Örgütü, İslam Konferansı Örgütü, Karadeniz Ekonomik İşbirliği, Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması, Frankofon ve kurucu üye olarak Akdeniz İçin Birlik'e üyedir. Arnavutluk, ayrıca Avrupa Birliği'nin resmî adayıdır.[8][9]

Arnavutluk'un günümüzdeki toprakları tarihin çeşitli noktalarında Dalmaçya (güney İlirya), Makedonya (özellikle Epirus Nova) ve Moesia Superior gibi Roma eyaletlerinin bir parçası oldu. Modern cumhuriyet ise Balkan Savaşları sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'daki çöküşünden sonra ortaya çıkmıştır.[10] 1912 yılında bağımsız olan Arnavutluk, 1917-1920 arasında İtalyan himayesine girdi, II. Dünya Savaşı'nda 1939 yılında Faşist İtalya, 1943'te de Nazi Almanyası tarafından işgal edilene kadar Prenslik, Cumhuriyet ve Krallık oldu. 1944 yılında Arnavutluk'ta işgal sona erdi ve Enver Hoca ile Emek Partisi önderliğinde Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti kuruldu. 1991 yılında sosyalist yönetim sona erdi ve çok partili yönetime geçildi.

Arnavutluk, parlamenter demokrasiye ve bir geçiş ekonomisine sahiptir. Arnavutluk'un başkenti olan Tiran, ülkedeki 2.831.741 kişinin yaklaşık 421.286'sını barındırmakta olup metropol alanında ise bu rakam 763,634'tür.[11] Serbest piyasa reformları, özellikle enerji ve ulaşım altyapılarının gelişiminde, ülkeye doğrudan yabancı yatırımların kapısını açmıştır.[12] Arnavutluk yüksek bir İGE'ye[7] sahiptir ve evrensel bir sağlık sistemi ile ücretsiz ilk ve orta öğretim sunmaktadır. Arnavutluk bir üst-orta gelir ekonomisine sahiptir[13] ve ülke ekonomisine hizmet sektörü hakim olup bunu sanayi ve tarım sektörü takip etmektedir.

Köken bilimi

Türkçedeki Arnavut kelimesi bir güney Arnavut (Toska) boyu olan 'Arvanit'lerin Türkçeleştirilmiş şeklidir. Orta Çağ'da Arnavutlar antik İlliryalılar ve Pelasglar isimlerinin yerine Arber, Arberesh, Arbanon, Arbanoi isimleriyle anıldılar. Yeni Çağ'da ise Arnavutlar ülkelerine kartallar ülkesi anlamında Shqipëria (okunuşu Şipıria) şeklinde adlandırmaktadır. Diğer çoğu dünya dillerinde ise 'Albania' kelimesi kullanılır. Nitekim Latince “alba” = yüksekte duran, demektir. Arnavutluğa “Albania” ve Arnavutlara “Albanian” denir.[14]

Şemseddin Sami’ye göre ‘Arnavut’ kelimesinin anlamı ‘Çiftçi’ demektir. Arnavutluk (Shqipëria), Arnavutça (Shqip) ve Arnavut (Shqiptar) sözcükleri kök bakımından kartal (Shqiponja)’dan türetildiği de söylenmektedir. Ş. Sami'nin büyük eseri Kâmus-u Türkî’de Arnavutluk-Arnavutça-Arnavut sözcüklerini Türkçeye Şkipniya-Şkip-Şkipetar şeklinde çevirmiştir.

Tarihçe

Antik tarih

Arnavutların kökeni olarak Pelasglar görülür. Pelasglar Avrupa'nın en eski kavimi olarak bilinir. Yunanlar da köklerini Pelasglara dayandırır. Pek çok tarihçi İlliryalılar ve Pelasg'ların Helen kavimlerinden Dorlar ile akraba olduğu ve Helen kültürünün kurucuları oldukları görüşündedir.

Arnavutlar, tarihçilerce eski İlliryalıların devamıdır. Antik İllirya bugünkü Dalmaçya sahil bölgesidir (bugünkü Hırvatistan ve Karadağ) ve pek çok Roma İmparatoru bu bölgeden çıkmıştır.

Roma İmparatorluğu'nun kurucu halklarından olan İlliryalılar V. yüzyılda Roma İmparatorluğu'nun Germen, Hun ve Slavlar tarafından saldırıya uğraması ve yıkılması sonucunda 7.-8. yüzyıllardan sonra giderek Slavların eline geçti ve bölge Orta Çağ'dan sonra Hırvatistan ve Karadağ olarak anılmaya başlandı. 20. yüzyıl'da da bu bölgede 'Güney Slavları' anlamında 'Yugoslav' devleti kuruldu.

Arnavutlar, Avrupa'nın en eski halklarından oldukları ve ayrıca millî kimliğini (aidiyetini) dinsel farka dayandırmayan tek Balkan milleti oldukları konusunu özellikle vurgularlar.

Arnavut dili (Arn. Shqip, Shqipja, gjuha shqipe, gjuha shqiptare) Hint-Avrupa dil ailesinin özgün bir koludur. Arnavutçada, uzun süre komşu olmaktan ve 1000 yıllık Bizans idaresinden dolayı Yunanca ve Sırpça, 437 yıllık Osmanlı idaresinden dolayı da Türkçe ve Arapça kelimeler mevcuttur. Latin ve Germen dilleriyle de, bilhassa İtalyanca, Fransızca ve Almanca ile benzer yanları çoktur. Yine de Arnavutça kelime haznesi olarak saf bir dildir.

Eski Yunanca ve Etrüskçe'nin de İlirya dili ve Arnavutça ile dolaysız akraba olduğu yönünde linguistik hipotezler mevcuttur.

Ortaçağ

Antik Çağ'da Hristiyanlığın Arnavutluk'a yayılması çok erken tarihlerde gerçekleşti. Dıraç kenti dünyadaki en eski piskoposluk merkezlerinden biridir. Aziz Pavlus daha 1. yüzyılda İllirya'ya Hristiyanlığı tanıtmıştı.

325 yılındaki İznik Konsili'nde tüm İllirya Roma idaresine bırakılmıştı. 731 yılında ise Bizans İmparatoru III. Leo Durres Metropollüğünü Bizans'a bağladı. 927 yılında Bizans Bulgar Patrikhanesini kabul etmeye mecbur kalınca, Arnavut Kilisesi de Bağımsız Ohri Piskoposluğu'na, dolayısıyla 1. Bulgar İmparatorluğu'na bağlandı. 1018 yılında Bizans bölgeyi geri aldı. 1054 yılındaki Roma ve Bizans Kiliseleri arasındaki büyük bölünme (Schisma), önceleri Arnavut Kilisesi için etki yapmadıysa da, 13. yüzyılda Arnavut Kiliseleri de iki rakip olan Katolik ve Ortodoks yani Roma ve Bizans Kiliseleri arasında ikiye bölündüler. Orta Çağ'da ortaya Arnavut Ortodoks Kilisesi ve Arnavutluk Katolik Kilisesi şeklinde bir bölünme çıktı.

Roma İmparatorluğu'nun kurucu halklarından olan İllirya bölgesi 5. yüzyılda Roma'nın Germen, Hun ve Slavlar tarafından saldırıya uğraması ve yıkılması sonucunda 7.-8. yüzyıllardan sonra giderek Slavların eline geçmiş ve bölge Orta Çağ'dan sonra Sırp Kırallığı,Hırvatistan ve Karadağ olarak anılmaya başlanmıştır. 20. yüzyılda da bu bölgede 'Güney Slavları' anlamında 'Yugoslavya' devleti kurulmuştur. Ancak Arnavutlar bu bölgede her zaman hak iddia etmişlerdir.

Ortaçağ'da bölgenin tam Doğu ve Batı Roma İmparatorluklarının sınırında bulunması nedeniyle Arnavutlar VI. yüzyıldan sonra Slavlaşma tehlikesine karşı, batının en güçlü şehri olan Venedik'in himayesine girerek Katolikliği tercih etmişler ama daha doğuda kalan Kosova ve bugünkü Sırbistan bölgeleri hızla Slav asimilasyonuna ve Ortodokslaşmaya girmiştir. (Bkz.Arnavut Ortodoks Kilisesi).

Doğu Roma'nın 13. yüzyıldan sonra yıkılma sürecine girmesi sonucu doğudan gelen Osmanlılar 15. yüzyılda bölgeyi ele geçirmişler, Arnavutların ulusal kahramanları Gjergj Kastrioti'nin (İskender Bey) önderliğinde 40 yıldan fazla süren direnişini kırıp bölgeyi 1478'de ele geçirmişlerdir. Bu gelişmeler yüzbinlerce Arnavut'un İtalya'ya ve özellikle Sicilya ve Kalabriya bölgelerine göç etmesine yol açmıştır. İtalya Arnavutları 'Arberesh' adıyla anılmaktadır.

1054'deki Doğu-Batı/Ortodoks-Katolik Kiliselerinin birbirlerinden tamamen ayrılmaları (Schisma) Arnavutluk'ta önceleri büyük etki yapmadı. İki kilise birbirlerine rekabet oluşturmadan yan yana bir arada var oldular. Ancak 12. yüzyıldan sonra Bar'da Benedikt Manastırının kurulmasıyla Roma'nın ve Katolik Kilsesinin etkisi Arnavutluğun kuzeyinde arttı. Durres'te ise Ortodoks Kilisesi daha hakimdi. Arnavutluk'ta 13. yüzyılda Katolik - Ortodoks ayrışımı daha da belirginleşti. Ülkenin güneyi tartışmasız Ortodoksluğun hakimiyetindeydi. Arnavutluk kıyıları bu dönem Normanların saldırısına uğradı.

Ortaçağ'da Arnavutlar genelde Arber adıyla anılıyorlardı. Bu aynı zamanda 12. yüzyıl sonunda Kruja Kalesi bölgesinde oluşmuş olan Arbanon Kırallığı'nda yaşayan halkın da adıydı. Bu Katolik Krallık, Ortodoks Kilisesine bağlı olan Kruja yönetiminden ayrılarak oluşmuştu.

1204 yılından sonra Arnavutluk önce Epir Despotluğu'na, 1230 yılında 2. Bulgar İmparatorluğu'nun eline geçti. Ancak Bulgarlar, Bizanslılar tarafından bölgeden 1246'da atıldı ve Bizans'ın vesayetinde Epir Despotluğu yeniden kuruldu. Bu dönemde Dıraç kenti, sık sık İki Sicilya Krallığı'nın işgaline uğradı. Sırplar 1280'in ilk yarısında İşkodra'yı ele geçirdiler.

Arnavut Katolik Kilisesi, 1342-1355 arasındaki Sırp Çarı Stefan Dushan'ın hakimiyetini zarar görmeden atlattı. Sirp Çarı'nın ölmesi ve Sırp Kırallığı'nın dağılmasının ardından soylu Arnavut sülalesi ŞAR, Zeta bölgesi ve Arnavutluk'un kuzeyinde iktidarı ele geçirdi. Ballsha'lar 1368'de Ortodoksluk'tan Roma-Katolik Kilisesine geçtiler. Lezha piskoposluğunun kurulması da bu dönemde gerçekleşti.

Osmanlı dönemi

Arnavutların millî kahramanı sayılan İskender Bey'in bir heykeli.

Osmanlı Türkleri 14. yüzyıldan itibaren Anadolu ve Balkan Yarımadası'na akınlar yapmaya başladılar. 15. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu Balkan Yarımadası'nın büyük bölümü ile birlikte bugünkü Arnavutluk topraklarını da ele geçirdi.

Katolik olan Arnavutluk'un kuzeyini Gjergj Kastriot Skanderbeg'in(Gjergj Kastrioti) ölümünden sonra Osmanlılar'ın ele geçirmesi on yıl dahi sürmedi. 1479'da Venedik Devleti Osmanlılar'la barış anlaşması yaparak İşkodra ve Lezha'yı Osmanlılara bıraktı. Piskoposluk merkezi olan Durres de 1501'de Osmanlı'nın eline geçti. Bundan sonra Katolik Arnavutlar'ın çoğunluğu fiilen İslam hakimiyeti altında yaşadılar. Osmanlilarin hakimiyeti önceleri sadece sahil bölgelerindeydi. Mirdita, Dukagjin ve Malesia e Madhe boylarının bölgelerine İslam hakimiyeti giremedi. Bu bölgelerde 1490 - 1550 arasında Osmanli hakimiyetine karşı pek çok isyan oldu. Gjergj Kastriot İskender Bey'in ölümünden sonra direnişi Lek Dukagjin, Muzaka ve Thopia aileleri sürdürdü.

Çok uzun süren ve tam olarak hiç bitmeyen Arnavut direnişinin Osmanlılarca kırılmasından sonra 15. ve 16. yüzyıllarda yarım milyon civarında islamlaşmak istemeyen Arnavut İtalya'ya kaçmak zorunda kaldı (Arberesh'ler).

Arnavutluk'un Osmanlılarca fethinden sonra İslam dini, Arnavutlar'a üçüncü bir din olarak katıldı. 17. yüzyıldan sonra diğer Balkan milletleri gibi Arnavutlar da müslümanlaştılar. Ancak Arnavutlar müslümanlaşınca, Rumlar, Gürcüler, Çerkesler, Lazlar vb. gibi Türkleşmeyip, Arnavut kültürünü ve soylarını inatla korudular ve İstanbul Saray Yönetiminde Sadrazamlık, Paşalık, Valide Sultanlık gibi pek çok mevkiyi 17.yy.'dan sonra diğer sayısız etnik gruba rağmen ellerine geçirdiler. Bu sayede hem pozisyonlarını güçlendirdiler, hem de kendileri için asimilasyonu büyük beceri ile en alt düzeyde tuttular. Osmanlılar'ın Arnavutluk Katolik Kilisesine karşı politika sürdürmelerine karşın, Arnavut Ortodoks Kilisesi herhangi bir baskı görmedi, ayrıca 17. yy.'dan sonra bir kalkınma ve gelişim yaşadı. Osmanlı'nın son döneminde ülkenin kuzeyi İşkodra, merkezi Manastır ve güneyi Yanya vilayetinin sınırları içierisindeydi. 1. Balkan Savaşı'nda ülke Karadağ, Sırbistan ve Yunanistan'ın işgaline uğradı ve yağmalandı. İtalya ve Avusturya Macaristan'ın araya girmesiyle Arnavutluk Krallığı kuruldu. 1. Dünya Savaşında Karadağ, Avusturya Macaristan, Yunanistan ve İtalya'nın savaş alanı oldu.

Yönetim ve siyaset

Arnavutluk Cumhuriyeti, 1998 yılında yenilenen bir anayasa altında kurulan yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin ayrılığına dayalı parlamenter bir cumhuriyet ile yönetilir. Anayasa, Arnavutluk Cumhuriyeti'nin en yüksek kanununu teşkil eder.[15]

Arnavutluk'ta cumhurbaşkanı devletin başıdır. Cumhurbaşkanı 5 yılda bir tüm milletvekillerinin %50+1 oy çoğunluğuyla gerektiren gizli oyla meclis tarafından 5 yıllık bir süre için seçilir. Mevcut cumhurbaşkanı Bujar Nishani olup Temmuz 2012 yılında seçilmiştir. Cumhurbaşkanının anayasayı ve tüm yasaları gözlemleme garantisi, silahlı kuvvetlerin baş komutanı olmak, meclis oturumunda değilken meclisin görevlerini yerine getirmek ve başbakanı atamak gibi yetkileri bulunmaktadır.

Yürütme gücü ise Bakanlar Kurulu'na (kabine) aittir. Başbakan Bakanlar Kurulu'nun başkanıdır. Başbakan cumhurbaşkanı tarafından atanırken bakanlar ise başbakanın önerisi temelinde cumhurbaşkanı tarafından atanır. Meclis kurulunun yapısına nihai onayı vermek zorundadır. Kurul iç ve dış politikalarının yürütülmesinden sorumludur. Bu bakanlıklar diğer devlet organlarının faaliyetlerini yönlendirir ve kontrol eder.[15] Mevcut başbakan Edi Rama olup 15 Eylül 2013 tarihinde göreve gelmiştir.

Arnavutluk Cumhuriyeti Meclisi, Arnavutluk'un tek meclisli yasama organıdır. Meclis'te liste usulü nispi temsil sistemi ile seçilen 140 milletvekili bulunmaktadır. İki başkanvekiline sahip olan meclis başkanı meclise başkanlık eder. 15 adet daimi komisyon veya komite bulunmaktadır. Meclis seçimleri en az her dört yılda bir yapılır. Meclis anayasa değişikliği veya onaylama, başka bir devlete savaş ilan, uluslararası anlaşmaların onaylanması veya iptali, cumhurbaşkanı, yargıtay başkanını ve başsavcıyı veya onun yardımcılarını seçme ve devlet radyo ve televizyon, devlet haber ajansı ve diğer resmi bilgi medya çalışmasını denetlemek gibi iç ve dış politika yönünde karar verme yetkisine sahiptir.[15]

Ordu

Arnavutluk Deniz Kuvvetleri'ne bağlı Iliria devriye gemisi

Arnavutluk Silahlı Kuvvetleri (Arnavutça: Forcat e Armatosura të Shqiperise) 1912 yılında Arnavutluk'un bağımsızlığından sonra kurulmuştur. 1988 yılında 65.000[16] olan aktif asker sayısı 2009'da 14.500'e indirilmiştir[17] ve orduda ağırlıklı olarak küçük bir filo uçak ile deniz gemileri bulunmaktadır. 1990'lı yıllarda büyük miktarda Çin yapımı tanklar ve karadan havaya füze sistemleri gibi eski askeri donanımlar hizmet dışına bırakılmıştır. Zorunlu askerlik hizmeti ise 2010 yılında kaldırılmıştır.

Günümüzde Arnavutluk Silahlı Kuvvetleri; Genelkurmay Başkanlığı, Kara Kuvvetleri, Hava Kuvvetleri, Deniz Savunma Kuvvetleri, Arnavutluk Lojistik Tugayı ve Eğitim ve Doktrin Komutanlığı'ndan oluşmaktadır. Askeri bütçenin artırılması NATO'ya entegrasyonu için en önemli koşullardan biriydi. Askeri harcamalar, 2008 yılında GSYİH'nin yaklaşık %2'si olarak gerçekleşmiştir. Şubat 2008'den bu yana Arnavutluk, Akdeniz'de NATO'nun Aktif Çaba Operasyonu'na resmen katılmaktadır.[18] Arnavutluk 3 Nisan 2008 tarihinde bir NATO üyelik daveti aldı[19] ve 1 Nisan 2009'dan bu yana NATO üyesidir.

İdari yapılanma

Arnavutluk, idari olarak ile (Arnavutça: qark, çoğul qarku; yaygın prefekturë çoğul prefektura), illerde ilçeye (Arnavutça: rreth, çoğul rrethe), bu ilçelerde belediyeye (Arnavutça: komunë) ayrılır. Bu belediyelerden 73'ü şehir (Arnavutça: bashki) statüsündedir. Bu belediyeler ise şehir (Arnavutça: qytete) veya köylere (Arnavutça: fshatra) ayrılır.

Arnavutluk idari olarak 12 ile ayrılmıştır:

Kod İller Arnavutça ismi İl merkezi
AL-01 Berat Berat Berat
AL-02 Dıraç Durrës Dıraç
AL-03 Elbasan Elbasan Elbasan
AL-04 Fier Fier Fier
AL-05 Ergiri Gjirokastër Ergiri
AL-06 Görice Korçë Görice
AL-07 Kukës Kukës Kukës
AL-08 Leç Lezhë Leç
AL-09 Debre Dibër Debre
AL-10 İşkodra Shkodër İşkodra
AL-11 Tiran Tirana Tiran
AL-12 Avlonya Vlorë Avlonya

Coğrafya

Arnavutluk'un uydu görüntüsü.

Arnavutluk 28.748 kilometrekarelik yüzölçümüne sahiptir. Arnavutluk 39° ve 43° K enlemleri arasında ve çoğunlukla 19° ve 21° D meridyenleri arasında konumlanmıştır. Arnavutluk'un kıyı uzunluğu 611 km[20] olup, Adriyatik ve İyon Denizi boyunca uzanır. Adriyatik Denizi'nin batı yüzünü ovalar.

Ülkenin %70'i dağlık olup engebelidir ve dışarıdan genellikle erişilemez. En yüksek dağ 2764 m yüksekliğindeki Korab Dağı olup Debre ilçesi'nde yer almaktadır. Kıyıda iklim tipik bir hafif Akdeniz iklimi olup kışlar ılık ve yağışlı, yazlar ise güneşli ve oldukça kuru geçmektedir.

Ekonomi

Bergwerk im Osten (Bulqiza)

Özelleştirmeler ve kanunlardaki yeni yapılanmaların ilerlemeye katkısı olmasına rağmen eski yapının etkileri nedeniyle sorunlar devam etmektedir: Ekonominin büyümesi uluslararası para kuruluşlarının yardımlarına, yabancı ülkelerde yaşayan Arnavutların gönderdikleri paralara ve inşaat işlerine dayanmaktadır. Nüfusun üçte biri hala, gayri safi millî hasılanın dörtte birini sağlayan, tarım işlerinde çalışmakta ve destekle geçinmektedir. Turizmde de şimdiye kadar bir ilerleme kaydedilmemiştir. Dünya Bankası'nın 2008 yılı raporunda, Arnavutluk nüfusunun %12,4 ü yoksul olarak nitelendirilmiştir.[21]. Ortalama aylık gelir 2006 verilerinde 28.322 Lek olarak gözükmektedir. (Yaklaşık 225 Euro)[22]

Enflasyon oranları[23]
Yıl Oran
2007 %2,9
2006 %2,5
2005 %2
2004 %2,2
2003 %3,3
2002 %1,7
2001 %3,5
2000 %4,2
1999 -%1
1998 %8,7

Ülkenin önemli sorunlarından birisi altyapının zayıf olmasıdır. Ana yolların bir çoğunda iyileştirme çalışmaları yapılmasına rağmen yolların çoğu çok kötü durumda. Su, gün içerisinde çok az bir zaman için kısıtlı bir şekilde verilmekte, elektrik kesintileri ise özellikle kış aylarında günlük olağan bir durum arz etmektedir. Bu durum yalnızca yabancı yatırımcıları etkilemekle kalmayıp, yerli işletmelerin de verimli ve az maliyetli iş yapmalarını engellemektedir. Kosloduj'daki Bulgaristan Nükleer santralın 2006 Aralık ayı sonlarında kapatılması, altyapıyı çok daha zor bir hale getirmiştir. Elektriğin neredeyse tümünü sadece Hidroelektrik santrallerden sağlayan Arnavutluk, komşularının çoğunun yaptığı gibi Bulgaristan'dan elektrik ithal etmek zorundaydı. Son yıllarda kış aylarının sert geçmesi, barajların dolmasına yol açtığından, elektrik üretimi giderek düzenli hale gelmektedir. Ayrıca birçok Hidroelektrik Santraller'in ve elektrik şebekelerinin yenilenmesi de bir yandan elektrik üretimini arttırırken, diğer yandan taşımadaki kayıpları aza indirmiştir.

2006 yılındaki gayrisafi millî hasıla 9,1 Milyar USD tutarındadır. Bu 2006 yılında %5'lik bir büyümeyi göstermektedir. (2005: %5,5) Ekonominin büyümesi İnşaat sektörünün gelişmesi ve küçük işletmelerle hizmet sektörünün verimliliği nedeni iledir. Tarım sektörü ve madencilik, enerji krizi nedeni ile yaşadığı kayıplardan dolayı bu büyümeye çok az bir katkıda bulunmuşlardır. Tarım sektörü %20,7 ile eskiden olduğu gibi gayrisafi millî hasıla içerisinde önemli bir yere sahiptir. En büyük pay %46,4 ile hizmet sektöründe olurken, %14,3 ile inşaat sektörü onu takip etmektedir. Sanayini payı %9,7, Taşımacılığın payı ise %8,9 olmuştur. Gayrisafi millî hasılanın büyümesi 2002 yılında %4,7, 2003 yılında %6.

2006 yılında işsizlik oranı %13,8 dir.[24], 2007 yılında bu oran: % 13,8 %[25]. Resmi açıklamalar gerçek işsizlik oranlarını göstermemektedir. Örneğin, küçük çiftlik işletmelerinde çalışan aile fertleri işşiz sayılmıyorlar. Halbuki buralarda yaklaşık 6 yetişkin kişinin birlikte yaşadığı bir aile en fazla iki, üç dönümlük bir tarlayı işlemektedirler.

Mallakastër ilçesi'nde Benzin pompaları

Merkez Bankası (Banka e Shqipërisë) para politikasından, emisyondan ve bankaların denetiminden sorumludur. Eski merkez bankası Banka e Kursimeve 2004 yılında Avusturya bankası Raiffeisen International tarafından satın alınmış ve Raiffeisen Bank Albania adı ile ülkenin önde gelen bir finans kuruluşu haline gelmiştir.

Önümüzdeki yıllarda, yakın geçmişte keşfedilen petrol ve doğalgaz kaynaklarının ekonomiye yön veren faktörlerden birisi olması bekleniyor. 3,014 Mia. m³ doğalgaz ve 2,987 Mia. Varil petrol çıkarılması tahmin ediliyor..

Enerji Kaynakları (2005)[26]
Kaynak Tüketim Üretim İthalat İhracat
Doğalgaz (Varil/Gün) tahmini 29.000 7.006 21.600 1.240 (2004)
Doğalgaz (Milyon m³/Yıl) tahmini 28.77 28.77 0 0
Elektrik (Milyon kWh/Yıl) 3.323 5.385 371 300
Enerji kaynaklarına göre elektrik üretimi (2005)

Tarım

Geleneksel bir tarım ülkesi olan Arnavutluk'da tarım, ülkenin çok önemli bir sektörlerinden birisidir. 28 748 km² olan ülke yüzölçümünün yaklaşık dörtte biri tarım alanı olarak kullanılabilir durumdadır. Hava koşulları her türlü tarımı ve hayvancılığı yapmaya müsaittir. Toprak kalitesi bölgeden bölgeye değişim göstermektedir.

Tarım, % 22 lik bir payla, gayrisafi millî hasıla içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. 2004 yılında çalışan nüfusun % 60 ı tarım sektöründe çalışıyordu. Tarım işletmeciliği çoğunlukla geleneksel yöntemlerle yapılmaktadır. Verimlilik düşüktür. Makine, tesis ve toprak verimliğinin arttırılması çalışması yatırımları için yeterli sermayenin olmaması, yetersiz sulama tesisleri, eski üretim metodları ve pazara girmekte yaşanan zorluklar ana sorunlardır. Tarım arazilerinin çok dağınık yerlerde olması ve kooperatifçiliğin psikolojik baskısı da diğer temel sorunlardır. Bu sorunlar, Arnavutluk tarımının gelişmesini uzun yıllar engelleyecektir.

Kalite standartlarının uygulamaya konması, eğitimin iyileştirilmesi, ürün çeşitliliği ve yeni dağıtım kanallarının devreye sokulması kısa ve orta vadede kalite ve miktar açısından tarımsal ürünlerde iyileşmeye yol açacaktır ve ülkenin temel gıda (Meyve, sebze,süt, tahıl) ve yarı mamül ve mamül (Et ve süt ürünleri, meyve ve sebze konserveleri, bal ve baharat) ihtiyaçlarını karşılayacaktır.

Mali politika

100 Arnavut Lek'i

Arnavutluk mali politikası hızlı bir iyileşme gösterdi.2006 yılında ülkenin borçları gayrisafi millî hasılanın % 55,9 u civarına kadar geriledi. Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası verilerine göre bir iyileşme görülüyor.[27] 2005 yılından 2008 yılına kadar yatırımlar % 5,6 dan % 9,3 e yükselmiştir. Yatırımların 2009 yılında 90,4 Milyar Lek, 2010 yılında 94 Milyar Lek ve 2012 yılında 108 Milyar Lek'e çıkması planlanıyor.[28]

Dış Ticaret

2006 yılı Arnavutluk ihracatı

Önemli ithalât ve ihracat ülkeleri sırasıyla İtalya, Yunanistan, Almanya ve Türkiye

Bilim ve Teknoloji

Arnavutluk'ta gelişme ve bilimsel araştırma için yapılan harcamalar, GSYİH'in %0,18'ini aşmaz, bu oran Avrupa'daki en düşük seviyedir. Ekonomik rekabet ve ihracat düşüktür, ekonomi hâlâ büyük oranda düşük teknolojiye meyillidir.

1990'dan beri, bilim ve teknolojideki insan kaynakları büyük ölçüde azalmıştır. Birçok araştırma, 1990-1999 yılları arasında ülkedeki üniversite ve bilim enstitülerindeki, profesörlerin ve araştırma görevlilerinin yaklaşık %40'ının göç ettiği göstermektedir.[29]

Beyin göçüne neden olarak kötüleşen ekonomik yaşam koşulları gösterilmektedir, araştırma için ciddi engel oluşturan parasal fonların ve sanat altyapısının eksikliği mevcuttur. Bununla beraber 2009-2015 yıllarını kapsayan "Arnavutluk'ta Bilim, Teknoloji ve İnnovasyonda Ulusal Strateji"yi[30], 2009'da hükûmet kabul etti. Belge, Eğitim ve Bilim Bakanlığı'nın işbirliği ve UNESCO'nun yardımı ile, Başbakanlık Kabinesi Donör Koordinasyonu ve Strateji Departmanı tarafından düzenlenmektedir.

Bu belge, 2015 için beş stratejik hedef içerir:

Bu strateji, diğer sektörel stratejiler ile sinerji içinde ve 2008'de kabul edilen Arnavutluk Yükseköğretim Stratejisi ve Ulusal Gelişme ve İntegrasyon Stratejisi (2007–2013) dikkate alınarak uygulanacaktır. Üstünde durulan diğer bir konu, tarım-gıda endüstrisi ve turizm gibi ekonomik sektörlerin modernize edilmesinin önemidir. Ayrıca, enerji, çevresel ve su kaynaklarının kullanımının stratejik önemi, üzerinde durulan diğer konulardır. Taraflar; tarım ve gıda, bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT), halk sağlığı, Albanoloji ve beşeri bilimler, doğal kaynaklar, biyoteknoloji, savunma ve gücenlik gibi araştırma alanlarına öncelik verilmesini önermiştir.

Avrupa Birliği (AB), dünyada en rekabetçi ekonomi olmak için Lizbon Stratejisinin parçası olarak innovasyon ve araştıma için net hedefler belirledi. Batı Balkan ülkelerinin diğerleri gibi AB'ye katılmayı hedefleyen Arnavutluk, son yıllarda ekonomik büyüme için temelleri atmaya odaklanan, gelişme sürecinde yol almakta.

Başbakan Yardımcı Genc Pollo, "Arnavutluk'un NATO'ya üyelik sürecinde (şimdi üye) yüksek sosyo-ekonomik gelişme oranları lazım ve AB'ye katılım toplumumuzda innovasyon, teknoloji ve bilimin rolünün güçlendirilmesi gerekli" olduğunu belirtmekte.

Ağustos 2009'da, hükûmet bu politikanın uygulanmasının iyileştirilmesi (kolaylaştırılması, daha iyi uygulanması anlamında güzel bir Türkçe bulamadım) için, Arnavut Araştırma Teknoloji ve İnnovasyon Kurumunun kurulmasını onayladı.

2006'da, Arnavut hükûmeti bilimsel araştırma sisteminde ciddi bir reformu ele aldı. Bilim Akademisi, diğer birçok Avrupa ülkesinin modeli doğrultusunda yeniden düzenlendi; yeni düzenlemeyle, seçilmiş bilimadamlarıyla idare edilecek ve bundan böyle araştırma enstitülerinin yönetimini yapmayacak, bunlar yükseköğretim sistemine entegre edilecek. İki yeni fakülte kurulmuştur: Tiran Tarım Üniversitesi'nde (Agricultural University of Tirana) Biyoteknoloji ve Gıda Fakültesi, ve Tiran Politeknik Üniversitesi'nde (Polytechnic University of Tirana) Bilgi Teknolojileri Fakültesi. Tiran Üniversitesi, ayrıca Uygulamalı ve Nükleer Fizik merkezi ve Biyoteknoloji Bölümü'ne de sahip oldu. On iki, teknoloji transferi merkezi ve devlet kurumu da kurulmuştur.

Yakın zamana kadar, Arnavutluk'ta AR-GE ve innovasyon istatistikleri, OECD, Eurostat veya UNESCO stadartlarına ulaşmış değildi. Akademik ve kamu kurumlarının ilk çalışması bu yılın başlarında başladı ve işdünyasında AR-GE ve innovasyon incelemesi hâlen sürmektedir, UNESCO'nun desteği de vardır.

Kısıtlayıcı vize düzenlemeleri de, bilimsel değişim ve yurtdışında geçici çalışan olmayı engellemektedir.

Arnavutluk'ta toplamda 578 bilimsel çalışan vardır:

Arnavutluk'ta AR-GE personeli sayı yaklaşık 1000 kişi başına 0,2'dir.[29]

Demografi

Milliyetler: Arnavutlar: %79,9, Rumen: %9,5, Yunanlar: %3,2, Çingeneler: %2,7, Sırplar: %1,2, Makedonlar: %1,1, kalan: %2,4. Kaynak: "Operation World".

Nüfus [32]
Yıl Nüfus
2008 3.170.048
2007 3.160.467
2001 3.063.318
1989 3.182.400
1979 2.590.600
1969 2.068.200
1960 1.626.300
1950 1.218.900
1945 1.122.000
1930 833.600
1923 814.400

Dil

Ülkede konuşulan dil Arnavutçadır. Arnavutça (Arnavut dili Hint-Avrupa dil ailesinin farklı bir dalını temsil etmektedir). Günümüz Arnavut diline uygun olarak yazılmış ilk belge 1462 yılına rastlamaktadır. İlk edebi eser ünlü dilbilimci Gjon Buzuku’ya ait “Meshari” olup 1555 yılında basılmıştır. Bu tarihten itibaren Arnavut dili iki ana şivede gelişme göstermiştir. Bunlar; “Gegerisht” (Arnavutluğun kuzeyinde konuşulan) ve “Toskerisht” (Arnavutluğun güneyinde konuşulan) şiveleridir. 1908 Manastır Ulusal Kongresi’nde Arnavut alfabesinin 36 harften oluşması ve Latin alfabesinin kullanılması kararlaştırılmıştır. Arnavutça (konuşma ve yazı dili) aynı zamanda Kosova’da,Karadağ’da, Sırbistan ve Makedonya’da yaşayan Arnavutlar tarafından kullanılmaktadır.

Din

Ülkenin %70'ini Müslümanlar, %30'unu Hristiyanlar oluşturur. Ülkede, Ortodoks mezhebi Katolikliğe nazaran daha baskındır. Ortodoks mezhebinden olanlar 500 bini aşarken Katolik nüfusu tahmini olarak 300 bin civarındadır. Enver Hoca döneminde bütün kilise ve camiler kapatılmış ve Arnavutluk, 1967 yılında resmi olarak dünyadaki ilk ateist devlet olmuştur, fakat 1990'ların başlarında bu terim anayasadan kaldırılmıştır.[33]

Eğitim

Komünist yönetim iktidara gelmeden önce Arnavutluk'ta halkın %85'i okuma yazma bilmiyordu. I. ve II. Dünya Savaşı yılları arasında okul sayısı oldukça azdı. Komünist yönetim 1944 yılında iktidara geldiğinde öncelikli olarak cehaleti ortadan kaldırmaya çalıştı. Sıkı düzenlemeler getirildi ve 12 ile 40 yaş arasında okuma yazma bilmeyen herkes okuma yazma öğrenmek için derslere katılmakla görevlendirildi. 1955 yılına gelindiğinde, erişkin nüfustaki cehalet büyük çoğunlukla ortadan kaldırılmıştı.[34]

Günümüzde Arnavutluk'ta genel okuryazarlık oranı %98.7 olup, bu oran erkeklerde % 99.2 ve kadınlarda ise % 98.3'tür. Kentsel alanlara doğru 1990'larda büyük nüfus hareketleri ile eğitim hizmetleri dönüşüm geçirmiştir. Ekim 1957'de kurulan Tiran Üniversitesi, Arnavutluk'un en eski üniversitesidir.

Sağlık

Sağlık sistemi ülkede komünizmin çöküşünden sonra keskin bir düşüş yaşamıştır, ancak 2000 yılından bu yana modernleşme süreci olmuştur.[35] 2000'lerden itibariyle ülkede bir askeri hastane ve uzman tesisleri dahil 51 hastane bulunmaktaydı.[35] Arnavutluk başarıyla sıtma gibi hastalıkları önlemiştir.

Yaşam beklentisi 77.59 yıl ile Macaristan ve Çek Cumhuriyeti gibi Avrupa Birliği ülkeleri ile aynı göstergelere sahip olup dünyada 51. sıradadır.[36] En sık ölüm nedenleri ise dolaşım ve kanser hastalıklarıdır. Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2009 Nisan ayında Arnavutluk'ta erkek sünneti, kürtaj ve daha fazlasını içeren çeşitli sağlık istatistikleri detaylandıran bir anket hazırlamıştır.[37]

Tiran Üniversitesi Tıp Fakültesi ülkede ana tıp okuludur. Diğer şehirlerde hemşirelik okulları da vardır. Newsweek'in 2010 yılı listesinde dünyadaki en iyi 100 ülke arasından Arnavutluk 57. sırada yer aldı.[38]

Kültür

Mutfak

Arnavutluk mutfağı Akdeniz ve Balkan mutfaklarının bir sentezi niteliğindedir. Tarihsel arka plan ile sıkı bir bağ içerisinde gelişmiştir. Bu açıdan Yunan, İtalyan ve Osmanlı etkisini görebilmek mümkündür. Arnavut mutfağında ana öğün öğle yemeğidir. Salatalar, domates, salatalık, taze yeşil biber gibi taze sebzeler ile zeytin, zeytin yağı ve tuz sıklıkla kullanılmaktadır. Dıraç, Avlonya ve Sarandë gibi kıyı kentlerinde ise deniz mahsulleri mutfağı gelişmiştir. Dağlık kesimlerde ise tütsülenmiş et tüketimi fazladır.

Spor

Arnavutlukta spor özellikle Futbol üzerinde yoğunluk kazanmıştır. Yönetsel bakımdan futbol 1930 yılında kurulan Arnavutluk Futbol Federasyonu (Arnavutça: Federata Shqiptare e Futbollit, F.SH.F.) tarafından yönetilmektedir. Federasyon UEFA ve FIFA üyesidir.

Tatil ve bayramlar

Tarih Türkçe adı Arnavutça adı Notlar
31 Aralık 2 OcakYılbaşı Viti i Ri
7 Mart Öğretmenler Günü Dita e Mësuesit Resmî
8 Mart Anneler Günü Dita e Nënës Resmî
1 Mayıs İşçi Bayramı Një Maji
19 Ekim Rahibe Teresa Günü Dita e Nënë Terezës
28 Kasım Bağımsızlık Günü Dita e Pavarësisë
29 Kasım Özgürlük Günü Dita e Çlirimit
Dinî bayramlar:
1 Mart Bahar Şenliği Dita e Verës Ortodoks Hristiyanlar için
22 Mart Nevruz Dita e Nevruzit
tarihi değişken Paskalya Pashkët Katolike
tarihi değişken Ortodoks Paskalyası Pashkët Ortodokse
tarihi değişken Ramazan Bayramı Ramazan Bajrami (Fitër Bajrami)
tarihi değişken Kurban Bayramı Kurban Bajrami
25 Aralık Noel Krishtlindjet

Kodlar

Arnavutluk'un uluslararası kodları :

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ↑ The Greeks: the land and people since the war. James Pettifer. Penguin, 2000. ISBN 978-0-14-028899-5
  2. ↑ Arnavutluk Anayasası'nın 7. maddesi
  3. ↑ "Population of Albania 1 Ocak 2016". Republic of Albania Institute of Statistics. 23 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160423223616/http://www.instat.gov.al/al/themes/popullsia/publications/books/2016/popullsia-e-shqip%C3%ABris%C3%AB,-1-janar-2016.aspx.
  4. ↑ "Population and Housing Census 2011". INSTAT (Arnavutluk İstatistik Enstitüsü). 23 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160423223835/http://www.instat.gov.al/en/themes/population/publications/books/2012/main-results-of-population-and-housing-census-2011.aspx.
  5. 1 2 3 4 "Report for Selected Countries and Subjects". Imf.org. 14 September 2006. 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160701013136/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=103&pr.y=16&sy=2016&ey=2016&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512,672,914,962,612,674,614,676,311,548,213,556,911,678,912,867,313,682,419,684,513,273,316,868,913,921,339,948,638,943,514,686,218,688,963,518,616,728,223,558,516,278,918,692,748,694,618,449,624,564,522,565,622,283,626,853,628,288,228,293,924,566,233,964,632,453,636,968,634,922,238,714,662,862,960,716,611,456,321,722,243,942,248,718,469,724,253,813,642,199,643,733,644,524,819,361,646,362,648,364,915,732,652,366,328,734,258,463,656,923,654,738,336,578,263,537,268,742,944,866,534,369,536,744,429,186,433,925,343,869,439,746,916,926,664,466,826,298,967,927,443,846,917,299,544,582,446,474,666,754,668,698&s=NGDPD,NGDPDPC,PPPGDP,PPPPC&grp=0&a=. Erişim tarihi: 7 October 2014.
  6. ↑ "Income Gini coefficient". World Bank. UNDP. 23 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://hdr.undp.org/en/content/income-gini-coefficient. Erişim tarihi: 3 July 2015.
  7. 1 2 "Human Development Report 2015". United Nations. 2015. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160617072031/http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf. Erişim tarihi: 14 Aralık 2015.
  8. ↑ "Arnavutluk AB'ye başvurdu" (Türkçe). BBC News. 28 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150828063058/http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2009/04/090428_albania_eu.shtml. Erişim tarihi: 29-04-2009.
  9. ↑ "Arnavutluk AB üyeliği için resmen başvurdu". Referansgazetesi.com. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151208173555/http://www.referansgazetesi.com/haber.aspx?HBR_KOD=121811&KTG_KOD=253. Erişim tarihi: 29-04-2009.
  10. ↑ "Introduction ::Albania" (İngilizce). 30 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151030181009/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/al.html.
  11. ↑ "Population and Housing Census in Albania" (İngilizce). Institute of Statistics of Albania. 2011. 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120426064658/http://census.al/Resources/Data/Census2011/Instat_print%20.pdf.
  12. ↑ "Strong GDP growth reduces poverty in Albania-study.Reuters." (İngilizce). Forbes.com. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120117160122/http://www.forbes.com/feeds/afx/2009/04/23/afx6330798.html. Erişim tarihi: 23-04-2009.
  13. ↑ The world bank
  14. ↑
  15. 1 2 3 "Arnavutluk Ülke Bilgileri". Setimes.com. http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/infoCountryPage/setimes/resource_centre/countries/albania?country=Albania. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2013.
  16. ↑ "Albania sells off its military hardware". BBC News. 17 Nisan 2002. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1935630.stm.
  17. ↑ "Albania to abolish conscription by 2010". SETimes.com. 21 Ağustos 2008. http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2008/08/21/feature-03. Erişim tarihi: 29 Kasım 2009.
  18. ↑ "NATO.int". NATO.int. http://www.nato.int/issues/active_endeavour/index.html. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2010.
  19. ↑ "Albania membership Nato". NATO.int. http://www.nato.int/issues/nato_albania/evolution.html.
  20. ↑ R. Eftimi. "SOME CONSIDERATIONS ON SEAWATER-FRESHWATER RELATIONSHIP IN ALBANIAN COASTAL AREA". ITA Consult. 7 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130807125448/http://aguas.igme.es/igme/publica/tiac-02/ALBANIA-I.pdf.
  21. ↑ Dünya Bankası, Arnavutluk'daki Yoksulluk(İngilizce)
  22. ↑ Instat: Tregues sipas qarqeve/Indicators by Prefectures 2005/06, Tirana 2007
  23. ↑ EU-Kommission: Enlargement Strategy and Progress Reports 2007
  24. ↑ Arnavutluk Dışişleri Ülke Raporu
  25. ↑ Harta e varfërisë, Kukësi në krye të listës
  26. ↑ Şablon:CIA-Factbook
  27. ↑ Kaynak: Arnavutluk Dışişleri
  28. ↑ Arnavutluk veri bankası
  29. 1 2 3 http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:JGpOLZ36GhYJ:webmob.masfak.ni.ac.rs/uploads/articles/webmob_mapping_exercise__albania.ppt+Research+and+development+in+albania&cd=5&hl=en&ct=clnk&gl=uk&client=firefox-a
  30. ↑ National Strategy of Science, Technology and Innovation 2009–2015
  31. ↑ http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=46557&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html
  32. ↑ Instituti i Statistikës: Bevölkerungszahlen 2001-2008; Russell King, Nicola Mai: Out of Albania – From risis migration to social inclusion in Italy, Berghahn Books, New York 2008, ISBN 978-1-84545-544-6
  33. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/al.html
  34. ↑ Zickel, Iwaskiw, 1994
  35. 1 2 "Albania-prel.pmd" (PDF). 27 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.euro.who.int/document/e80089.pdf. Erişim tarihi: 1 Kasım 2014.
  36. ↑ CIA – The World Factbook, Life Expectancy ranks
  37. ↑ Albania DHS Surveys.
  38. ↑ "The World's Best Countries" (İngilizce). Newsweek. 16 Ağustos 2010. 16 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.newsweek.com/feature/2010/the-world-s-best-countries.html. Erişim tarihi: 1 Kasım 2014.
Bibliyografi

Dış bağlantılar

Koordinatlar: 41° 21' N, 19° 59' O

This article is issued from Vikipedi - version of the 1/11/2017. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.