Tacikistan

Tacikistan Cumhuriyeti Ҷумҳурии Тоҷикистон Jumhurii Tojikiston Tacikistan
Bayrak Arma
Marşı: Surudi Milli Sevgili ülke
Başkent ve		Duşanbe 38°33′K 68°48′D / 38.55°K 68.8°D
Resmî diller		Tacikçe, Etnik topluluklar arasındaki iletişim için Rusça
Hükûmet		Yarı başkanlık sistemi
•	Cumhurbaşkanı	İmamali Rahman
•	Başbakan	Kokhir Rasulzoda
Kuruluşu
•	Oluşma	MS. 875
•	İlan	9 Eylül, 1991
•	Tanınma	25 Aralık, 1991
•	Tamamlanma	25 Aralık 1991
Yüzölçümü
•	Toplam	143.100 km^2 (96.) 55.251 mil^2
•	Su (%)	1.8
Nüfus
•	2012 sayımı	8.600.000[1]
GSYH (SAGP)		2008 tahmini
•	Toplam	13,041 milyar $[2]
•	Kişi başına	2.019 $[2]
Gini (2003)		32.6 orta
İGE (2003)		0.673 orta · 122.
Para birimi		Somoni (TJS)
Zaman dilimi		TJT (UTC+5)
•	Yaz (SU)	belirlenmemiştir (UTC+5)
Telefon kodu		992
Internet TLD		.tj
^1.	Tacikistan Devlet İstatistik Komitesi tahmini, 2008; rank based on UN figures for 2005.

Tacikistan (Tacikçe: Тоҷикистон, Tocikiston), resmî adıyla Tacikistan Cumhuriyeti, (Tacikçe: Ҷумҳурии Тоҷикистон) Orta Asya'da denize çıkışı olmayan bir ülkedir. Komşuları güneyde Afganistan, batıda Özbekistan, kuzeyde Kırgızistan ve doğuda Çin Halk Cumhuriyeti'dir. En büyük etnik grubun Tacikler olduğu ülkede tarihi ve kültürel olarak bölgede varlığını sürdüren Özbekler de bulunmaktadır. Ülkenin bulunduğu alanda Samanîler İmparatorluğu varlığını sürdürmüş. 20. yüzyılın başında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği kurulduktan sonra bu birliğin uzantısı olan Tacik Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti varlığını sürdürmüştür.

Tarihçe

Tacikistan'ın da içinde olduğu bölgedeki yerleşim M.Ö 4000 yılına kadar inmektedir. Ülkenin batısı Tunç Çağı'na tarihlenen Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi içerisinde yer almaktadır. Kuzey batı Tacikistan'da bulunan ve M.Ö 4000 yıllarına kadar yerleşim görülen Sarazm antik kenti UNESCO Dünya Mirası listesinde yer almaktadır. Bu dönemde Aryan halklarının halklarının göçüne sahne olan bölgede M.Ö 13. yüzyıldan itibaren Soğd yerleşimi görülmeye başlamıştır. M.Ö 6. yüzyılın ortalarında büyük bölümü Ahameniş İmparatorluğu egemenliğine geçen Tacikistan' da, I. Darius döneminde ekonomik ve ticari hayatta büyük oranda gelişti. Büyük İskender tarafından M.Ö 330'da Ahameniş İmparatorluğu' nun yıkılmasıyla bölge Makedon krallığının egemenliğine girdi. İskender'in ölümünden sonra Seleukos İmparatorluğu hakimiyeti altına giren Tacikistan toprakları, M.Ö 250 yılında satrap Diodotus tarafından kurulan Grek-Baktria Krallığı denetimine girdi. M.Ö 150'den itibaren Tacikistan'ın kuzeyindeki Soğdian bölgesine Saka ve Yüeçiler'in göçleri başladı. Bu göçler neticesinde M.Ö 125 yılında Grek-Baktria Krallığı yıkılmış ve bölgede şehir devletlerinin egemenliği görülmeye başlamıştır.

M.S 1. yüzyılda bölgeye Yüeçiler tarafından kurulan Kuşan İmparatorluğu hakim oldu. Kuşan İmparatorluğu' nun yıkılışından sonra Tacikistan'da 5. yüzyılda Ak Hun İmparatorluğu dönemi başladı. 7. yüzyıldaki kısa bir dönem Tibet İmparatorluğu hakimiyetinden sonra 8. yüzyılda yılında Emevîler bölgeyi kesin olarak kontrol altına aldı. Emevîler döneminde bölgede başlayan İslamlaşma, Abbâsîler döneminde daha da hızlandı. Abbasiler döneminde Maveraünnehir bölgesinin valileri genelde İranlılar’dan seçildiği için İran nüfusu etkili olmaya başladı. Samanîler (819-999) döneminde bölgedeki İslamlaşma ve İran kültürünün etkileri daha da etkili şekilde görüldü. Bu dönem Tacik ulusunun başlangıcı kabul edilmektedir. Kaşgarlı Mahmud tarafından, bölgenin Acem ülkesi haline geldiği ve kuzeye çekilmeyen Türkler'inde Acemleştiği ve Farsça konuşmaya başladığı söylenmiştir. 999 yılında Karahanlılar tarafından Samanîler devletinin ortadan kaldırılmasıyla Maveraünnehir bölgesinde yeniden Türk topluluklarının hakimiyeti başladı. 13. yüzyılda Moğol İmparatorluğu topraklarına katılan günümüz Tacikistan toprakları, 14. yüzyıl ortalarına kadar bu imparatorluğun bir parçası olan Çağatay Hanlığı' nın kontrolü altında kaldı. Daha sonra bölgede Timur İmparatorluğu' nun denetimi 16. yüzyıla kadar sürdü. 16. yüzyıl başlarından itibaren Buhara Hanlığı egemenliğine geçen Tacikistan toprakları, 18. yüzyıldan itibaren Buhara Emirliği ve Hokand Hanlığı tarafından idare edilmiştir.

19. yüzyıl ortalarından itibaren Orta Asya'da hakimiyet kurmaya başlayan Rusya İmparatorluğu burada Rus Türkistanı valiliğini kurdu. 1876' da Hokand Hanlığı ortadan kaldırıldıktan sonra vasal olarak bağlı olan Buhara Emirliği' de 1920 yılındaki Sovyet işgali üzerine son bulmuştur. Sovyet Rusya içerisinde Buhara Özerk Sovyet Sosyalist Halk Cumhuriyeti olarak kurulan ve günümüz Tacikistan'ının kuzeyini de içeren ülke, 4 Mart 1921 tarihinde Buhara ile Sovyetler Birliği arasında yapılan anlaşma ile Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti adı ile tam bağımsızlığına kavuşturulmuştur. 14 Ekim 1924 tarihinde Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne bağlı Tacikistan Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Daha sonra 1929’da Tacik Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne dönüştürüldü ve sonrasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği' ne katıldı.

Tacik Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra imar çalışmalarına başlandı. Ülkede petrol ve kömür yatakları işletmeye açıldı. Ülkenin ilk hidroelektrik santrali olan Varzob’un yapımına başlandı. 1928-1932 arasında beş yıllık kalkınma planı çerçevesinde Duşanbe başta olmak üzere birçok şehirde büyük işletmeler kuruldu. Kömür ve petrol yataklarının bulunmasıyla bunların üretimine de başlandı. Tirmiz-Duşanbe arasında ilk demiryolu inşa edildi. 1980-1990 yılları arasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği genelinde görülen ekonomik kriz neticesinde Tacikistan’da yoksulluk ve işsizlik artmaya başladı. Bir süre sonra ülkenin her tarafında toplantı ve gösterilerin yapılmaya başlanması, Duşanbe’deki meydanların göstericiler tarafından aylarca işgalinden sonra Devlet Başkanı Kahar Mahkamov istifa etmek zorunda kaldı. 9 Eylül 1991’de Tacikistan Parlamentosu bir deklarasyon yayımlayarak Tacikistan’ın Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği’nden bağımsızlığını ilân etti ve 2 Mart 1992’de Birleşmiş Milletler üyeliğine kabul edildi. Ülkedeki iç karışıklıklar ve ekonomik kriz neticesinde İslâmî Yeniden Doğuş Partisi ve diğer muhalefetin desteğiyle ülkenin güney kesimindeki gösteriler sonrasında 1992 yılında iç savaş başladı.

Politika

Sovyetler Birliği'nde gelişen Perestroyka'nın etkisiyle çok partili düzene geçilmesiyle birlikte 1990 yılında Tacikistan Demokratik Partisi kuruldu. Ancak 1995 yılında yapılan seçimlerde ülkedeki yoksulluğun da etkisiyle Tacikistan Komünist Partisi 181 sandalyeden 60'ını kazanarak mecliste hakim duruma geldi.

Tacikistan'ın 1991 yılında bağımsız olmasının hemen ardından ülkede bir iç savaş başladı. Meclis İslami nitelikte bir partinin kurulmasını yasakladı. 1992-1993 yıllarında şiddetlenen çatışmalar, 1997 yılında hükümet ile isyancılar arasında uzlaşmanın sağlanmasıyla son buldu. 6 Kasım 1994 tarihinde yapılan referandumda % 88 oyla yeni anayasa kabul edildi. Emomali Rahmanov, Tacikistan Devlet Başkanı seçildi.

Tacikistan'da 2000 yılından itibaren istikrar sağlanmış ve ülkenin yeniden inşasına başlanmıştır. Fakat Afganistan'da yaşanan çatışmalar nedeniyle sınır güvenliği için büyük çoğunlukla Tacik astsubay ve askerlerin bulunduğu Ruslara ait 201.Motorize Piyade Tümeni'nin bölgede varlık göstermesine izin verilmiştir. 2000 yılında yapılan yasama seçimlerinde Tacikistan Komünist Partisi yine birinci olmuştur.

1999-2000 yıllarında Özbekistan'da teröre sebep olan militanlar da üs olarak Tacikistan'ı kullandı. Bununla birlikte 2001 yılında ABD'nin Afganistan'da Taliban'ı devirmek için başlattığı işgalde bu ülkedeki Tacikler de zor durumda kaldı. Taliban, ABD'nin işgali sırasında binlerce Tacik vatandaşını öldürmekle tehdit etti.

Yolsuzluk, suç, AIDS vakalarının artması, ekonomik bozulmalar, Afganistan'dan Avrupa'ya yönelen uyuşturucu ticaretinde transit geçiş noktasında olması gibi etkenler ülkenin en önemli sorunlarıdır.

Siyasi Partiler

13 Mart 2005'te yapılan Tacikistan meclis genel seçimlerinde Demokratik Toplum Partisi % 64,51 oyla birinci gelmiş ve 49 sandalye kazanmıştır. Tacikistan Komünist Partisi % 20,63 oyla ikinci gelmiş ancak sadece 4 milletvekilliği kazanabilmiştir. Laiklik yanlısı İslami Rönesans Partisi % 7,48 oyla 2 milletvekilliği kazanırken, Demokratik Parti, Sosyalist Parti ve Adalet Partisi'nin kurduğu koalisyon da % 7,36 oy almıştır.

1 Mart 2015'te yapılan seçimlerde ise Demokratik Toplum Partisi % 65,4 oyla 51 sandalye kazanırken, sosyalist eğilimli Agrarnaya Partiya (Tarım Partisi ) % 11,7 oy oranıyla 5 milletvekili çıkarmıştır. Ekonomik Reform Partisi % 7,5 oyla 3, Sosyalist Parti ise % 5,5 oy oranıyla 1 milletvekilliği kazanmıştır.

2005 Genel Seçimleri

Parti	Oy	%	Sandalye	+/–
Tacikistan Demokratik Halk Partisi	1,666,909	64,51	49	+13
Komünist Parti	533,066	20,63	4	-9
İslami Rönesans Partisi	193,532	7,48	7	+5
Sosyalist Parti / Adalet Partisi / Demokratik Parti	190,412	7,36	0	0
Toplam	2,583,919	100	63	0
Toplam seçmen	2,771,528[3]

Demografi

Ülkede en büyük etnik grup %79,9 oranla Tacikler, 2. etnik grup ise % 9,8 oranla Özbekler, 3. büyük etnik grup ise % 1 'lik bir oranla Ruslardır. Diğer belirlenemeyenler % 6'lık bir kesimi oluştururlar. Resmi dil Tacikçe olmasına rağmen, yakın çağdaki etkileşimlerden dolayı Rusça da kullanılır ama Rusça'nın resmi bir statüsü yoktur. Ülkede insanların mensup olduğu en büyük din İslam'dır. Halkın %95'i Sünni Müslüman, %2'si ise Şii Müslüman'dır. Geri kalan %3'lük gibi bir kısmı Hristiyanlar oluştururlar. Ülkede Hristiyan'lar daha çok Rus Ortodoks Kilisesi'ne mensupturlar.

Yönetim Birimleri

1. Sogd
2. Duşanbe
3. Hatlon
4. Dağlık Badahşan Özerk Yönetimi

Coğrafya

Ülkenin denize kıyısı yoktur. Denize kıyısı olmadığından ve bulunduğu yükseklikten dolayı sert bir iklime sahiptir. İklimi özetlersek, iç kısımlarda kıtasal, Pamir dağlarında yarı çöl ve kutupsal iklim görülmektedir.

Pamir Dağları. Bu dağlar Çin, Pakistan, Afganistan ve Kırgızistan ile sınırını oluşturur.

Galeri

• 
  Somoni Zirvesi, Tacikistan'ın en yüksek ve 50. yüksek dağıdır.
• 
  Duşanbe'de Samanoğlu Emiri İsmail anıtı
• 
  Kocand. Tacikistan'ın 2'inci şehri.
• 
  Kulob girişi.
• 
  Detaylı harita.

Ayrıca bakınız

• Tacikler
• Tacikçe
• Özbekler
• Orta Asya Birliği
• Tacik SSC
• Somoni

Dış bağlantılar

• Vikigezgin'de Tacikistan gezi rehberi
• BBC Ülke profili: Tacikistan
• CIA World Factbook - Tacikistan
• Open Directory Project - Tajikistan
• Khovar Tajikistan news agency.
• Tajikistan Travel Guide
• United Friends - Tajikistan Tourist information and photographs
• Footage of Tajikistan civil war 1990 - 1999

Kaynakça

1. The Statistical Agency under the President of the Republic of Tajikistan. Population at 01/01/2015
2. "Tacikistan". Uluslararası Para Fonu. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304105305/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/01/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=923&s=NGDPD,NGDPDPC,PPPGDP,PPPPC,LP&grp=0&a=&pr.x=34&pr.y=9. Erişim tarihi: 26.05.2009. 
3. "Election Guide". 2 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160402102709/http://www.electionguide.org/results.php?id=100. Erişim tarihi: 12 Eylül 2015.