Kırgızistan

Kırgızistan Cumhuriyeti Kırgızca: Кыргыз Республикасы Kırgız Respublikası Rusça: Кыргызская Республика Kırgızistan
Bayrak Arma
Marşı: Kırgızistan Ulusal Marşı
Başkent ve		Bişkek 42°52′K 74°36′D / 42.867°K 74.6°D
Resmî diller		Kırgızca, Rusça[1]
Hükûmet		Parlamenter cumhuriyet
•	Başkan	Almazbek Atambayev
•	Başbakan	Sooronbay Ceenbekov
•	Meclis başkanı	Asylbek Jêênbekov
Kuruluşu
•	İlan Ediliş	31 Ağustos 1991
•	Tanınma	25 Aralık 1991
Yüzölçümü
•	Toplam	199,951 km^2 (86.) İfade hatası: Beklenmedik div operatörü mil^2
•	Su (%)	3.6
Nüfus
•	2009 tahmini	5.482.000[2] (111.)
•	1999 sayımı	4.896.100 (176.)
GSYH (SAGP)		2005 tahmini
•	Toplam	12.016 milyar$
•	Kişi başına	2,248$
İGE (2004)		0.705 Hata: Geçersiz İGE değeri · 110.
Para birimi		Som (KGS)
Zaman dilimi		KGT (UTC+6)
Telefon kodu		+996
Internet TLD		.kg

Kırgızistan (Kırgızca: Кыргызстан, Kırgızstan; Rusça: Киргизия, Kirgiziya; UFA: /ˈkəːgɪztan/), Orta Asya'da bir ülkedir. Kırgızistan, (Azerbaycan, Kazakistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Özbekistan, Türkiye, ve Türkmenistan ile birlikte) günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletlerinden biri olup Türk Keneşi ve TÜRKSOY'un üyesidir. Denize kıyısı olmayan ülkenin komşuları kuzeyde Kazakistan; batıda Özbekistan, güneybatıda Tacikistan ve güneydoğuda Çin Halk Cumhuriyeti'dir.

Etimoloji

Kırgızistan, "Kırgız ülkesi" anlamına gelir. Kırgız isminin kökeni hakkında ise birkaç teori mevcuttur. Bunlardan birincisi -iz eki (iki - iz = ikiz vb.) almış "kırk"tır. Yani Kırk-ız, "Kırklar"dır^[3] Bir başka teoriye göre de "Kırgız" adı, "kırk uz" yani "kırk boy" anlamına gelmektedir ve Kırgız bayrağındaki kırk kollu güneş de bu kırk boyu temsil etmektedir. Konu ile ilgili diğer bir teori de Prof. Dr. Nadir Devlet'in Çağdaş Türkiler kitabında geçmektedir. O da Kırgız adı Türkçede kır - gez'mekten geldiğini söylemiştir.

Tarih

Bişkek

Bişkek Filarmoni Merkezi

Sovyetler Birliği'nde bulunan Kırgızistan'ın üyeliğinin kutlandığı (şimdiki Millî Müze'nin bir kısmı olan) eski Lenin Müzesi'nde sergilenen eserler

Kırgızlar, Göktürk devrinde Kögmen (Sayan) Dağları'nın kuzeyinde yaşamışlardır. 840 yılında Uygur Devleti'ni yıkarak bu topraklarda kendi devletlerini kurmuşlardır. Daha sonra bugün yaşadıkları topraklara gelen Kırgızlar, Karahanlılar zamanında Müslüman olmuşlardır.

Ruslara Orta Asyalı halklardan ilk olarak girerler. Toplumlar arası kavgalar çıkmaya başlayınca Bagış uruusu (toplumu), 1881 yılında Rusya İmparatorluğu'nun egemenliği altına girmeye karar verir.

Sovyet Devri

Başlangıçta 1919'da Sovyet gücü bölgede kabul görmüştür ve Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti içinde Kara-Kırgız Özerk Bölgesi oluştu. Kara-Kırgız terimi 1920'lerin ortasında Ruslar onları aynı zamanda Kırgız olarak bakılan Kazaklardan ayırıncaya kadar kullanılmıştır. 5 Aralık 1936'da Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, tam bir Sovyetler Birliği cumhuriyeti olarak kabul görmüştür.

1920'ler boyunca Kırgızistan, kültür, eğitim ve sosyal yaşam açısından epeyce geliştirildi. Okur yazarlık büyük ölçüde gelişti ve standart bir edebi dil ortaya çıkarıldı. Ekonomik ve sosyal gelişme de dikkate değerdi. Kırgız milli kültürünün çok sayıda yönleri Stalin'in milliyetçi eyleminin baskısına rağmen muhafaza edilmişti ve bu nedenle, tüm Birlik otoriteleri ile olan gerginlikler sürmekteydi.

Sovyet açıklık ve dürüstlük politikasının ilk yılları, Kırgızistan'da siyasi iklim üzerinde küçük bir etki göstermiştir. Bununla birlikte Cumhuriyet'in basın mensuplarına daha fazla liberal bakış edinmeleri ve Yazarlar Birliği'nce yeni bir yayın olan Literaturniy Kirghizstan'ı kurmaları için izin verilmişti. Gayriresmi siyasi gruplar yasaklanmıştı ancak 1989'da derin iskân krizi ile uğraşmak için ortaya çıkan birkaç grubun faaliyetlerine izin verilmişti.

1990 yılının Haziran ayında Özbekler ve Kırgızlar arasındaki etnik gerginlikler Özbeklerin olduğu Oş İli'ni kaplamıştı. Şiddetli karşılaşmalar birbirini izledi ve bir güvenlik ve sokağa çıkma yasağı durumu hasıl oldu. 1990 yılının Ağustos ayına kadar düzen eski haline getirilemedi.

1990'ların başları Kırgızistan'a yeni değişimler getirdi. Kırgızistan Demokratik Hareketi, Parlamento'nun desteğiyle önemli bir siyasi güç haline geldi. Kırgız Bilim Akademisi'nin liberal başkanı Askar Akayev 1990 yılının Ekim ayında başkan seçildi. Takip eden Ocak ayında Akayev, yeni hükümet yapılarını öne sürdü ve çoğunlukla daha genç ve reforma yönelik siyasetçilerden oluşan yeni bir hükümet tayin etti.

Kırgızistan tarihi
Göktürk Kağanlığı
Kırgız Kağanlığı
Karahanlı Devleti
Moğol İmparatorluğu
Çarlık Rusyası
Sovyet Dönemi
Kırgızistan Cumhuriyeti
Kırgızistan Portalı

1990 yılının Aralık ayında Yüksek Sovyet, cumhuriyetin adını Kırgızistan Cumhuriyeti olarak değiştirmek üzere oy verdi. 1991 yılının Şubat ayında başkent Frunze'nin adı devrim öncesi adı olan Bişkek olarak değiştirildi. Bağımsızlığa giden bu estetik hareketlere rağmen, ekonomik gerçeklikler Eski Sovyetler Birliği'nden ayrılmaya karşı durur gibi gözükmekteydi. 1991 yılının Mart ayındaki Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin yaptığı bir referandumda seçmenlerin % 95,7'si eski Sovyetler Birliği'nin yenilenmiş federasyon olarak tutulması önerisini uygun buldular.

19 Ağustos 1991'de Olağanüstü Hal Komitesi, Kırgızistan'da Akayev'i indirme girişiminin görüldüğü Moskova'da güç elde etti. Ertesi hafta darbenin sönmesinden sonra Akayev ve İkinci Başkan German Kuznetsov Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nden istifalarını açıkladılar ve tüm daire ve sekreterya istifa etti. Bunu 31 Ağustos 1991'de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nden bağımsızlığı sağlayan Yüksek Sovyet oylaması takip etti.

Bağımsızlık

1991 yılının Ekim ayında Akayev rakipsiz ilerledi ve oyların %95'ini alarak doğrudan yeni bağımsız cumhuriyetin başkanı seçildi. O ay diğer yedi cumhuriyetin delegeleriyle birlikte Yeni Ekonomik Toplum Paktı'nı imzaladı. Sonunda 21 Aralık 1991'de diğer dört Orta Asya cumhuriyeti ile birlikte Bağımsız Devletler Topluluğu'na resmen katıldı. 1992'de Kırgızistan, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'na katıldı.

2005 yılının Mart ayındaki parlamenter seçimlerden sonraki Lale Devri, Başkan Akayev'i 4 Nisan 2005'te istifaya zorladı. Muhalefet liderleri koalisyon kurdular ve yeni hükümet Başkan Kurmanbek Bakiyev ve Başbakan Feliks Kulov altında şekillendi.

Siyasi istikrarı sağlamak mümkündür, 2005 yılının Mart ayında seçilen parlamentonun 75 üyesinden üçü suikast sonucu öldürüldü 10 Mayıs 2006'da ölenlerin birisinin kardeşi de suikaste kurban gitti.

Siyaset

Kırgızistan Cumhuriyeti anayasaya göre parlamenter demokrasi ile yönetilen laik ve üniter bir devlettir. Yürütme yetkisi hükümet tarafından uygulanır. Yasama yetkisi ise hükümet ve meclise aittir.

Kırgızistan, bağımsızlığını kazanması ve serbest piyasa ekonomisine geçişle birlikte ciddi ekonomik sorunlar yaşadı. Artan işsizlik ve enflasyon gibi sorunlar yoksulluk ve açlığın ortaya çıkmasına sebep oldu.

2000 yılında yapılan genel seçimlerde Komünist Parti %27.65 oy alarak meclisteki en güçlü parti oldu. Ancak meclisteki farklı siyasi eğilimler ülkede istikrarlı bir ekonominin uygulanmasını engelledi.

2007 genel seçimleri

16 Aralık 2007'de yapılan parlamento seçimlerinde ise Ak Yol Partisi %46,99 oy alarak birinci geldi ve 71 milletvekili çıkardı. Komünist Parti ise %5,12 oy oranıyla 8 milletvekili çıkarabildi. Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi ise %5,05 oy aldı.

Parti	Oy	%	Sandalye	+/–
Ak Yol	1,228,319	46,99	71
Komünist Parti	141,034	5,12	8	-7
Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi	55,651	5,05	11[4]
Toplam		100	90	0

2010 genel seçimleri ve sonrası

6 Nisan 2010 tarihinde Talas'ta başlayan halk isyanı, ertesi gün başkent Bişkek'e sıçradı. Olayların yükselmesi üzerine hükümet istifa etmek zorunda kaldı. Kurulan geçici hükümetin başına ise Dışişleri eski Bakanı ve Sosyal Demokrat Partisi Milletvekili Roza Otunbayeva getirildi.^[5]

Coğrafya

Ala-Arça'dan Bişkek manzarası

Kırgızistan Orta Asya'da yer almaktadır. Komşuları kuzeyde Kazakistan, batıda Özbekistan, güneybatıda Tacikistan ve güneydoğuda Çin Halk Cumhuriyeti'dir. Tanrı Dağları ülkenin %65'ini kaplar ve ülke bu yüzden "Orta Asya'nın İsviçre'si" olarak adlandırılır^[6]. Kuzeybatı Tanrı Dağları üzerinde bulunan ve ülkenin en büyük gölü olan Issık Göl, Titikaka'dan sonra dünyanın en büyük dağ gölüdür.

Demografi

Kırgızistan yaş ve cinsiyet piramidi

2005 Dünya Almanağı verilerine göre Kırgızistan nüfusu 5,210,450'dur.^[7] Bu nüfusun %34.4'ü 0-15 yaş, %6.2'si ise 65 yaş ve üzeridir. Kırgızistan'da halkın %63.9'u şehirlerde geri kalanı ise kırsal kesimde yaşar. Ülkede kilometrekare başına 29 insan düşer.

Kırgızistan’ın 2014 yılındaki nüfusu 5.776.570 milyona ulaşmıştır.^[8]

2014 yılı sayımında etnik grupların dağılımı şöyledir:

• Kırgızlar %72.6
• Özbekler %14.4
• Ruslar %6.4
• Dunganlar %1.1
• Uygurlar %0.9
• Tacikler %0.8
• Türkler %0.7

Kırgızistan'ın etnik gruba göre nüfusu 1926-2014

Etnik gruplar	1926 sayımı[9]		1939 sayımı[10]		1959 sayımı[11]		1970 sayımı[12]		1979 sayımı[13]		1989 sayımı[14]		1999 sayımı[8]		2009 sayımı[15]		2013 sayımı[8]		2014 sayımı[8]
	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%
Kırgızlar	661,171	66.6	754,323	51.7	836,831	40.5	1,284,773	43.8	1,687,382	47.9	2,229,663	52.4	3,128,147	64.9	3,804,788	71.0	4,099,433	72.3	4,193,850	72.6
Özbekler	110,463	11.1	151,551	10.4	218,640	10.6	332,638	11.3	426,194	12.1	550,096	12.9	664,950	13.8	768,405	14.3	816,219	14.4	836,065	14.4
Ruslar	116,436	11.7	302,916	20.8	623,562	30.2	855,935	29.2	911,703	25.9	916,558	21.5	603,201	12.5	419,583	7.8	375,438	6.6	369,939	6.4
Dunganlar	6,004	0.6	5,921	0.4	11,088	0.5	19,837	0.7	26,661	0.8	36,928	0.9	51,766	1.1	58,409	1.1	62,966	1.1	64,565	1.1
Uygurlar	7,540	0.8	9,412	0.6	13,757	0.7	24,872	0.8	29,817	0.8	36,779	0.9	46,944	1.0	48,543	0.9	51,389	0.9	52,456	0.9
Tacikler	2,667	0.3	10,670	0.7	15,221	0.7	21,927	0.7	23,209	0.7	33,518	0.8	42,636	0.9	46,105	0.9	49,046	0.8	50,174	0.8
Türkler	44	0.0	33	0.0	542	0.0	3,076	0.1	5,160	0.1	21,294	0.5	33,327	0.7	39,133	0.7	40,443	0.7	40,953	0.7
Kazaklar	1,766	0.2	23,925	1.6	20,067	1.0	21,998	0.8	27,442	0.8	37,318	0.9	42,657	0.9	33,198	0.6	33,368	0.5	33,701	0.5
Tatarlar	4,902	0.5	20,017	1.4	56,209	2.7	68,827	2.3	71,744	2.0	70,068	1.6	45,438	0.9	31,424	0.6	28,334	0.5	28,059	0.4
Ukraynalılar	64,128	6.5	137,299	9.4	137,031	6.6	120,081	4.1	109,324	3.1	108,027	2.5	50,442	1.0	21,924	0.4	15,527	0.2	14,485	0.2
Koreliler	9	0.0	508	0.0	3,622	0.2	9,404	0.3	14,481	0.4	18,355	0.4	19,784	0.4	17,299	0.3	16,753	0.2	16,807	0.2
Azeriler	3,631	0.4	7,724	0.5	10,428	0.5	12,536	0.4	17,207	0.5	15,775	0.4	14,014	0.3	17,267	0.3	18,516	0.3	18,946	0.3
Kürtler	-	-	1,490	0.1	4,783	0.2	7,974	0.3	9,544	0.3	14,262	0.3	11,620	0.2	13,171	0.3	-	-	-	-
Almanlar	4,291	0.4	11,741	0.8	39,915	1.9	89,834	3.1	101,057	2.9	101,309	2.4	21,471	0.4	9,487	0.2	8,645	0.1	8,563	0.1
Çeçenler	1	0.0	7	0.0	25,208	1.2	3,391	0.1	2,654	0.1	2,873	0.1	2,612	0.1	1,875	0.0	1,737	0.0	1,719	0.0
Beyaz Ruslar	333	0.0	1,520	0.1	4,613	0.2	6,868	0.2	7,676	0.2	9,187	0.2	3,208	0.1	1,394	0.0	1,070	0.0	1,029	0.0
Yahudiler	318	0.0	1,895	0.1	8,607	0.4	7,677	0.3	6,836	0.2	6,005	0.1	1,571	0.0	604	0.0	501	0.0	491	0.0
Diğerleri	9,300	0.9	17,261	1.2	35,713	1.7	41,157	1.4	44,741	1.3	49,740	1.2	50,770	1.1	43,300	0.8	39,577	0.6	40,545	0.7
Toplam	993,004		1,458,213		2,065,837		2,932,805		3,522,832		4,257,755		4,822,938		5,362,793		5,663,133		5,776,570

Demokrasi

1991'den beri cumhurbaşkanı değişen ve çok partili sisteme geçerek, Jogorku Keneş'te (meclis) muhalefetin temsil edildiği tek bölge ülkesidir.

Diller

Kırgızca Eylül 1991'den beri ülkenin resmî dilidir. Bunun yanında Rusça da bu ülkede resmî konuma sahiptir.

Kırgızca Türk lehçelerinin Kıpçak Grubu'na mensup bir lehçe olarak kabul edilir. Ayrıca, onu Güney Sibirya bölgesi içinde bir Türk şivesi olarak kabul eden fikirler de vardır.

20. yüzyıla kadar Arap alfabesi kullanılarak yazılan Kırgızca 1928'de Latin alfabesini, 1948'de ise Kiril alfabesini kullanmaya başlamıştır.

Dinler

Karakol Dungan Camisi

Kırgızistan halkı Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dönemleri diğer birlik üyeleri gibi Devlet Ateizmi içinde yaşamıştır. Bugün Kırgızistan'ın resmi dini İslam'dır. Müslüman oranı %76'dir. Ülkede %18 Hristiyan, %2 Budist, %4 Ateist bulunur.^[16]

Yönetim Birimleri

Kırgızistan'ın illeri

Kırgızistan, başkent Bişkek dâhil 8 ile (oblast) ayrılmıştır. Başkent Bişkek'tir.

İller, başkent ve il merkezleri:

1. Bişkek
2. Batken (Batken)
3. Çuy (Tokmok)
4. Calal-Abad (Celal-Abad)
5. Narın (Narın)
6. Oş (Oş)
7. Talas (Talas)
8. Issık-Göl (Karakol)

Kültür

Eğitim

Oş Devlet Üniversitesi binası

Oş Devlet Üniversitesi’nden ayrıntı

Kırgızlar önceleri göçebe olduğundan eğitime dikkat edilmemiştir. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği zamanında eğitim alanında büyük gelişmeler yaşanmıştır. 1934 yılında 7 yıllık okul okuma zorunluluğu getirilmiştir. 1950 yılından itibaren bu zorunluluğuna uyulması ile birlikte eğitim gelişmeye başlamıştır.^[17] Kırgızistan İlimler Akademisi 1965 yılında kurulmuştur. Bugün 17 araştırma enstitüsü mevcuttur.

Üniversiteler

Kırgızistan'da 60 civarında üniversite bulunmaktadır. Kırgızistan'daki belli üniversiteler şunlardır:

• Uluslararası Atatürk-Alatoo Üniversitesi^[18]
• Orta Asya Amerikan Üniversitesi
• İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi
• Kırgız-Rus Slav Üniversitesi^[19]
• Ulusal Kırgız Üniversitesi^[20]
• Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi^[21]
• Bişkek Beşeri Bilimler Üniversitesi
• Uluslararası Kırgızistan Üniversitesi
• Oş Devlet Üniversitesi^[22]
• Kırgız Özbek Üniversitesi
• Oş Teknoloji Üniversitesi
• Kasım Tınıstanov Üniversitesi

Edebiyat

Kırgız halk edebiyatında Manas Destanı önemli bir yer tutar. Kırgız edebiyatının kurucusu olarak Toktoul Satılgan kabul edilir. Kırgızların dünyaca meşhur edebiyatçıları Cengiz Aytmatov’dur.

Turizm

Issık Göl

Burana Kulesi

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği zamanında ülke, birliğin önemli bir turizm merkezine dönüşmüştü. Son senelerde Issık Göl çevresine yüz binlerce turist gelmektedir. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağılmasından sonra seçilen Kırgızistan Başkanı Askar Akayev yaptığı bir açıklamada turizmin ülke ekonomisine en önemli katkıyı sağlayabilecek sektör olduğunu ifade etmiştir.

Ülke son yıllarda turizm alanında büyük gelişmeler göstermektedir. Denize kıyısı olmasa da yaz mevsimlerinde göl turizmi yapılmakta, ayrıca ülke dağlarla kaplı olması nedeniyle kış sporlarına bağlı turizm gelişmektedir. Kış sporlarından sonra doğa gezileri, termal turizm yapılmaktadır. Ülkenin turist çeken başka bir özelliği ise çok sayılardaki ormanlar ve Issık Göl'e sahip olmasıdır. Bunlar yaz turizmine açık yerlerdir.

Ekonomi

Ülke ekonomisi tarım ve madenciliğe dayalıdır. Daha çok hayvancılık kesimi ağırlıklı bir tarım ekonomisi hâkimdir. Başlıca tarım ürünleri buğday, pamuk, şekerpancarı, mısır, tütün, sebze ve meyvedir. Dağlık bölgelerde yarış atları yetiştirilir, tavşan beslenir, arıcılık yapılır. En çok küçükbaş hayvan beslenir.

Kırgızistan'da 1970'li yıllarda çeşitli madenler çıkarılmaya başlanınca maden sektörü büyük hızla gelişmiştir. Makina, otomotiv, gıda, çimento, sırça ve konserve fabrikaları başlıca sanayi kuruluşlarıdır. Akarsu üzerlerinde kurulan hidroelektrik santralleri ekonomiye önemli ölçüde katkıda bulunur. Ülkede 600 civarında sanayi kuruluşu vardır.

Ülkede son yıllarda doğal güzelliklerin etkisi ile turizm etkinlikleri de hızlanmakta ve bu da ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır.

Ayrıca, çıkan iç isyanlar (Bakiyev hükümetinin düşüp Roza Otunbayeva'nın hükümete geçmesi) da ekonomiyi zayıflatmıştır.

Ulaşım

Ülkenin dağlık yapısından ötürü ulaşım büyük ölçüde kısıtlanmıştır. Yollar, yüksekliği 2000 metre ve üzerini bulabilen rakımlar ve dik vadilerden dolayı sık sık viraj yapmak durumundadır. Kış boyunca ulaşım ülkenin kimi yüksek rakımlı ve tenha bölgelerinde hemen hemen imkânsızdır. Bunun yanında ulaşımı güçleştiren diğer etmenlerden biri de kara ve demiryolunun bugün uluslararası sınırlarla kesilmesidir. Bu da, yolların kapalı olmadığı yerlerde birçok zaman alıcı formalite gerektirdiğinden pek tercih edilmemektedir. Ülkede geziler ya da kısa ulaşımda atlar da kullanılabilir.

Ayrıca bakınız

• Kırgızistan'da ulaşım
• Kırgızistan'daki şehirler listesi
• Kırgızistan tarihi
• Kırgızistan coğrafyası
• Orta Asya Birliği

Resimler

• 
  Karakol Katedrali
• 
  Bişkek'te yol gazeteleri
• 
  Süleyman Dağı'ndan Oş
• 
  Milyanfan Camisi
• 
  Han Tengri Dağı
• 
  Çuy Nehri.

Kaynakça

1. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kg.html
2. Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009) (PDF). World Population Prospects, Table A.1. 2008 revision. United Nations. http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf. 
3. Jean-Paul Roux, Türklerin Tarihi: Pasifik'ten Akdeniz'e 2000 yıl, Kabalcı Yayınevi, bölüm: Türklerin ortaya çıkışı, s. 87.
4. "Inter-Parliamentary Union". 12 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110612054322/http://www.ipu.org/parline-e/reports/arc/2174_07.htm. Erişim tarihi: 12 Eylül 2015. 
5. Kırgızistan'da silahlı isyan! haberturk.com
6. Escobar, Pepe. "Tulip Devrimi". Asia Times Online. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151120102901/http://atimes.com/atimes/Central_Asia/GC26Ag03.html. Erişim tarihi: 22.05.2009. 
8. "Hata: {{Web kaynağı}} kullanılırken |başlık= belirtilmedi" (ru) (PDF). National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic. 13 November 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20131113151445/http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf. Erişim tarihi: 14 April 2014. 
9. (ru)Demoskop weekly (673 - 674). http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_26.php. Erişim tarihi: 22 February 2016. 
10. (ru)Demoskop Weekly (673 - 674). http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_39.php. Erişim tarihi: 22 February 2016. 
11. (ru)Demoskop Weekly (673 - 674). http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_59.php. Erişim tarihi: 22 February 2016. 
12. (ru)Demoskop Weekly (673 - 674). http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_70.php. Erişim tarihi: 22 February 2016. 
13. (ru)Demoskop Weekly (673 - 674). http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_79.php. Erişim tarihi: 22 February 2016. 
14. (ru)Demoskop Weekly (673 - 674). http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php. Erişim tarihi: 22 February 2016. 
15. "Hata: {{Web kaynağı}} kullanılırken |başlık= belirtilmedi" (ru) (PDF). Bureau of Statistics of Kyrgyzstan. 2011. 20 September 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20110920053210/http://www.stat.kg/stat.files/tematika/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84/%D0%9A%D1%8B%D1%80%D0%B3%D1%8B%D0%B7%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%20%D0%B2%20%D1%86%D0%B8%D1%84%D1%80%D0%B0%D1%85/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE6.pdf. 
16. ISN ETH Zurich (İngilizce)
17. http://www.turan.tc/turk/kirgiz/kirgiz.html
18. Uluslararası Atatürk-Alatoo Üniversitesi
19. Kyrgyz Russian Slavonic University
20. Ulusal Kırgız Üniversitesi
21. Kırgızistan-Türkiye MANAS Üniversitesi
22. Oş Devlet Üniversitesi

Dış bağlantılar

Yönetim

• Kırgızistan Yönetimi Resmi sitesi
• Kırgızistan Cumhuriyeti Başkanlığı
• Kırgız Devlet Radyo ve Televizyonu (İngilizce)
• Bölge Yönetimi Resmi Sitesi (Rusça)

Haberler

• BBC News - Kırgızistan Ülke Profili (İngilizce)
• Eurasianet - Kyrgyzstan Daily Digest news (İngilizce)
• http://www.zaman.kg/Şablon:KyrgyzŞablon:Turkish

Genel

• The Spektator - Bağımsız turizm ve kültür dergisi (İngilizce)
• CIA World Factbook - Kırgızistan (İngilizce)
• Kırgızistan'da konuşulan diller (İngilizce)
• Kırgızistan Dostluk ve Kültür Derneği

Eğitim

• Kırgızistan'da Üniversite Eğitimi