Çad

Çad Cumhuriyeti
République du Tchad (Fransızca)
جمهورية تشاد ‎
Jumhūriyyat Tshād (Arapça)
Çad
Bayrak Arma
Slogan: "Unité, Travail, Progrès"  (Fransızca)
"Birlik, İş, İlerleme"
Marşı: "La Tchadienne"
BaşkentN'Djamena
12°06′K 15°02′D / 12.1°K 15.033°D / 12.1; 15.033
En büyük Başkent
Resmî diller Fransızca, Arapça
Hükûmet Cumhuriyet
 •  Devlet Başkanı Idriss Déby
 •  Başbakan Albert Pahimi Padacké
Bağımsızlık
 •  Fransa'dan 11 Ağustos 1960 
Yüzölçümü
 •  Toplam 1.284.000 km2[1] (21.)
495.755 mil2
 •  Su (%) 1.9
Nüfus
 •  2015 tahmini 13,670,084[2]
 •  2009 sayımı 11,039,873[3]
 •  Yoğunluk 8.6/km2
22,3/mil2
GSYH (SAGP) 2016 tahmini
 •  Toplam $33.754 milyar[4] (123.)
 •  Kişi başına $2,847[4] (150.)
GSYİH (düşük) 2016 tahmini
 •  Toplam $12.820 milyar[4] (130.)
 •  Kişi başına $1,081[4] (151.)
İGE (2014)artış 0.392[5]
düşük · 185.
Para birimi CFA franc (XAF)
Zaman dilimi WAT (UTC+1)
 •  Yaz (SU) görülmedi (UTC+1)
Telefon kodu 235
Internet TLD .td

Çad (Fransızca: Tchad; Arapça: تشاد‎), Orta Afrika'da, denize kıyısı olmayan bir kara ülkesidir. Kuzeyinde Libya, batısında Nijer, Nijerya ve Kamerun, güneyinde Orta Afrika Cumhuriyeti, doğusunda ise, Sudan yer alır. Ülkenin büyük kısmı Sahra Çölü ile kaplıdır. Ülke adını bir zamanlar Afrika'nın ikinci büyük gölü iken şimdi normal büyüklüğünün %10'una kadar küçülmüş olan Çad Gölü'nden almakta olup belki de bu yüzden bazı yazarlarca "Afrika'nın ölü kalbi" olarak da nitelendirilmiştir.[6]

En yüksek tepesi Emi Koussi dağı olup, en büyük kenti ise aynı zamanda başkent olan N'Djamena'dır. Ülkenin en büyük etnik topluluğu Müslüman Gouran halkı olmakla birlikte yakın zamanda İslam veya Hristiyanlığa geçmiş çok sayıda etnik topluluğun yanı sıra kırsal alanda animizm ve çeşitli yerel inançları sürdüren halkları da barındırmaktadır.

Tarih

15,000 Çadlı asker II. Dünya Savaşı'nda Fransa için savaştı.[7]

Borkou-Ennedi-Tibesti bölgelerinde bulunan arkeolojik kalıntılardan MÖ 2000 yıllarında bölgede insan yerleşimine ait kanıtlar bulunmuşsa da bilim adamları Çad'ın kuzeyinde mükemmel iklim ve çevre koşulları göz önüne alarak yerleşimi MÖ 7.000 yılına dek indirmektedir.[8] Medeniyetlerin kesişme noktası olan Çad'da arkeolojik kalıntı ve sözlü tarih derlemelerinden anlaşıldığı kadarıyla bilinen en eski uygarlık Sao Dönemi olup ardından Kanem İmparatorluğu kurulmuştur.[9] MS 1.000'li yıllara dek Sahra ticaret yollarını elinde tutan imparatorluk, Müslüman Araplar tarafından yıkılmıştır. 20. yüzyılda Fransız sömürgesi olan ülkede keten üretimi teşvik edilmiştir. 11 Ağustos 1960 tarihinde bağımsızlığını kazanan ülkenin ilk devlet başkanı Çad İlerici Partisi'nin başkanı PPT'nin lideri François Tombalbaye olmuştur.[10][11] Tek parti rejiminden rahatsız olan Müslümanlar iki yıl sonra ayaklanmışlar ve ülkede iç savaş çıkmıştır. Diktatör Tombalbaye 1975 yılında tahttan indirilip öldürülmüştür.[12] 1979'da isyancılar başkenti ele geçirince ülkede istikrar yeniden bozulmuştur. Bu dönemde Fransızların ülkedeki varlığı da tehlikeye düşmüş, ek olarak bir de Libya ordusu Çad'ı işgal girişiminde bulunmuş, Libya - Çad savaşı başlamıştır [13] Fransız destekli Hissène Habré'nin seçilmesi, Libya ordusunun ülkeden çıkarılması sağlanmışsa da Habre'nin diktatörlüğünde en az 40.000 kişi katledilmiştir.[14][15] Habre'nin generali İdris Debi'nin 1990 yılında diktatörü devirmesiyle bugüne gelinmiştir.[16]

2001, 2005 ve 2006 yıllarında düzenlenen başkanlık seçimlerini kazanan Debi ülkenin tekrar İç savaşa sürüklenmesine engel olamamıştır.Birleşmiş Milletler etnik şiddetin gittikçe arttığı ülkede Darfur'da gerçekleşen soykırıma benzer olayların yaşanabileceğine dikkat çekmiştir.[17] Sudan destekli Birleşik Değişim Cephesi gerilları 1 Şubat 2008 günü Massaguet bölgesinde İdris Debi'ye bağlı kuvvetlere üstünlük sağlayarak 2 Şubat 2008 günü başkent N'Djamena'ya girmiş, ABD ve Fransa gibi Batı ülkeleri büyükelçiliklerinin tahliye hazırlıklarına başlamışlardır.[18]

Osmanlı ile İlişkiler

18. yüzyılda Osmanlıların buradaki Müslüman nüfusa askeri eğitim vermek amaçlı birlik gönderdiği bilinmektedir. Askerlerden bazılarının dönmeyip buraya yerleştiği ve günümüzde Osmanlı torunu olduklarını söyleyen insanlar bulunduğu söylenmektedir.[19] Fizan Sancağı ve Trablusgarp Eyaleti'ne bağlı olarak sahraaltı Afrika ile ilişkiler sürmüştür.[20] 19. yüzyıl ortalarında Sudan ve Uganda toprakları Mısır valileri tarafından ele geçirilmişti. Diğer taraftan Trablusgarp'tan güneye doğru Çad Gölü havzasına kadar gidilerek Nijer ve Çad üzerinde hâkimiyet kurulmaya çalışılmıştı.[21]

Coğrafya

Orta Afrikada , Libya'nın güneyinde konumlanmıştır.Sınır komşuları: Kamerun 1,094 km, Orta Afrika Cumhuriyeti 1,197 km, Libya 1,055 km, Nijer 1,175 km, Nijerya 87 km, Sudan 1,360 km'dir. Güneyde tropikal, kuzeyde çöl iklimi hakimdir. Merkezde geniş, kuru ovalar, kuzeyde çöller, kuzeybatıda dağlar, güneyde düzlükler yer almaktadır.Petrol, uranyum, natron, kaolin, balık (Çad Gölü) başlıca doğal kaynaklarındandır.Kuzeyde sıcak, kuru, tozlu rüzgarlar ortaya çıkmaktadır; periyodik kuraklıklar; çekirge istilaları diğer felaketlerdendir. Günümüzde Afrika kıt'asında özellikle Libya, Cezayir, Mısır, Sudan ve Çad'da yoğunlaşan, yer altı su kaynaklarının keşfi yapılmıştır.[22]

Çad'ın uydudan çekilmiş görüntüsü

Nüfusu

Nüfusun etnik dağılımı: Müslümanlar (Arap, Hadjerai, Fulbe, Kotoko, Kanembou,Gouran, Baguirmi, Boulala, Zaghawa ve Maba); Müslüman olmayanlar (Sara, Ngambaye, Mbaye, Goulaye, Moundang, Moussei, Massa); yerli olmayanlar 150,000 (1,000 Fransız) Din: Müslüman %55, Hıristiyan %35, animizm %7 diğer inançlar %3 Diller: Fransızca (resmi), Arapça (resmi), Sara ve Sango (kuzeyde), 100 den fazla dil ve lehçe kullanılmaktadır.

Ekonomi

Coğrafi uzaklığı, kuraklıklar, altyapı sisteminin yokluğu ve politik kargaşalar kara ile çevrili olan Cad'ın ekonomik kalkınmasında olumsuz etkenlerdendir. Ahalinin yaklaşık %85'i tarım ve hayvancılıkla uğraşır.

Kaynakça

  1. ↑ "Le TCHAD en bref" (fr). INSEED. 22 July 2013. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304070941/http://www.inseedtchad.com/?Le-TCHAD-en-bref. Erişim tarihi: 18 December 2015.
  2. ↑ "Projections demographiques 2009-2050 Tome 1: Niveau national" (fr). INSEED. Temmuz 2014. ss. 7. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151222154146/http://www.inseedtchad.com/IMG/pdf/projections_demographiques_nationales.pdf. Erişim tarihi: 18 December 2015.
  3. ↑ "DEUXIEME RECENSEMENT GENERAL DE LA POPULATION ET DE L'HABITAT (RGPH2, 2009): RESULTATS GLOBAUX DEFINITIFS" (fr). INSEED. March 2012. ss. 7. 14 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140914133904/http://www.inseedtchad.com/IMG/pdf/rapport_resultats_definitifs_rapport.pdf. Erişim tarihi: 18 December 2015.
  4. 1 2 3 4 "Chad". International Monetary Fund. 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160805181057/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2016&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=62&pr1.y=9&c=614%2C668%2C638%2C674%2C616%2C676%2C748%2C678%2C618%2C684%2C624%2C688%2C622%2C728%2C626%2C692%2C628%2C694%2C632%2C714%2C636%2C716%2C634%2C722%2C662%2C718%2C642%2C724%2C643%2C199%2C644%2C733%2C646%2C734%2C648%2C738%2C652%2C742%2C656%2C746%2C654%2C754%2C664%2C698%2C666&s=NGDPD%2CNGDPPC%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=. Erişim tarihi: 18 April 2012.
  5. ↑ "2015 Human Development Report". United Nations Development Programme. 2014. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160617072031/http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf. Erişim tarihi: 14 Aralık 2015.
  6. ↑ "http://www.posta.com.tr/yasam/gezi-tatil/HaberDetay/Afrika-nin-olu-kalbi--CAD.htm?ArticleID=51803". Posta. 30 Kasım 2016. http://www.posta.com.tr/yasam/gezi-tatil/HaberDetay/Afrika-nin-olu-kalbi--CAD.htm?ArticleID=51803. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2016.
  7. ↑ S. Decalo, 53
  8. ↑ S. Decalo, Historical Dictionary of Chad, 44–45
  9. ↑ D. Lange, "The Chad region as a crossroad"
  10. ↑ S. Decalo, 248–249
  11. ↑ S. Nolutshungu, Limits of Anarchy, 17
  12. ↑ "Death of a Dictator", Time, (28 Nisan, 1975)
  13. ↑ S. Nolutshungu, 150
  14. ↑ S. Macedo, Universal Jurisdiction, 133–134
  15. ↑ "Chad: the Habré Legacy"
  16. ↑ S. Nolutshungu, 234–237
  17. ↑ BBC News, "Chad may face genocide, UN warns"
  18. ↑ Çad'da isyancı gerillalar başkent N'Camena'ya girdi
  19. ↑ http://www.zaman.com.tr/dunya_cadda-osmanli-izleri_1332605.html
  20. ↑ http://www.isam.org.tr/documents%5C_dosyalar%5C_pdfler%5Cislam_arastirmalari_dergisi%5Csayi04%5C069_104.pdf
  21. ↑ http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuturkiyat/article/view/1023015992
  22. ↑ "Afrika’nın altı su kaynıyormuş". milliyet.com.tr. http://gundem.milliyet.com.tr/afrika-nin-alti-su-kayniyormus/gundem/gundemdetay/24.04.2012/1531884/default.htm?ref=OtherNews. Erişim tarihi: 25 Nisan 2012..(Türkçe)
Afrika Birliği üye ülkeleri
İslam İşbirliği Teşkilatı
Üyeler
Gözlemci ülkeler
Gözlemci kuruluşlar
1 Kıbrıs Türk Devleti olarak.
Frankofon'a üye ve gözlemci ülkeler
Üyeler
Gözlemciler
1 Ortak üye. 2 Makedonya ad sorunu nedeniyle Frankofon tarafından geçici olarak "Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya" ismiyle alındı.
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/18/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.