Zambiya

Zambiya Cumhuriyeti
Republic of Zambia
Zambiya
Bayrak Arma
Slogan: "Tek Zambiya, Tek Ulus"
Marşı: Stand and Sing of Zambia, Proud and Free
Başkent
ve 		Lusaka
15°25′G 28°17′D / 15.417°G 28.283°D / -15.417; 28.283
Resmî diller İngilizce
Tanınan diller Nyanja, Bemba, Lunda, Tonga, Lozi, Luvale, Kaonde.
Hükûmet Başkanlık cumhuriyeti
 •  Devlet Başkanı Edgar Lungu
Kuruluşu
 •  Bağımsızlık 24 Ekim 1964 
Yüzölçümü
 •  Toplam 752.618 km2[1] (39.)
290.587 mil2
 •  Su (%) 1
Nüfus
 •  2015 tahmini 16,212,000[2] (69.)
 •  2010 sayımı 13,092,666[3]
 •  Yoğunluk 17.2/km2 (191.)
44,5/mil2
GSYH (SAGP) 2016 tahmini
 •  Toplam $65.493 milyar[4]
 •  Kişi başına $3,917[4]
GSYİH (düşük) 2016 tahmini
 •  Toplam $19.117 milyar[4]
 •  Kişi başına $1,143.[4]
Gini (2010)57.5[5]
yüksek
İGE (2014)artış 0.586[6]
orta · 139.
Para birimi Zambiya kwachası (ZMK)
Zaman dilimi CAT (UTC+2)
 •  Yaz (SU) not observed (UTC+2)
Trafik akışı sol
Telefon kodu 260
Internet TLD .zm

Zambiya ya da resmi adıyla Zambiya Cumhuriyeti, Afrika kıtasının güney bölümünde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke Zambiya ismi ile bağımsızlığını kazanmadan önce Kuzey Rodezya adı ile 1924 yılına kadar Birleşik Krallık sömürgesi olmuş ve bu tarihten sonra da Birleşik Krallık'ın himayesi altına girmiştir. Ülkenin Angola, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Tanzanya, Malavi, Mozambik, Zimbabve, Namibya ve Botsvana'ya sınırı bulunmaktadır. Ülkenin ismi Zambezi nehrinden oluşturulmuştur. Zambiya, 24 Ekim 1964 tarihinde Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazanmıştır. Ülkenin başkenti Lusaka'dır.

Coğrafya

Zambiya coğrafyası

Ülkenin toplamda var olan 5.664 km sınırının 1.110 km'si Angola, 1.930 km'si Demokratik Kongo Cumhuriyeti, 837 km'si Malavi, 419 km'si Mozambik, 233 km'si Namibya, 338 km'si Tanzanya, 797 km'si Zimbabve devleti ile oluşmaktadır. Ayrıca dünya üzerinde tek dörtgen sınır bölgesinde ülkenin Botsvana ile bağlantısını sağlayan ve metrelerle ifade edilen sınır çizgisi tartışmalıdır. Söz konusu sınıra bağlantısı olan Botsvana, Zambiya, Zimbabve ve Namibya ülkelerinin sınır anlaşmaları ile sınırlarına karşılıklı olarak resmiyet kazandırmadıkları için kabul görmeyen bir sınır noktası konumunda olan bu bölge belirsizliğini korumaktadır.[7]

Zambiya sahip olduğu 752,614 km² alan ile dünyanın en büyük 39. ülkesi konumunda bulunmaktadır. Bu alanlardan bir çoğu 1.000 ila 1.400 m yükseklikte bulunan doğal yaylalardan oluşmaktadır. Ülkenin en yüksek noktasını Malavi sınırında bulunan Mafinga Hills'de bulunan Mafinga noktası oluşturmakta olup, bu nokta deniz seviyesinden 2.300 m yükseklikte bulunmaktadır. Zambezi nehrinin kollarının da bulunduğu ülkenin batı kesiminde alçak düzeyde Kalahari Çölü'nün kumulları bulunmakta olup, bu kumullar güneye doğru giderek azalmaktadır.

İklim

Ülke genelinde hafif tropikal iklim hakim olup, yüksekliğe bağlı olarak sıcaklık değerleri ölçülmektedir. Ülkede üç mevsim yaşanmakta olup bu mevsimler şu şekildedir:

Ülke genelinde hakim olan bitki örtüsü savan olarak adlandırılan geniş çayırlık alanlardır.

Ülkenin kuzey bölgesinden doğan Zambezi Nehri, ülkenin güney kesiminde komşuları olan Namibya, Botsvana ve Zimbabve ile sınır çizgisini oluşturmaktadır.

Ülke 1.000 m yükseklikteki bir plato üzerinde bulunduğu için ülke genelinde çok sayıda büyüklü küçüklü şelale mevcuttur. Şelaler içerisinde en meşhur olanı ise Zambezi nehrinden oluşan Victoria Şelalesi'dir.

Nüfus

Zambiya'da nüfusun neredeyse tamamını, %98'ini, siyahi Afrikalı halk oluşturmaktadır. Bu grubun %99'unu da Bantu etnik grubuna mensup gruplar oluşturmaktadır. Bu grup içerisinde ve böylelikle ülkenin genelinde var olan en önemli grup ise toplumun %34'ünü oluşturan Bemba etnik grubudur. Ülke genelinde %14'lük bir paya sahip olan Rotse etnik grubu ise özellikle güney bölgelerde yaşamaktadır. Zambiya'da görev yapan birçok siyaset ve ticaret ile uğraşan kişiler bu etnik grubunun üyesidir. Ülkenin güneyinde konuşlanan bir başka grup ise ülke genelinin %16'sını oluşturan Tonga etnik grubudur. Avrupalı göçmenlerin ülke nüfusu içerisinde ki oranları ise sadece %1,2 dolayındadır.

Zambiya genç bir nüfusa sahip olup, 2016 tahmini verilerine göre %66,08'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %2,35'i 65 yaş ve üzerindedir.[9]

0-14 yaş: %46.08 (erkek 3,590,466/kadın 3,556,756)
15-24 yaş: %20 (erkek 1,550,183/kadın 1,552,706)
25-54 yaş: %28.65 (erkek 2,239,661/kadın 2,204,823)
55-64 yaş: %2.91 (erkek 211,039/kadın 240,156)
65 yaş ve üzeri: %2.35 (erkek 158,827/kadın 206,094)

Şehirde yaşayanların oranı 2015 verilerine göre %40,9 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2016 tahmini verilerine göre %2,94 düzeyindedir.[9]

Dil

Ülke nüfusunun büyük bir çoğunluğu oluşturan Bantu etnik grupları nedeniyle ülkede en çok konuşulan diller Bantu dilleridir. Ülkenin resmi dili İngilizce olmasına rağmen, ülke içerisinde 40'tan fazla dil konuşulmaktadır. Chewa dili ve Bemba dili ülkede yaygın bir şekilde konuşulan dillerdir. Ülke genelinde 3.300.000 kişi, yani nüfusun %36'sı Bemba dilini konuşurken, 800.000'den fazla kişi de Chewa dilini konuşmaktadır. Chewa dili aynı şekilde ülkenin başkentinde de konuşulan diller arasındadır. Bu iki dilin haricinde ChiTonga dili de bir milyona yakın kişi tarafından konuşulabilmektedir.[10]

Din

Mansa'da bir kilise

Özellikle misyonerlik faaliyetleri sonucunda hızlı bir artış gösteren Hristiyanlık ülke genelinde en yaygın olan dindir. Ülke nüfusunun %50'si bu dine inanmaktadır. Hristiyan inancına göre yaşamını sürdüren nüfusun büyük bir oranı da protestan mezhebine göre inacını yaşamaktadır. Hristiyanlık dininden sonra en yaygın olan inanış ise %24 ila %49 oran ile doğal dinlere inananlardır. İslamiyet'in ülke genelinde hemen hemen hiçbir etkisi görülmezken, islami inancına göre yaşamını sürdüren nüfusun oranı %1,1 civarındadır.[11]

Sağlık

Zambiya, dünya genelinde en çok HIV vakasının yaşandığı ülkelerin başında gelmektedir. Bu sebepten dolayı ülke genelinde yaş ortalaması 60 yaşından (1990 verileri), kadınlarda 37, erkeklerde ise 38 yaşına kadar düşmüş konumdadır. 2011 verilerine göre ülkede bir milyona yakın AIDS hastası bulunmaktadır.[12] Bu hastalık nedeniyle 2006 verilerine göre 750.000 dolayında AIDS nedeniyle ailesini kaybeden yetim çocuk bulunmakta olup, bu sayının yakın bir gelecekte ülkedeki çocuk nüfusunun %20'sine denk gelen bir milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir.

Eğitim

Ülke genelinde okula gitme zorunluluğu bulunmamaktadır.[13] Nüfus genelinde okuma yazma bilmeme oranı özellikle kadınlar arasında yaygın bir durumdur.

Tarih

Cecil Rhodes
Kenneth Kaunda

Ülkenin, Kuzey Rodezya olarak Birleşik Krallık himayesinde bir bölge iken başkanlık makamına seçilen Kenneth Kaunda, bağımsızlığın kazanılması ile bağımsız ülkenin de ilk devlet başkanı olmuştur. Yönetimde olduğu süre içerisinde rüşvet başta olmak üzere birçok olumsuzlukta artış görülmüş, bunların engellenmesi yolunda önemli adımlar atılmamıştır. 1973 yılında yasa değişikliği ile ilgili yaşanan gelişmeler neticesinde ülke içerisinde oluşan olumsuzluklar, Kaunda tarafından tek partili sisteme geçişin açıklanması ile noktalanmış, böylece ülkede kendisine karşı oluşabilecek muhalif bir oluşumu engellemiştir.

Uluslararası baskılar neticesinde 1990 yılında çok partili ilk demokratik seçimlere izin veren Kaunda, 1991 yılında yapılan seçimlerler devlet başkanlığı görevini Frederick Chiluba'ya bırakmak durumunda kalmıştır. 2002 ve 2006 yılında gerçekleştirilen ancak bağımsız gözlemciler tarafından olumsuzluklar ifade edilen seçimlerde Levy Mwanawasa devlet başkanlığı görevini üstlenmiştir. Mwanawasa'nın Ağustos 2008 yılında hayatını kaybetmesi neticesinde geçici devlet başkanı olarak görevi üstlenen Rupiah Banda, Ekim 2008 tarihinde yapılan erken seçimlerde oyların çoğunu kazanarak bu göreve resmi olarak seçilmiştir.[14][15] Son olarak 2011 yılında gerçekleştirilen seçimlerde, bir önceki seçimde Banda'ya karşı kaybeden muhalefet lideri Michael Sata, Banda'ya karşı bu seçimleri kazanarak ülkenin yeni devlet başkanı olmuştur.

İdari yapılanma

Zambiya'nın illeri

Zambiya kendi içerisinde on ilden oluşmaktadır. 2011 yılına kadar dokuz olan il sayısı, o tarihte oluşturulan Muchinga ili ile ona çıkarılmıştır. Bu on il kendi içerisinde ayrıca 105 ilçeye ayrılmış bir konumdadır.

  1. Merkez Bölgesi - (Kabwe)
  2. Copperbelt - (Ndola)
  3. Doğu Bölgesi - (Chipata)
  4. Luapula - (Mansa)
  5. Lusaka - (Lusaka)
  6. Muchinga – (Chinsali)
  7. Kuzey Bölgesi - (Kasama)
  8. Kuzeybatı Bölgesi - (Solwezi)
  9. Güney Bölgesi - (Livingstone)
  10. Batı Bölgesi - (Mongu)

Şehir

Zambiya'da kentsel yığışımın en fazla olduğu yer başkent Lusaka'dır. Başkentte 2010 resmi verilerine göre 1.742.979 kişi şehir merkezinde olmak üzere tüm Lusaka bölgesinde 2.198.996 kişi yaşamaktadır. Bu nüfus sayısı ile başkent çevresinde ülke nüfusunun %20'si yaşamaktadır. Ülkenin en büyük beş şehri nüfus bilgileri ile şu şekildedir: Lusaka (1.742.979), Kitwe (504.194), Ndola (455.194), Kabwe (202.914) ve Chingola (179.658)[16]

Ekonomi

Zambiya dünya genelinde önde gelen bakır ihracatı gerçekleştiren ülkelerden bir tanesi konumundadır. 2000 yılında yapılan yatırımlar ile bakır ihracı 550.000 tona kadar çıkmış bir konumdadır. Bu oran ile ihracat %80 artış bir konumda bulunmaktadır. 2004 yılından günümüze kadar Zambiya ekonomisi ortalama %5,2 büyüme göstermiştir. Tüm bu ekonomik verilere rağmen Zambiya dünya üzerinden en az gelişmiş ve en fakir ülkelerden biri olarak sayılmaktadır. 2003 verilerine göre nüfusun %64'ü günlük 1 Dolar'dan daha az bir kazanç ile yaşamını idame ettirmektedir.

Ülke nüfusunun %80'i tarım ile uğraşmaktadır. Başta bakır ve kobalt sektöründe olmak üzere nüfusun %14'ü ise madencilik ile uğraşmaktadır. Bakır endüstrisi ülkenin en önemli gelir kaynaklarını oluşturmakta olup, özellikle bakır ve kobalt ihracatın %75'ine denk gelmektedir. 1969 yılında 750.000 ton düzeyinde olan bakır çıkarımı, sektörde oluşan problemler nedeniyle 1999 yılında 260.000 tona kadar gerilemiş, bakır piyasasında da ücretlerin düşmesi ile daha da problemli bir sektör haline gelmiştir. Bu oranlar ile bakır üretiminde %2,1 ile dünya genelinde bakır üreten ülkeler arasında 12. sıraya kadar gerileyen Zambiya, 2005 yılında bakır piyasasında bakırın değerinin artması ile yeniden ivme kazandırdığı bakır üretimi ile 550.000 ton üretime kadar çıkmıştır. Günümüzde Zambiya genelinde 37.000 kişi madencilik sektöründe çalışmaktadır.

Ulaşım

Zambiya'da yollar

Ülke genelinde var olan önemli bölge ve ana yolları şu şekildedir:

Bölge yolları

İsim Güzergah Uzunluk
T1 Lusaka – Livingstone – Zimbabve sınırı 520 km
T2 Tanzanya sınırı - Nakonde – Lusaka – Chirundu – Zimbabve sınırı 1170 km
T3 Kapiri-Mposhi – Luanshya – Kitwe – Chingola – Demokratik Kongo Cumhuriyeti sınırı 250 km
T4 Lusaka – Chipata – Malavi sınırı 600 km
T5 Chingola – Ikofenge – Angola sınırı 560 km
T6 Katete – Chimefusa – Mozambik sınırı 65 km

Ana yollar

İsim Güzergah Uzunluk
M1 Mpika – Zombe – Tanzanya sınırı 410 km
M2 Mbala – Mpulungu 40 km
M3 Kasama – Chembe – Demokratik Kongo Cumhuriyeti sınırı 520 km
M4 Garneton – Mufulira 35 km
M8 Mutanda – Zambezi 465 km
M9 Lusaka – Mongu 610 km
M10 Livingstone – Mongu 510 km
M11 Choma – Ngoma 235 km
M12 Lundazi – Chipata 180 km
M13 Mansa – Kawambwa 200 km
M14 William Simbeye – Chipanga – Malavi sınırı 80 km
M15 Sigongo – Siavonga – Zimbabve sınırı 65 km
M18 Kawana – Kitwe 270 km
M20 Mumbwa – Kombwe 100 km

Kaynakça

  1. ↑ United Nations Statistics Division. "Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (PDF). 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160612152639/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf. Erişim tarihi: 9 Kasım 2007.
  2. ↑ United Nations World Population Prospects(PDF) 2015 Revision
  3. ↑ Central Statistical Office, Government of Zambia. "2010 Census Population Summaries". 21 January 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20120121010214/http://www.zamstats.gov.zm/census.php. Erişim tarihi: 13 Kasım 2012.
  4. 1 2 3 4 "Zambia". International Monetary Fund. 7 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160807150854/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=41&pr.y=19&sy=2016&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=754&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=. Erişim tarihi: 18 Nisan 2013.
  5. ↑ "Gini Index". World Bank. 29 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160729145417/http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI. Erişim tarihi: 2 Mart 2011.
  6. ↑ "2015 Human Development Report". United Nations Development Programme. 2015. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160617072031/http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf. Erişim tarihi: 15 Aralık 2015.
  7. ↑ Dörtgen sınır bölgesi
  8. ↑ Zambiya'da doğal felaket
  9. 1 2 Zambiya nüfus bilgileri
  10. ↑ Zambiya' konuşulan diller (İngilizce)
  11. ↑ Zambiya'da din (İngilizce)
  12. ↑ Zambiya'da HIV verileri (İngilizce)
  13. ↑ www.postzambia.com (İngilizce)
  14. ↑ Mwanawasa'nın ölümü (Almanca)
  15. ↑ Zambiya 2008 seçimleri (Almanca)
  16. ↑ Zambiya 2010 resmi nüfus bilgiler (İngilizce)
Afrika Birliği üye ülkeleri
İngiliz Milletler Topluluğu
Bağımsız devletler
Bağımlı bölgeler
Avustralya
Birleşik Krallık
Yeni Zelanda
Güney Afrika Kalkınma Topluluğu
Üye ülkeler
Liderler
Başkanlar: Levy Mwanawasa · Kgalema Motlanthe
Genel sekreterler: Kaire Mbuende · Prega Ramsamy · Tomaz Salomão
Ayrıca bakınız

Güney Afrika Kalkınma Eşgüdüm Konferansı · Güney Afrika Tüketici Birlikleri · Ortak Para Alanı · Güney ve Doğu Afrika Ortak Pazarı

Trafik Akışının Sol Olduğu Ülkeler
Avrupa
Amerika
Asya
Afrika
Okyanusya
Bağımlı ülkeler italik yazılmıştır. 1Tamamı Asya'da olmasına rağmen kültürel özellikleri Avrupa'ya benzediğinden Avrupa Birliği'ne üyedir. 2Avrupa Birliği'ne üye. 3Sınırlı tanınmış olan devlet.
This article is issued from Vikipedi - version of the 1/2/2017. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.