Türkmenistan
| Türkmenistan Cumhuriyeti |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
Marşı:  |
||||||
 |
||||||
| Başkent ve | Aşkabat 37°58′K 58°20′D / 37.967°K 58.333°D | |||||
| Resmî diller | Türkmence | |||||
| Hükûmet | Başkanlık Sistemi | |||||
| • | Devlet Başkanı | Kurbankulu Berdimuhammedov | ||||
| Kuruluşu | ||||||
| • | İlan | 27 Ekim 1991 | ||||
| • | Tanınma | 25 Aralık 1991 | ||||
| Yüzölçümü | ||||||
| • | Toplam | 491.200 km2[1] (53.) 189.653 mil2 |
||||
| • | Su (%) | 3,72 | ||||
| Nüfus | ||||||
| • | 2014 sayımı | 5307188 | ||||
| GSYH (SAGP) | 2010 tahmini | |||||
| • | Toplam | $31.966 milyar[2] | ||||
| • | Kişi başına | $14,979[2] | ||||
| İGE (2007) | 0.739[3] yüksek |
|||||
| Para birimi | Türkmenistan manatı (TMT) | |||||
| Zaman dilimi | TMT (UTC+5) | |||||
| • | Yaz (SU) | not observed (UTC+5) | ||||
| Trafik akışı | sağ | |||||
| Telefon kodu | 993 | |||||
| Internet TLD | .tm | |||||
Türkmenistan, resmî adıyla Türkmenistan Cumhuriyeti, 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılışından sonra bağımsızlığını kazanan Orta Asya Türk cumhuriyeti. Türkmenistan, (Azerbaycan, Kazakistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kırgızistan, Özbekistan, ve Türkiye ile birlikte) günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletinden biri olup TÜRKSOY'un üyesidir. Resmî para birimi Manat'tır. Yönetim şekli cumhuriyettir. Türkmenistan, BM, İKÖ, BDT, IMF gibi uluslararası kuruluşlara üyedir.
Coğrafi Durum
Orta Asya ülkelerinden olan Türkmenistan güneyden İran, batıdan Hazar denizi, kuzeyden Kazakistan, kuzeydoğudan Özbekistan, güneydoğudan Afganistan'la çevrilidir. En yüksek yerleri Köyten Dağı (3319 m.) ve Kopet Dağı (2942 m.)'dır. Hazar Denizi'nin hemen yanıbaşında yer alan ve tuz yönünden zengin olan Karaboğaz Gölü, Türkmenistan toprakları içinde yer alır. Türkmenistan akarsu yönünden fakirdir. Etrek ırmağının bir bölümü Türkmenistan'ın içinde yer almaktadır. Tejen ve Murgap adlı akarsuları Karakum çölü içinde kaybolmaktadır. Amu Derya ırmağının çok az bir kısmı Türkmenistan sınırları içinde yer alır. Bunun dışında önemli bir akarsuyu yoktur. Ancak su ihtiyacının karşılanması için 1300 km uzunluğundaki Karakum kanalı yapılmıştır. Bu kanal güneydedir. Topraklarının beşte dördünü Karakum çölü kaplamaktadır. Güney kısmında Kopet dağ kütlesi ve yaylalar yer alır. Topraklarının %3.5'i tarım alanı, % 17'si otlak, kalanı ya kısmen otlak olarak kullanılabilen çöl veya tamamen çöldür. Türkmenistan'a kurak ve sıcak bir iklim hâkimdir. Yaz aylarında sıcaklık bazen 50 dereceye kadar çıkar. Kış aylarında ise bazen -25 dereceye kadar düştüğü olur.
Tarihçe
Bölge, 13. yy'da Cengiz Han tarafından işgal edildi. Daha sonraki yüzyıllarda İran hükümdarı, Hive hanları, Buhara emirleri ve Afgan beyleri arasında çekişmelere neden oldu. 1868'de Ruslar, Hazar Denizi'nin doğu kıyısına çıktılar ve Kradsnovodsk limanını kurdular. 1881'de çıkan bir Türkmen ayaklanması bastırıldı ve bölge Türkmenistan'a katıldı. Ekim Devrimi'nden sonra Türkmenler, geçici bir hükümet oluşturdular, ama Kızıl Ordu 1919'da Aşkabat'ı, 1920'de de Krasnovodsk'u işgal etti; Sovyet rejimi ilan edildi ve Türkmenistan, Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde özerk bir Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti oldu. 1924'e kadar Transhazar bölgesi, Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde yer alıyordu, Türkmenistan'ın günümüzdeki öbür bölgeleri de Buhara ve Harezm Sovyet halk cumhuriyetlerine bağlıydı. 27 Ekim 1924'te SSCB'nin merkezi yürütme komitesi, Orta Asya topraklarının sınırlarını belirleme kararı aldı ve Türkmenistan, Buhara ve Harezm cumhuriyetlerinin toprakları Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan arasında paylaşıldı. Türkmenistan, eski Buhara ve Harezm cumhuriyetlerinin Türkmen bölgelerini içine aldı ve SSCB'nin bir federal Sovyet sosyalist cumhuriyeti oldu. 1989'dan başlayarak SSCB'de gerçekleştirilen reformlar sonucunda SSCB'yi oluşturan diğer cumhuriyetler gibi bağımsızlığın ilan edildiği ülkede, 27 Ekim 1990'da cumhurbaşkanlığına seçilen Saparmurat Niyazov 18 Mayıs 1992'de yeni anayasanın kabulünden sonra yapılan seçimde, yeniden cumhurbaşkanı seçildi. 21 Aralık 2006'da Niyazov'un ölümünden sonra 2007'deki seçimlerden Kurbankulu Berdimuhammedov galip geldi ve halen devlet başkanlığını yürütmektedir.
Dili
Türkmence, Ural Altay dil grubunun Altay kolunu oluşturan batı Türkçesinin bir versiyonudur. Türkmenistan'da yaşayan 6 milyondan fazla Türkmen ile İran, Afganistan ve Rusya gibi ülkelerde yaşayan yaklaşık 3 milyon Türkmen tarafından konuşulmaktadır. Türkmenistan'da konuşulan Türkmence yazı diline sahip olduğundan ayrı bir dil olarak tanımlanabilir. Ancak diğer Türkmen ağızlarıyla, Oğuz boyundan olduğu için Azerbaycan Türkçesiyle ve Türkiye Türkçesiyle çok yakın akraba bir dildir.
Askerlikleri
Türkmenistan'da silahlı kuvvetler, ülkenin savunma bakanlığına bağlıdır. Aktif personel sayısı 22.000, rezerv personel sayısı 110.000'dir. Kendi sınır güvenliğini kendisi sağlamaktadır. Askerlik süresi 2 yildir. Üniversite okuyan veya okumayan ayrımı yapılmamaktadır.
Yönetim Şekli
Türkmenistan 18 Mayıs 1992'te yürürlüğe konan anayasayla yönetilmektedir. Ülkenin kalıcı tarafsızlık beyannamesi Birleşmiş Milletler tarafından 1995'te kabul edildi. Ülkede çok partili demokratik sisteme geçilmiş olmasına rağmen tek parti yönetiminden yeterince çıkılamadı. Mevcut partiler:
- 1. Demokratik Parti (Mevcut hükümet)
- 2. Telekeçiler (Ticaretçiler) Partisi
- 3. Tarım Partisi
İletişim başta olmak üzere birçok alan üzerinde devlet tekeli sürmektedir.
İnsan hakları
Türkmenistan Hükumeti, yaygın insan hakları ihlalleri için eleştiriliyor ve hükümet vatandaşları için yabancı seyahat ile ilgili ciddi kısıtlamalar getirdi. Ülkede ayrıca azınlıklara baskı da yapılmaktadır. Sınır Tanımayan Gazeteciler'in 2014 Dünya Basın Özgürlüğü Raporu'nda Türkmenistan 180 ülke arasından 178. olmuştur. 179. Kuzey Kore, 180. Eritre'dir.
İletişim
Ülkede iletişimde de devlet tekeli vardır. Ayrıca Facebook, Twitter ve YouTube yasaktır. Eylül 2015'te Türkmenistan, Monako ile hisselerini paylaştığı, Türkmenistan Devlet Uzay Ajansı tarafından Amerika Birleşik Devletleri yapımı bir uydu fırlatmıştır. TürkmenSat 1/MonacoSAT, Türkmenistan'ın ilk haberleşme uydusudur. Telekom:
GSM operatörleri:
- TMCELL (Türkmen Telekom'a ait)
- MTS Türkmenistan (Rus şirketi)
Uzay ajansı:
- Türkmenistan Devlet Uzay Ajansı
Uydu:
- TürkmenSat 1/MonacoSAT
Televizyonlar (tümü devlete aittir):
- Türkmenistan
- Altın Asır
- Yaşlık
- Miras
- Türkmen owazy
- Aşkabat TV
Başlıca radyolar:
- Azatlyk Radyosu
- Türkmen devlet radyoları
- Radyo Vatan
- Radyo Avaz
Demografi
2012 sayımına göre nüfusun %85.6'sını Türkmenler, %5.8'ini Özbekler, %5.1'ini Ruslar oluşturur.[4] Beş ana Türkmen boyundan oluşan Türkmenistan'da idari yapı da bu beş boya göre şekillenmiş ve 5 vilayet (il) kurulmuştur.
| Etnik gruplar |
1926 sayımı1 | 1939 sayımı2 | 1959 sayımı3 | 1970 sayımı4 | 1979 sayımı5 | 1989 sayımı6 | 1995 sayımı7 | 2012 sayımı8 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | |
| Türkmenler | 719,792 | 71.9 | 741,488 | 59.2 | 923,724 | 60.9 | 1,416,700 | 65.6 | 1,891,695 | 68.4 | 2,536,606 | 72.0 | 3,403,639 | 76.7 | 4,066,959 | 85.6 |
| Özbekler | 104,971 | 10.5 | 107,451 | 8.6 | 125,231 | 8.3 | 179,498 | 8.3 | 233,730 | 8.5 | 317,333 | 9.0 | 408,259 | 9.2 | 275,565 | 5.8 |
| Ruslar | 75,357 | 7.5 | 232,924 | 18.6 | 262,701 | 17.3 | 313,079 | 14.5 | 349,170 | 12.6 | 333,892 | 9.5 | 297,319 | 6.7 | 242,307 | 5.1 |
| Kazaklar | 9,471 | 0.9 | 61,397 | 4.9 | 69,522 | 4.6 | 68,519 | 3.2 | 79,539 | 2.9 | 87,802 | 2.5 | 88,752 | 2.0 | 19,004 | 0.4 |
| Azeriler | 4,229 | 0.4 | 7,442 | 0.6 | 12,868 | 0.8 | 16,775 | 0.8 | 23,548 | 0.9 | 33,365 | 0.9 | 36,586 | 0.8 | - | - |
| Beluçlar | 9,974 | 1.0 | 5,396 | 0.4 | 7,626 | 0.5 | 12,374 | 0.6 | 18,584 | 0.7 | 28,280 | 0.8 | 36,428 | 0.8 | - | - |
| Tatarlar | 4,769 | 0.5 | 19,517 | 1.6 | 29,946 | 2.0 | 36,457 | 1.7 | 40,432 | 1.5 | 39,277 | 1.1 | 35,501 | 0.8 | - | - |
| Ermeniler | 13,859 | 1.4 | 15,996 | 1.3 | 19,696 | 1.3 | 23,054 | 1.1 | 26,605 | 1.0 | 31,829 | 0.9 | 33,638 | 0.8 | - | - |
| Ukraynalılar | 6,877 | 0.7 | 21,778 | 1.7 | 20,955 | 1.4 | 35,398 | 1.6 | 37,118 | 1.3 | 35,578 | 1.0 | 23,064 | 0.5 | - | - |
| Diğerleri | 51,615 | 5.2 | 38,494 | 3.1 | 44,106 | 2.9 | 57,026 | 2.6 | 64,327 | 2.3 | 78,755 | 2.2 | 71,168 | 1.7 | 142,285 | 3.1 |
| Toplam | 1,000,914 | 1,251,883 | 1,516,375 | 2,158,880 | 2,764,848 | 3,522,717 | 4,434,354 | 4,751,120 | ||||||||
| 1 Kaynak: . 2 Kaynak: . 3 Kaynak: . 4 Kaynak: . 5 Kaynak: . 6 Kaynak: . 6 Kaynak: 7 Kaynak: | ||||||||||||||||
Ekonomi
Türkmenistan ekonomisi büyük ölçüde doğal gaz satışına ve pamuk üretimine bağlıdır. Madencilik haricindeki sanayi azdır. Türkmenistan dünyanın en büyük dördüncü doğal gaz üreticisi durumundadır ve bu üretim nedeniyle ekonomik reforma temkinli bir yaklaşım vardır. 1998 - 2002 yılları arasında doğal gaz satışında ve dış borçların çevrilmesinde zorlanması ardından 2004 yılında işsizlik %60 seviyesine ulaşmıştır.
Doğal gaz ve petrol
Ülke içinde doğal gaz ücretsiz dağıtılmaktadır. Doğal gaz çıkarımını ve dağıtımını bir tek devlet şirketi Türkmengaz yapmaktadır. Kazakistan, Rusya, Afganistan ve Pakistan'a uzanan doğal gaz boru hatları da mevcuttur ve Hazar Denizi'nden Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye aracılığıyla Avrupa'ya da doğal gaz boru hattı döşenmesi planlanmaktadır. Petrol ise ülkede çok ucuz fiyatlara satılmaktadır. Petrol çıkarım ve dağıtımını Türkmennebit adlı devlet şirketi yapmaktadır. Bunun haricinde Lukoil'in Aşkabat'ta bir benzin istasyonu ve Shell'in Aşkabat ofisi mevcuttur.
Turizm
Ülkedeki en önemli turistik yerler Türkmenbaşı, Merv (Marı) ve Darvaza'dır (Cehennem Kapısı). Türkmenbaşı, limanından dolayı gelişen ticareti ve petrol rezervinin yanı sıra sahil turizmi için oldukça uygun bir kenttir. Merv ise 19. yüzyılda dönemin en güçlü Türkmen kabilesi olan Teke Türkmenleri'nin başkentliğini yaptığı için tarihi yerler mevcuttur.
İnşaat
Ülkedeki önemli inşaatların büyük kısmını Türk firması Polimeks ile Fransız firması Bouygues yapmaktadır. Ayrıca birkaç küçük inşaat firması ile petrol sondaj firmaları da vardır. Devlet konutları ücretsizdir.
Enerji
Ülke elektrik enerjisi ihtiyacının tamamını kendi üretir. Ayrıca İran ve Afganistan'a da elektrik ihracatı yapılmaktadır.[5]
Sanayi
Sanayi tesisleri daha çok Aşkabat'ta yoğunlaşmıştır. Başkentin yanı sıra Türkmenabat (Çarçou) ve Türkmenbaşı (Krasnovodsk) da önemli sanayi kentleridir.
Tarım
Türkmenistan, dünyanın en büyük dokuzuncu pamuk üreticisidir. Ülkenin sulanan alanlarının yarısında pamuk ekilidir. 2011 yılında, Türkmenistan 1.1 milyon ton ham pamuk üretmiş, üretilen bölgelerin başında ise Lebap ve Mary gelmiştir. Türkmenistan, Rusya, İran, Türkiye ve Çin başta olmak üzere pek çok ülkeye ham pamuk ihraç etmektedir. Ayrıca ülke önemli bir tahıl ürünleri üreticisidir. Maryen gelişmiş vilayetidir.
Siyaset
1991'deki bağımsızlık ilanının ardından ülke tarafsız ülkelerden olmuştur ve bu doğrultuda bir siyaset izlemektedir. 2006'dan beri Bağımsız Devletler Topluluğu'nda de facto devlettir.
Vilayetler
Kültür
Spor
Ülkede spora çok önem verilmektedir. Türkmenistan'da en beğenilen spor dalları, okçuluk, cirit atma, ata binme, tenis, boks ve güreştir. Bunların yanı sıra futbol, voleybol ve hentbol da ülkede popülerdir. 2017 Asya Spor Oyunları Aşkabat'ta gerçekleştirileceği için çok sayıda spor tesislerinin inşaatı 2010'da başlamış ve halen devam etmektedir.
Mutfak
Günümüzde, Saray kültürü ile halk kültürünün karışımı bir "Türkmen mutfağı" ortaya çıkmıştır. Birçok saray yemeği, halk tarafından benimsenmiştir.
Basın
Türkmenistan'da Televizyon Kuruluşu vardır ve Altın Asır, Yaşlık, Miras, Türkmen Avazı, Türkmenistan, Aşkabat TV ve Türkmenistan Sport adlı 7 kanaldan yayın yapmaktadır. Ülkede özel televizyon yayını bulunmamaktadır.
Sınırları ve Komşuları
Ülke, Kazakistan, Özbekistan, Afganistan, İran'a komşudur. En uzun sınırı Özbekistan ile en kısa sınırı ise Kazakistan iledir.
Türkmenistan Devlet Başkanları
Türkmenistan'ın bağımsızlığını kazanmasının ardından 27 Ekim 1991'de yapılan ilk devlet başkanlığı seçimleri sonucunda Saparmurat Türkmenbaşı devlet başkanlığına seçildi ve ölümüne (21 Aralık 2006) kadar bu görevini sürdürdü.
Türkmenistan'ın ikinci ve halen görevde olan cumhurbaşkanı ise 11 Şubat 2007 tarihinde oyların %89,2'sini alarak seçilen Kurbankulu Berdimuhammedov'dur.
Kaynakça
- ↑ Государственный комитет Туркменистана по статистике : Информация о Туркменистане : О Туркменистане : Туркменистан — одна из пяти стран Центральной Азии, вторая среди них по площади (491,21 тысяч км2), расположен в юго-западной части региона в зоне пустынь, севернее хребта Копетдаг Туркмено-Хорасанской горной системы, между Каспийским морем на западе и рекой Амударья на востоке.
- 1 2 "Turkmenistan". International Monetary Fund. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160617082012/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=925&s=PPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=57&pr.y=14. Erişim tarihi: 2010-04-21.
- ↑ "Human Development Report 2009: Turkmenistan". The United Nations. 24 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130524031133/http://hdrstats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_TKM.html. Erişim tarihi: 2009-10-18.
- ↑
- ↑ http://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=TURKMENIST&product=electricityandheat&year=2013
Dış bağlantılar
- Türkmenistan resmi sitesi
- Turkmen Destanlari
- Türkiye - Türkmenistan ekonomik ticari ve siyasi ilişkileri hakkında her şey
| |||||||||||||||||||||||||||||
.svg.png)
Şablon:Türkmenistan'ın Vilayetleri (merkez)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||
| Türkmenistan Cumhuriyeti |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Marşı: |
||||||
|
||||||
| Başkent ve | Aşkabat 37°58′K 58°20′D / 37.967°K 58.333°D | |||||
| Resmî diller | Türkmence | |||||
| Hükûmet | Başkanlık Sistemi | |||||
| • | Devlet Başkanı | Kurbankulu Berdimuhammedov | ||||
| Kuruluşu | ||||||
| • | İlan | 27 Ekim 1991 | ||||
| • | Tanınma | 25 Aralık 1991 | ||||
| Yüzölçümü | ||||||
| • | Toplam | 491,200 km2[1] (53.) İfade hatası: Beklenmedik div operatörü mil2 |
||||
| • | Su (%) | 3.72 | ||||
| Nüfus | ||||||
| • | 2014 sayımı | 5,307,188 | ||||
| GSYH (SAGP) | 2010 tahmini | |||||
| • | Toplam | $31.966 milyar[2] | ||||
| • | Kişi başına | $14,979[2] | ||||
| İGE (2007) | 0.739[3] Hata: Geçersiz İGE değeri |
|||||
| Para birimi | Türkmenistan manatı (TMT) | |||||
| Zaman dilimi | TMT (UTC+5) | |||||
| • | Yaz (SU) | not observed (UTC+5) | ||||
| Trafik akışı | sağ | |||||
| Telefon kodu | 993 | |||||
| Internet TLD | .tm | |||||
Türkmenistan, resmî adıyla Türkmenistan Cumhuriyeti, 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılışından sonra bağımsızlığını kazanan Orta Asya Türk cumhuriyeti. Türkmenistan, (Azerbaycan, Kazakistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kırgızistan, Özbekistan, ve Türkiye ile birlikte) günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletinden biri olup TÜRKSOY'un üyesidir. Resmî para birimi Manat'tır. Yönetim şekli cumhuriyettir. Türkmenistan, BM, İKÖ, BDT, IMF gibi uluslararası kuruluşlara üyedir.
Coğrafi Durum
Orta Asya ülkelerinden olan Türkmenistan güneyden İran, batıdan Hazar denizi, kuzeyden Kazakistan, kuzeydoğudan Özbekistan, güneydoğudan Afganistan'la çevrilidir. En yüksek yerleri Köyten Dağı (3319 m.) ve Kopet Dağı (2942 m.)'dır. Hazar Denizi'nin hemen yanıbaşında yer alan ve tuz yönünden zengin olan Karaboğaz Gölü, Türkmenistan toprakları içinde yer alır. Türkmenistan akarsu yönünden fakirdir. Etrek ırmağının bir bölümü Türkmenistan'ın içinde yer almaktadır. Tejen ve Murgap adlı akarsuları Karakum çölü içinde kaybolmaktadır. Amu Derya ırmağının çok az bir kısmı Türkmenistan sınırları içinde yer alır. Bunun dışında önemli bir akarsuyu yoktur. Ancak su ihtiyacının karşılanması için 1300 km uzunluğundaki Karakum kanalı yapılmıştır. Bu kanal güneydedir. Topraklarının beşte dördünü Karakum çölü kaplamaktadır. Güney kısmında Kopet dağ kütlesi ve yaylalar yer alır. Topraklarının %3.5'i tarım alanı, % 17'si otlak, kalanı ya kısmen otlak olarak kullanılabilen çöl veya tamamen çöldür. Türkmenistan'a kurak ve sıcak bir iklim hâkimdir. Yaz aylarında sıcaklık bazen 50 dereceye kadar çıkar. Kış aylarında ise bazen -25 dereceye kadar düştüğü olur.
Tarihçe
Bölge, 13. yy'da Cengiz Han tarafından işgal edildi. Daha sonraki yüzyıllarda İran hükümdarı, Hive hanları, Buhara emirleri ve Afgan beyleri arasında çekişmelere neden oldu. 1868'de Ruslar, Hazar Denizi'nin doğu kıyısına çıktılar ve Kradsnovodsk limanını kurdular. 1881'de çıkan bir Türkmen ayaklanması bastırıldı ve bölge Türkmenistan'a katıldı. Ekim Devrimi'nden sonra Türkmenler, geçici bir hükümet oluşturdular, ama Kızıl Ordu 1919'da Aşkabat'ı, 1920'de de Krasnovodsk'u işgal etti; Sovyet rejimi ilan edildi ve Türkmenistan, Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde özerk bir Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti oldu. 1924'e kadar Transhazar bölgesi, Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde yer alıyordu, Türkmenistan'ın günümüzdeki öbür bölgeleri de Buhara ve Harezm Sovyet halk cumhuriyetlerine bağlıydı. 27 Ekim 1924'te SSCB'nin merkezi yürütme komitesi, Orta Asya topraklarının sınırlarını belirleme kararı aldı ve Türkmenistan, Buhara ve Harezm cumhuriyetlerinin toprakları Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan arasında paylaşıldı. Türkmenistan, eski Buhara ve Harezm cumhuriyetlerinin Türkmen bölgelerini içine aldı ve SSCB'nin bir federal Sovyet sosyalist cumhuriyeti oldu. 1989'dan başlayarak SSCB'de gerçekleştirilen reformlar sonucunda SSCB'yi oluşturan diğer cumhuriyetler gibi bağımsızlığın ilan edildiği ülkede, 27 Ekim 1990'da cumhurbaşkanlığına seçilen Saparmurat Niyazov 18 Mayıs 1992'de yeni anayasanın kabulünden sonra yapılan seçimde, yeniden cumhurbaşkanı seçildi. 21 Aralık 2006'da Niyazov'un ölümünden sonra 2007'deki seçimlerden Kurbankulu Berdimuhammedov galip geldi ve halen devlet başkanlığını yürütmektedir.
Dili
Türkmence, Ural Altay dil grubunun Altay kolunu oluşturan batı Türkçesinin bir versiyonudur. Türkmenistan'da yaşayan 6 milyondan fazla Türkmen ile İran, Afganistan ve Rusya gibi ülkelerde yaşayan yaklaşık 3 milyon Türkmen tarafından konuşulmaktadır. Türkmenistan'da konuşulan Türkmence yazı diline sahip olduğundan ayrı bir dil olarak tanımlanabilir. Ancak diğer Türkmen ağızlarıyla, Oğuz boyundan olduğu için Azerbaycan Türkçesiyle ve Türkiye Türkçesiyle çok yakın akraba bir dildir.
Askerlik
Türkmenistan'ın sağlam silahlı kuvvetleri vardır. Silahlı kuvvetleri ülkenin savunma bakanlığına bağlıdır. Asker sayısı 98.000'dir. Kendi sınır güvenliğini kendisi sağlamaktadır. Askerlik süresi 24 aydır.Günümüzde 2 seneye çıkartılmiştır.Üniversite okuyan ve ya okumayan ayrım yapılmıyor.
Yönetim Şekli
Türkmenistan 18 Mayıs 1992'te yürürlüğe konan anayasayla yönetilmektedir. Ülkenin kalıcı tarafsızlık beyannamesi Birleşmiş Milletler tarafından 1995'te kabul edildi. Ülkede çok partili demokratik sisteme geçilmiş olmasına rağmen tek parti yönetiminden yeterince çıkılamadı. Mevcut partiler:
- 1. Demokratik Parti (Mevcut hükümet)
- 2. Telekeçiler (Ticaretçiler) Partisi
- 3. Tarım Partisi
İletişim başta olmak üzere birçok alan üzerinde devlet tekeli sürmektedir.
İnsan hakları
Türkmenistan Hükumeti, yaygın insan hakları ihlalleri için eleştiriliyor ve hükümet vatandaşları için yabancı seyahat ile ilgili ciddi kısıtlamalar getirdi. Ülkede ayrıca azınlıklara baskı da yapılmaktadır. Sınır Tanımayan Gazeteciler'in 2014 Dünya Basın Özgürlüğü Raporu'nda Türkmenistan 180 ülke arasından 178. olmuştur. 179. Kuzey Kore, 180. Eritre'dir.
İletişim
Ülkede iletişimde de devlet tekeli vardır. Ayrıca Facebook, Twitter ve YouTube yasaktır. Eylül 2015'te Türkmenistan, Monako ile hisselerini paylaştığı, Türkmenistan Devlet Uzay Ajansı tarafından Amerika Birleşik Devletleri yapımı bir uydu fırlatmıştır. TürkmenSat 1/MonacoSAT, Türkmenistan'ın ilk haberleşme uydusudur. Telekom:
- Türkmen Telekom
- Lebap Telekom (Lebap vilayeti telekom operatörü)
GSM operatörleri:
- TMCELL (Türkmen Telekom'a ait)
- MTS Türkmenistan (Rus şirketi)
Uzay ajansı:
- Türkmenistan Devlet Uzay Ajansı
Uydu:
- TürkmenSat 1/MonacoSAT
Televizyonlar (tümü devlete aittir):
- Türkmenistan
- Altın Asır
- Yaşlık
- Miras
- Türkmen owazy
- Aşkabat TV
Başlıca radyolar:
- Azatlyk Radyosu
- Türkmen devlet radyoları
- Radyo Vatan
- Radyo Avaz
Nüfus
2003 resmi tahminlerine göre nüfusun %94,7'sini Türkmenler, %2'sini Özbekler, %1.8'ini Ruslar, %1.5'ini de diğer azınlıklar oluşturur.[4] Beş ana Türkmen boyundan oluşan Türkmenistan'da idari yapı da bu beş boya göre şekillenmiş ve 5 vilayet (il) kurulmuştur.
Ekonomi
Türkmenistan ekonomisi büyük ölçüde doğal gaz satışına ve pamuk üretimine bağlıdır. Madencilik haricindeki sanayi azdır. Türkmenistan dünyanın en büyük dördüncü doğal gaz üreticisi durumundadır ve bu üretim nedeniyle ekonomik reforma temkinli bir yaklaşım vardır. 1998 - 2002 yılları arasında doğal gaz satışında ve dış borçların çevrilmesinde zorlanması ardından 2004 yılında işsizlik %60 seviyesine ulaşmıştır.
Doğal gaz ve petrol
Ülke içinde doğal gaz ücretsiz dağıtılmaktadır. Doğal gaz çıkarımını ve dağıtımını bir tek devlet şirketi Türkmengaz yapmaktadır. Kazakistan, Rusya, Afganistan ve Pakistan'a uzanan doğal gaz boru hatları da mevcuttur ve Hazar Denizi'nden Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye aracılığıyla Avrupa'ya da doğal gaz boru hattı döşenmesi planlanmaktadır. Petrol ise ülkede çok ucuz fiyatlara satılmaktadır. Petrol çıkarım ve dağıtımını Türkmennebit adlı devlet şirketi yapmaktadır. Bunun haricinde Lukoil'in Aşkabat'ta bir benzin istasyonu ve Shell'in Aşkabat ofisi mevcuttur.
Turizm
Ülkedeki en önemli turistik yerler Türkmenbaşı, Merv (Marı) ve Darvaza'dır (Cehennem Kapısı). Türkmenbaşı, limanından dolayı gelişen ticareti ve petrol rezervinin yanı sıra sahil turizmi için oldukça uygun bir kenttir. Merv ise 19. yüzyılda dönemin en güçlü Türkmen kabilesi olan Teke Türkmenleri'nin başkentliğini yaptığı için tarihi yerler mevcuttur.
İnşaat
Ülkedeki önemli inşaatların büyük kısmını Türk firması Polimeks ile Fransız firması Bouygues yapmaktadır. Ayrıca birkaç küçük inşaat firması ile petrol sondaj firmaları da vardır. Devlet konutları ücretsizdir.
Enerji
Ülke elektrik enerjisi ihtiyacının tamamını kendi üretir. Ayrıca İran ve Afganistan'a da elektrik ihracatı yapılmaktadır.[5]
Sanayi
Sanayi tesisleri daha çok Aşkabat'ta yoğunlaşmıştır. Başkentin yanı sıra Türkmenabat (Çarçou) ve Türkmenbaşı (Krasnovodsk) da önemli sanayi kentleridir.
Tarım
Türkmenistan, dünyanın en büyük dokuzuncu pamuk üreticisidir. Ülkenin sulanan alanlarının yarısında pamuk ekilidir. 2011 yılında, Türkmenistan 1.1 milyon ton ham pamuk üretmiş, üretilen bölgelerin başında ise Lebap ve Mary gelmiştir. Türkmenistan, Rusya, İran, Türkiye ve Çin başta olmak üzere pek çok ülkeye ham pamuk ihraç etmektedir. Ayrıca ülke önemli bir tahıl ürünleri üreticisidir. Maryen gelişmiş vilayetidir.
Siyaset
1991'deki bağımsızlık ilanının ardından ülke tarafsız ülkelerden olmuştur ve bu doğrultuda bir siyaset izlemektedir. 2006'dan beri Bağımsız Devletler Topluluğu'nda de facto devlettir.
Vilayetler
Kültür
Spor
Ülkede spora çok önem verilmektedir. Türkmenistan'da en beğenilen spor dalları, okçuluk, cirit atma, ata binme, tenis, boks ve güreştir. Bunların yanı sıra futbol, voleybol ve hentbol da ülkede popülerdir. 2017 Asya Spor Oyunları Aşkabat'ta gerçekleştirileceği için çok sayıda spor tesislerinin inşaatı 2010'da başlamış ve halen devam etmektedir.
Mutfak
Günümüzde, Saray kültürü ile halk kültürünün karışımı bir "Türkmen mutfağı" ortaya çıkmıştır. Birçok saray yemeği, halk tarafından benimsenmiştir.
Basın
Türkmenistan'da Televizyon Kuruluşu vardır ve Altın Asır, Yaşlık, Miras, Türkmen Avazı, Türkmenistan, Aşkabat TV ve Türkmenistan Sport adlı 7 kanaldan yayın yapmaktadır. Ülkede özel televizyon yayını bulunmamaktadır.
Sınırları
En uzun sınırı Özbekistan ile en kısa sınırı ise Kazakistan iledir.
Komşuları
Kazakistan, Özbekistan, Afganistan, İran'a komşudur.
Türkmenistan Devlet Başkanları
Türkmenistan'ın bağımsızlığını kazanmasının ardından 27 Ekim 1991'de yapılan ilk devlet başkanlığı seçimleri sonucunda Saparmurat Türkmenbaşı devlet başkanlığına seçildi ve ölümüne (21 Aralık 2006) kadar bu görevini sürdürdü.
Türkmenistan'ın ikinci ve halen görevde olan cumhurbaşkanı ise 11 şubat 2007'de oyların %89,2'sini alarak seçilen Kurbankulu Berdimuhammedov'dur.
Kaynakça
- ↑ Государственный комитет Туркменистана по статистике : Информация о Туркменистане : О Туркменистане : Туркменистан — одна из пяти стран Центральной Азии, вторая среди них по площади (491,21 тысяч км2), расположен в юго-западной части региона в зоне пустынь, севернее хребта Копетдаг Туркмено-Хорасанской горной системы, между Каспийским морем на западе и рекой Амударья на востоке.
- 1 2 "Turkmenistan". International Monetary Fund. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160617082012/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=925&s=PPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=57&pr.y=14. Erişim tarihi: 2010-04-21.
- ↑ "Human Development Report 2009: Turkmenistan". The United Nations. 24 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130524031133/http://hdrstats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_TKM.html. Erişim tarihi: 2009-10-18.
- ↑ Minority Rights Group International : Turkmenistan Overview : Minority groups include Uzbeks (9.2%), Russians (6.7%), and Kazakhs (2%) (Turkmenistan Census, 1995).Turkmen were converted to Islam earlier than other nomadic Central Asian groups (in the twelfth century), and have had relatively little to do with their neighbours. Turkmenistan is the most ethnically homogeneous state of Central Asia, with Turkmen making up about 77 percent of the population in 1995. Government figures for the end of 2003 presented to the United Nations Committee on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination and published by CERD on 1 April 2005 show a dramatic demographic shift, with Turkmen at 94.7%; Uzbeks with 2%; Russians with only 1.8%; and all other peoples, 1.5%. The accuracy of these percentages is however very doubtful.
- ↑
Dış bağlantılar
- Türkmenistan resmi sitesi
- Turkmen Destanlari
- Türkiye - Türkmenistan ekonomik ticari ve siyasi ilişkileri hakkında her şey
| |||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||