Ahameniş İmparatorluğu
Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. Ayrıntılar için lütfen maddenin tartışma sayfasına bakınız. Şablonu maddeden çıkarmadan önce lütfen şablonun yardım sayfasını inceleyiniz. (Mart 2014) |
Ahameniş İmparatorluğu Farsça: هخامنشیان Hakhâmaneshiyân | ||||
| ||||
| ||||
En geniş döneminde - Ahameniş İmparatorluğu | ||||
Başkent | Babil[1] (ana başkent), Pasargada, Ecbatana, Susa, Persepolis | |||
Dil(ler) | Antik Farsça[a] Antik Aramice[b] Akatça[2] Med Elamite Sümerce[c] | |||
Din | Zerdüştlük, Babil[3] | |||
Yönetim | Monarşi | |||
- MÖ 559 - 530 | Büyük Kiros | |||
- MÖ 530 - 522 | II. Kambises | |||
- MÖ 522 - 486 | I. Darius | |||
- MÖ 336 - 330 | III. Darius | |||
Yüzölçümü | ||||
- MÖ 500 | 8000000 km2 | |||
Nüfus | ||||
- MÖ 500 | 50000000 | |||
Yoğunluk | 6.3 /km2 | |||
Para birimi | Daric ve Siglos | |||
Günümüzdeki durumu | günümüzdeki durumu
|
İran tarihi |
Antik Çağlar
Orta Çağ
Yeni Çağ
Yakın Çağ
|
Azerbaycan tarihi |
Antik Çağlar
Orta Çağ
Yeni Çağ
20. yüzyıl
Diğer Konular
|
Ahameniş Hanedanı (Eski Farsça: Hakhāmanishiya; Farsça: هخامنشیان Hah'āmanishiyān; MÖ 550 - MÖ 330), MÖ 6. yüzyılda Büyük Kiros tarafından kurulan Pers devleti.
Tarihçe
MÖ 550'de Persler Büyük Kiros önderliğinde birleşerek kuzeydeki Medler'i yıkmış ve bir devlet haline gelmişlerdir. Bundan sonra Kyros fetih hareketlerine girişmiştir. Bu fetihlerde ise Babil, Fenike gibi zengin yerleri fethedip ülkeyi zengin bir krallık haline getirmiştir. Urartu, Manna devletini, Lidya'yı ve Krezus'un servetini ele geçirip tüm Anadolu'yu hakimiyeti altında birleştirmiştir. Anadolu'yu ele geçirdikten sonra Babil'e saldırmış ve orayı da fethedip kendini Babil kralı ilan etmiştir. Bundan sonra ise Mısır'a saldırma hazırlıklarına başlamış, kuzeydoğuyu sağlamlaştırmak için İskit-saka imparatorluğu ile savaş yapmış ve bu savaşların birinde Kraliçe Tomris'in ordusuna mağlup olarak hayatını kaybetmiştir.
Yerine ise oğlu Kambis geçmiştir. Kambis devrinde Mısır fethedilmiş, Kartaca'ya kadar Pers ordusu ilerlemiş ancak Kartacalıları geçememiştir. Kambis döneminde İranlı kabileler ayaklanmışlardır, bunlar Gomata isimli bir Med rahibinin başını çektiği Mecusilerdir.
Kambis Mısır dönüşü ölmüş, yerine ise ünlü Pers İmparatoru I. Darius geçmiştir. İlk olarak kabile isyanlarını bastırmış ve çeşitli alanlarda devrim niteliğindeki hareketlere girişmiştir. I. Darius da fetih hareketlerine girişmiş, İmparatorluk sınırları doğuda Hindistan'a dayanmıştır. Kafkasya'ya doğru İskitlere karşı da sefer yapmış ama başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Daha sonra batıya yönelip, Trakya, Makedonya ve Ege'ye saldırıp buraları ele geçirmiştir.
Bunun üzerine Spartalılar, Darius ve oğlu I. Serhas'e karşı Salamis Deniz Savaşı'nı yapmışlardır. Salamis Deniz Savaşı'nda elde edilen ganimetlerin bütünü Büyük İskender'in fethinde ele geçirilmiştir.
II. Artakserhas döneminde devlet hızla çözülmeye başlamış, İmparatorluk'ta ayaklanmalar olmuş, Mısır bağımsızlığını ilan etmiştir. İsyanlar güçlükle bastırılmış ama daha sonra III. Darius döneminde Pers İmparatorluğu'na Büyük İskender son vermiştir.
Ahameniş imparatorluğu tarihte Ortadoğu'da kurulmuş olan en büyük imparatorluklardan biridir. Ege'ye ve Hindistan'a uzanan, gerçek anlamda bir imparatorluk gerçekleştirilmiştir.[6]
Ahameniş İmparatorluğu hükümdarları
Ahameniş İmparatorluğu (MÖ 550-MÖ 300) | |||||||||
Taht ismi | Asıl isim | Resim | Unvan | Doğum-Ölüm | Hükümdarlık başlangıcı | Hükümdarlık sonu | Aile bağlantıları | Not | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Büyük Kiros | Büyük Kral, Persler Kralı, Anşan Kralı, Medya Kralı, Babil Kralı, Sümer ve Akad Kralı, Dünya'nın Dört Bir Köşesinin Kralı |
MÖ 600 – MÖ 530 | MÖ 559 | MÖ 530 | I. Kambises Anşan Kralı ve Astiages'in kızı Medya'li Mandana'nin oğlu | MO 559'dan itibaren Anşan Kralı. Massagetler ile yaptığı bir savaşta öldü. | |||
II. Kambises | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). |
? – MÖ 521 | MÖ 530 | MÖ 522 | Büyük Kiros'un oğlu | Bir ayaklanmayı bastırmak için gitmekte iken yolda öldü. | |||
Bardiya | Tanyoxarces | Büyük Kral, Mısır Firavunu |
? – MÖ 522 | MÖ 522 | MÖ 522 | Büyük Kiros'un oğlu | Pers soyluları tarafından öldürüldü. | ||
I. Darius | Arsames (?) | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). |
MÖ 550 – MÖ 486 | MÖ 522 | MÖ 486 | Hystaspes'ın oğlu | |||
I. Serhas | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). |
MÖ 519 – MÖ 465 | MÖ 485 | MÖ 465 | I. Darius'un oğlu | Öldürüldü. | |||
I. Artaserhas | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). Longimanus |
? – MÖ 424 | MÖ 465 | MÖ 424 | I. Serhas'ın oğlu | ||||
II. Serhas | Artaxerxes | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). |
? – MÖ 424 | MÖ 424 | MÖ 424 | I. Artaserhas'ın oğlu | Sogdianus tarafından öldürüldü. | ||
Sogdianus | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). |
? – MÖ 423 | MÖ 424 | MÖ 423 | I. Artaserhas'ın oğlu | II. Darius tarafından öldürüldü. | |||
II. Darius | Ochus | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). |
? – MÖ 404 | MÖ 423 | MÖ 404 | I. Artaserhas'ın oğlu | |||
II. Artaserhas | Arsaces | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). |
MÖ 436 – MÖ 358 | MÖ 404 | MÖ 358 | II. Darius'un oğlu | |||
III. Artaserhas | Ochus | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). |
? – MÖ 338 | MÖ 358 | MÖ 338 | II. Artaserhas'ın oğlu | Öldürüldü. | ||
IV. Artaserhas | Arses | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). |
? – MÖ 336 | MÖ 338 | MÖ 336 | III. Artaserhas'ın oğlu | Öldürüldü. | ||
III. Darius | Artashata | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). |
MÖ 380 – MÖ 330 | MÖ 336 | MÖ 330 | IV. Artaserhas'ın oğlu | V. Arteserhas tarafından öldürüldü. | ||
V. Artaserhas | Bessus | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). |
? – MÖ 329 | MÖ 330 | MÖ 329 | Olasılıkla II. Artaserhas'in soyundan gelme bir Pers soylu | Büyük İskender tarafından öldürüldü. | ||
Mimari
Pers mimarisinin en güzel örneği, kalıntıları günümüze kadar ulaşan ve Susa'da yer alan 100 sütunlu Kraliyet Sarayı'dır. I. Darius yazıtında, bu sarayın Mısırlı, İyonyalı, Babilli, Lidyalı vb. tutsaklar tarafından yapıldığını anlatır. Persler hâkimiyeti altındaki halklardan ilham alsalar da, mimari ve sanatları kendilerine özgüdür.
Yazı, dil ve edebiyat
Persler çivi yazısı kullanmışlardır. Yazıyı daha çok resmi kraliyet yazışmaları için kullanmışlar ve bu yazışmaların çoğunu da Arami dilinde yazmışlardır. Resmi belgeler dışında günümüze ulaşan yazılı edebi eserleri yoktur.
Bilim
Pers İmparatorluğunda bilim Mezopotamya kadar gelişmemiştir. Takvimleri Babil etkisiyle geliştirilmişti. Dareikos denilen bir para birimi darp etmişlerdir. Herodot’un anlattığına göre, Persler vergi geliri olarak diğer halklardan aldıkları paraları eritip tekrar para olarak basıyorlardı.
Din
Perslerin dininde gökyüzü, su, ateş ve toprağın önemli bir yeri vardı. Ahura Mazda (ya da Hürmüz) adlı tanrıya tapılan Zerdüştlük (veya Mazdaizm) dininin dışında yerel Hint-Avrupa dinleri de vardı. Bu din özellikle Pers soyluları arasında yaygındı. Düalizm ilkesinin belirgin olduğu dinlerden biridir. Eşit iki güç arasındaki savaşa, Hürmüz yani iyilik ve Ehrimen yani kötülük arasındaki savaşa, dayalı bir prensibi vardır.
Kaynakça
- ↑ Yarshater, Ehsan (1993). The Cambridge History of Iran, Volume 3. Cambridge University Press. s. 482. ISBN 978-0-521-20092-9.
- ↑ Harald Kittel, Juliane House, Brigitte Schultze; Juliane House; Brigitte Schultze (2007). Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction. Walter de Gruyter. s. 1194–5. ISBN 978-3-11-017145-7. http://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC.
- ↑ Boiy, T. (2004). Late Achaemenid and Hellenistic Babylon. Peeters Publishers. s. 101. ISBN 978-90-429-1449-0.
- ↑ Security and Territoriality in the Persian Gulf: A Maritime Political Geography by Pirouz Mojtahed-Zadeh, page 119
- 1 2 http://www.livius.org/maa-mam/maka/maka.html
- ↑ Ortaylı, İlber (Nihal Uysal) (2010) Zaman Kaybolmaz, İstanbul: Turkiye İş Bankası Yayınları, ISBN::9754586950
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Lissner, Ivar (çev: Adli Moran), (2006), Uygarlık Tarihi, İstanbul:Nokta Yayınları, ISBN:
- mecusiler
- Eshat Ayata, Zerdüşt Avesta Bölümler - Kora Yayın, Ocak 1998
|
Antik Suriye ve Mezopotamya | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Suriye | Kuzey Mezopotamya | Güney Mezopotamya | |||||||
MÖ y. 3500-2350 | Martu | Subartu | Sümer şehir devletleri | ||||||
MÖ y. 2350-2200 | Akad İmparatorluğu | ||||||||
MÖ y. 2200-2100 | Gutiler | ||||||||
MÖ y. 2100-2000 | Üçüncü Ur Hanedanı (Sümer Rönesansı) | ||||||||
MÖ y. 2000-1800 | Mari ve diğer Amori şehir devletleri | Asur İmparatorluğu (Kuzey Asurlular) | Isin/Larsa ve diğer Amori şehir devletleri | ||||||
MÖ y. 1800-1600 | Eski Hitit Krallığı | Babil İmparatorluğu (Güney Akadlılar) | |||||||
MÖ y. 1600-1400 | Mitanni (Hurriler) | Karduniaš (Kassitler) | |||||||
MÖ y. 1400-1200 | Yeni Hitit Krallığı | Orta Asur İmparatorluğu | |||||||
MÖ y. 1200-1150 | Bronz Çağı Çöküşü ("Denizci kavimler") | Aramiler | |||||||
MÖ y. 1150-911 | Fenike | Geç Hititler | Aram- Damascus |
Aramiler | Orta Babil (II. Isin) | Kel- da- niler | |||
MÖ 911-729 | Yeni Asur İmparatorluğu | ||||||||
MÖ 729-609 | |||||||||
MÖ 626-539 | Yeni Babil İmparatorluğu (Keldaniler) | ||||||||
MÖ 539-331 | Ahameniş İmparatorluğu (Farslar) | ||||||||
MÖ 336-301 | Makedon İmparatorluğu (Antik Yunanlar ve Makedonlar) | ||||||||
MÖ 311-129 | Selevkos İmparatorluğu | ||||||||
MÖ 129-63 | Selevkos İmparatorluğu | Part İmparatorluğu | |||||||
MÖ 63-MS 243 | Roma İmparatorluğu/Bizans İmparatorluğu (Suriye) | ||||||||
MS 243-636 | Sasani İmparatorluğu |