Akad İmparatorluğu

Akkad İmparatorluğu
—  Krallık  —
← M.Ö. 2334–M.Ö. 2150 →
Akkad İmparatorluğu sınırları kahverengi ile gösterilmiştir. Sarı oklar askeri ilerleme yönlerini belirtir.
Başkent	Agede (Akkad)
Dil(ler)	Akatça
Din	Sümer Dinleri
Yönetim	Monarşi
- M.Ö. 2334 – 2279	Sargon (ilk kral)
- M.Ö. 2254 - 2218	Naram Sin
- M.Ö. 2168 - 2154	Şu-Turul (son kral)
Yüzölçümü
- M.Ö. 2334	800000 km^2
Günümüzdeki durumu	Irak İran Türkiye Suriye Kuveyt Suudi Arabistan Ürdün

Akkad İmparatorluğu veya Akad İmparatorluğu, M.Ö. 2334 ile M.Ö. 2150 yılları arasında hüküm sürmüş, başkenti Agede (Akkad) olan, Sargon tarafından kurulmuş devlet.^[1]

Akkadlar, köken olarak Sami'ydi. Sümerler'in Mezopotamya'ya geldikleri sırada bölgede bir takım Sami kökenli kavimler vardır. Ancak, Akkad Devletini kuran Samilerin, M.Ö 2500 civarında, bölgenin orta kesimlerine geldiler. Akkad Devleti adını Sargon' un başkent olarak kurduğu Agede (Akkad) şehrinden almaktadır.^[2]

Tarihçesi

Akkadlar ile ilgili bilgiler, Susa, Gasur, Mari ve Tell Brak kazılarında bulunmuştur. Akkad Devletini kuran ve imparatorluk haline getiren kişi Sargon'dur. Sargon hakkında Akkad dönemi belgelerinde ve bu belgelerin daha sonraki dönemlerdeki kopyalarında bilgiler bulunmaktadır.^[3] Ayrıca Sorgon ve torunu Naram Sin'e ait zafer abideleri, Manishistu Obeliski ve Şartamhari gibi Akkad dönemine ait belgeler bulunmaktadır. Şartamhani metinlerinde, Sargon ve torunu Naram-Sin'in seferlerine yer verilmektedir ^[4][5]

Sargon'a ait olduğu düşünülen Akkad dönemi gümüş baş.

Sargon Dönemi

Sargon (M.Ö. 2334 - 2279) , Mezopotamya'da siyasi birliği sağlayarak kendisine Şar Kişşati (Kiş Kralı) ünvanı verilmişti. Sargon, hükümdarlığı döneminde Elamlılarla vassalık antlaşması yaparak, doğudan gelecek saldırıları güvence altına almıştı. Doğudaki bu güvenliği sağladıktan sonra, batıya bir sefer yapıp, Amanos ve Toroslar'a kadar olan bölgeyi ele geçirdi. Fırat kenarındaki Tuttul kenti ile birlikte, Mari, Ebla ve Dür-Katlimmu kentlerini hakimiyeti altına aldı. -83- Şartamhari metinlerinde Sargon'un Puruşhanda'ya bir sefer yaptığı görülür. Sargon'un kurmuş olduğu; Dünyanın bilinen ilk imparatorluğunun sınırları, doğuda Karun Irmağından, batıda Akdeniz'e, güneyde Basra Körfezi'nden, kuzeyde Anadolu'ya kadar uzanmaktaydı. Sargon'un Rimus ve Manishistu adlı iki oğlu vardı. Sargon'un yerine önce Rimus (M.Ö. 2278 - 2270) sonra da Manishistu (M.Ö. 2269 - 2255) geçmiştir.^[6]

Naram Sin'i gösteren bir kabartma.

Naram Sin Dönemi

Naram Sin (M.Ö. 2254 - 2218) dedesi Sargon'un bıraktığı imparatorluğun sınırlarını koruyup genişletti. Güneyde Sümerler'e, doğuda Elamlılar'a ve kuzeyde Anadolu'ya seferler yapmıştır. Bunlardan kendisine ait Şartamhari metinlerinde, Anadolu'da 17 krallıktan oluşan bir orduya karşı savaştığını, bunlar arasında Puruşhanda, Karşaura, Kaniş gibi krallıklar olduğunu, bu ordunun başında Hatti Kralı Pampa'nın yer aldığından söz etmektedir. Naram Sin'den sonra yerine oğlu Şar-Kali-Şarri (M.Ö. 2217 - 2193) geçmiştir. Şar-Kali-Şarri döneminde, ona karşı Anadolu, Elam ve Güney Mezopotamya'da ayaklanmalar olmuş ve dağ kavimleri bölgeye saldırılar yapmıştır ^[1]

Irak Marad kentinde bulunan Naram Sin yazıtı.

Yıkılış

Şar-Kali-Şarri'nin ölümünden sonra dört kişi birden kendilerini kral ilan ettiler. Onlardan kimin tahtın varisi olduğu bilinmemektedir. Babil bölgesine yaklaşık yüz yıl hakim olan Gutiler'in kral listesi, Akkad kralları listesine karışmıştır. Bu iç çekişme döneminde, Dudu (M.Ö. 2189 - 2168) ve Şu-Turul'un (M.Ö. 2168 - 2154) krallıkları görülmektedir ^[6]. Dudu bir süre Gutilerle mücadele etmiş ancak yenilmekten kurtulamamıştır. Önce Orta Babil'de küçük bir toprak parçası olarak devam eden Akkadlar, M.Ö. 2154 yılında Gutiler tarafından ortadan kaldırılmıştır.^[1]

Akkad Kralları Listesi

Kral Adı	Hüküm Süresi (Milattan Önce)
Sargon	2334 – 2279
Rimus	2278 – 2270
Manishistu	2269 – 2255
Naram Sin	2254 - 2218
Şar-Kali-Şarri	2217 - 2193
Kralsız Dönem	2192 - 2190
Dudu	2189 - 2168
Şu-Turul	2168 - 2154

Kültür ve Din

Akkadlar egemen güç haline gelene kadar Sümer kent kültürünü özümsemişler ve kendi katkılarıyla birlikte bu kültürün sonraki toplumlara aktarılmasında önemli rol oynamışlardır. Kültürel süreklilik bağlamında, çivi yazısını benimseyerek kendi dillerine adapte ettiler. Ayrıca Sümer dinini de benimsemişlerdir. Akkadlar resmi devlet işlemleri ve din ayinlerinde Sümerceyi kullanmayı sürdürerek, geleneksel kültür oluşturmuş kurumlarla birlikte varlığını korumuştur. Okuma - yazmanın öğretildiği dini okullar bunların başında gelir. Yaklaşık olarak 1500 yıl sonra bile Yeni Asur kralı Asurbanipal kütüphanesinde Sümer dini ve edebi metinlerini kopyalama çalışmalarını sürdürebilmiştir.^[7]

Kaynakça

1. Bahar, Hasan (2014). Eskiçağ Uygarlıkları. Konya: Kömen Yayınları. s. 44-46. ISBN 9789756527627. http://www.toplukatalog.gov.tr/index.php?_f=1&the_page=&cwid=2&keyword=9789756527627&tokat_search_field=4&order=0&command=Tara#alt. Erişim tarihi: 2 Nisan 2016. 
2. Postgate, Nicholas (2004). Early Mesopotamia: Society and Economy at the Dawn of History. New York: Taylor & Francis. s. 36-39. ISBN 9780415245876. https://books.google.com.tr/books?id=QvVUV52d68AC. Erişim tarihi: 2 Nisan 2016. 
3. Günbattı, Cahit (1997). "Kültepe'den Akadlı Sargon'a Ait Bir Tablet". Archivum Anatolicum. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımevi. s. 131-155. ISSN 13006355. https://www.zerobooksonline.com/eng/product_details.asp?cat=7&subcat=65&product=3397. Erişim tarihi: 2 Nisan 2016. 
4. Kınal, Füruzan (1983). Eski Mezopotamya Tarihi. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımevi. s. 75. http://www.toplukatalog.gov.tr/index.php?cwid=2&keyword=K%C4%B1nal%2C+F%C3%BCruzan&tokat_search_field=3&order=0. Erişim tarihi: 2 Nisan 2016. 
5. Postgate, Nicholas (2004). Early Mesopotamia: Society and Economy at the Dawn of History. New York: Taylor & Francis. s. 40-41. ISBN 9780415245876. https://books.google.com.tr/books?id=QvVUV52d68AC. Erişim tarihi: 2 Nisan 2016. 
6. Mieroop, Marc Van De (2006). A History of the Ancient Near East ca. 3000 - 323 BC. Victoria: Blackwell Publishing. s. 281. ISBN 9781405149112. http://www.toplukatalog.gov.tr/index.php?_f=1&the_page=&cwid=2&keyword=9781405149112&tokat_search_field=4&order=0&command=Tara#alt. Erişim tarihi: 2 Nisan 2016. 
7. Köroğlu, Kemalettin (2015). Eski Mezopotamya Tarihi Başlangıcından Perslere Kadar. İstanbul: İletişim Yayınları. s. 75-85. ISBN 9789750503900. http://www.toplukatalog.gov.tr/index.php?_f=1&the_page=&cwid=2&keyword=9789750503900&tokat_search_field=4&order=0&command=Tara#alt. Erişim tarihi: 2 Nisan 2016.