Kosova Savaşı

Kosova Savaşı
Yugoslavya'nın dağılması
Tarih 28 Şubat 1998 - 10 Haziran 1999[1] Bölge Kosova (Sırbistan, Yugoslavya FC) Sonuç Kumanova Anlaşması Yugoslav kuvvetleri Kosova'dan çekildi. BMGK'nın 1244 sayılı kararı[2] NATO müdahalesi tartışılmaya başlandı[3] Arnavut mültecilerin geri dönüşü Sırp ve diğer Arnavut olmayan sivillerin yarısından fazlasının sürülmesi KKO militanlarından bazıları PMBKO'yu kurarak Preşevo Vadisi'nde isyana başladı. Slobodan Miloseviç'in devrilmesi [4]
Taraflar
UÇK/KKO FARK/KCSG[5]  NATO  Amerika Birleşik Devletleri  Almanya  Belçika  Birleşik Krallık  Çek Cumhuriyeti[6]  Danimarka  Fransa  Hollanda  İspanya  İtalya  İzlanda[7]  Kanada  Lüksemburg[6]  Macaristan  Norveç[8]  Polonya  Portekiz  Türkiye[9]  Arnavutluk	Yugoslavya
Komutanlar ve liderler
Adem Yaşari † Haşim Taçi Bilall Syla † Hamëz Yaşari  † Süleyman Selimi Ramuş Haradinaj Agim Çeku İbrahim Rugova[10] Tahir Zemaj Ahmet Krasniqi † [11] Wesley Clark Recep Meidani	Slobodan Milošević Dragoljub Ojdanić Nebojša Pavković Vlastimir Đorđević[12] Vladimir Lazarević[13] Sreten Lukić
Güçler
9,000 -20,000 KKO direnişçi[14] 3,000 FARK/KCSG direnişçi Kızıl Tarikat yak. 80 uçak (Kartal Gözü Operasyonu)[15] 1,031 uçak (Müttefik Kuvvetler Operasyonu)[16] 30'dan fazla savaş gemisi ve denizaltı[17] Kuzey Arnavutluk ve Makedonya çevresinde konuşlu 50,000-60,000 asker	85,000 asker[18] (40.000 Kosova ve çevresinde olmak üzere)[17] 20,000 polis 100 SAM site[17] 1,400 topçu sistemi (Kara ve hava savunma)[17] 240 uçak [17] 2,032 zırhlı araç & tank[17] Bilinmeyen sayıda Rus gönüllü [19][20]
Kayıplar
1500 isyancı öldü (KKO'ya göre)[21] 2 savaş dışı ölüm[22] 3 asker esir İki uçak düşürüldü[23][24] İki AH-64 Apaçi ve bir AV-8B Harrier düştü[25] Üç uçak hasarlı[26] 47 İHA düşürüldü[27] Bilinmeyen sayıda DGSE ajanı öldü.[28]	KKO'ya göre: 300'den fazla Yugoslav asker öldürüldü[29] NATO'ya göre: 1,031-1,200 ölü[30] 14 tank imha edildi[35] 18 ZPT imha edildi[36] 20 topçu imha edildi[36] 121 uçak ve helikopter imha edildi.[37]
/ NATO'nun Yugoslavya bombardımanında 489-528 arasında sivil öldü (İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne göre)[38] 3 Çinli gazeteci öldürüldü. Kosova içinde: 8,661–11,334 arasında Kosovalı Arnavut sivil öldü veya yaralandı 13.421'den fazla sivil öldü (Arnavut, Sırp, Boşnak, Roma)[39][40][41][42][43][44] 848,000-863,000 Kosovalı Arnavut Kosova'yı terk etti[45][46][47] 590,000 Kosovalı Arnavut, Kosova içinde göç etti[48] Savaş sırasında Kosovalı Arnavutların toplam %90'ı yerinden oldu[48] 2238 Sırp öldürüldü veya kayboldu[45] 230,000 Kosovalı Sırp, Roman ve diğer Arnavut olmayan sivil yerinden oldu[49]

1998-1999 Kosova Savaşı^[50], Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ordusunun, bağımsızlık isteyen Kosova Kurtuluş Ordusu’na ve bu örgüt yanında yer alan milis güçlerine karşı yürüttüğü operasyon ve buna karşı NATO'nun başlattığı müdahaledir.

NATO'nun Yugoslavya'ya karşı hava saldırılarına başlamasıyla, Yugoslavya kimliği altında Sırp ordusu ve milis güçleri tarafından Kosovalı Müslüman sivillere karşı etnik temizlik girişimi başlatılmıştır.

1998-1999 Kosova Savaşı'nın aşamaları aşağıdaki başlıklarda toplanabilir.

• 28 Şubat 1998 - 24 Mart 1999: Başını Arnavutların çektiği ayrılıkçı Kosova güçleri ile düzenli Yugoslavya ordusu birlikleri arasındaki çarpışmalar.
• 24 Mart 1999 - 10 Haziran 1999: NATO’nun Yugoslavya’yı bombalaması.

Tarihsel Geri Plan

Sırplar ve Arnavutlar, 20. yüzyıl boyunca bölgenin kontrolü için yarışmışlardır. Sırplar toplam nüfusun % 10'una sahip olmalarına rağmen, tarihsel ve duygusal olarak bölgenin önemi onlar için çok büyüktür. Kosova’da yaşayan bir diğer millet olan Türkler, Sırp-Arnavut çekişmesinde çeşitli sosyal ve kültürel sebeplerden dolayı genellikle Arnavut tarafında yer almışlardır. Sırpların ta 1389 senesine I. Kosova Muharebesi’ne dayanan ve Türklere karşı olan ters duruşları, Kosova meselesinde merkezde olmuştur. 1990’larda artan Sırp milliyetçiliğinin beslendiği ve hatta temellendiği bu husus, son Kosova Savaşı öncesinde Kosova’daki Türkleri ve Arnavutları (Müslüman olmaları sebebiyle Goralılar, Boşnakları da) karşı cephede tutmuştur.

28 Haziran 1389’da cereyan eden Birinci Kosova Savaşı’nda Osmanlı Ordusu’nun karşısında yenik düşen Hristiyan ittifakının liderliğini, Osmanlı güçleri tarafından öldürülen Sırp Prens Lazar Hrebelyanoviç yapmıştı. Birinci Kosova Savaşı’nı kazanmış gibi davranan Sırplar, 28 Haziran tarihini en kutsal günleri arasında saymakta ve “Vidovdan” adı altında kutlamaktadırlar. Her şeyden önce Prens Lazar Sırp Ortodoks Kilisesi tarafından tanrısallaştırılmıştır. Mevcut mitolojiye göre, Birinci Kosova Savaşı’nın arifesinde bir melek Lazar’a seslenerek, “fani çarlık” ile “ilahi çarlık” arasında bir seçim yapmasını istemiştir. Sırplara göre Lazar ilahi çarlığı seçmiştir.^[51] Dahası, Lazar ile İsa arasında benzerliklerin kurulduğu da görülmektedir.^[52] Genel olarak Kosova Savaşı ve bu savaşta yer alan karakterler hakkındaki Sırp yorumları, Hıristiyan mitolojisindeki olaylar ve karakterlerle karışmıştır. karşı yürütülen Kosova Savaşı hakkında yazılan destansı halk şiirleri, en iyi bilinen ve en güzel kabul edilen şiirlerdir. Bütün bunlar ise, Sırpların Kosova’ya “Sırbistan’ın Kudüs’ü”, “Sırp dinî değerlerinin ve Sırp medeniyetinin beşiği” gözüyle bakmasına yol açmıştır.^[53]

1974 Yugoslavya Anayasası, Kosova'yı özerk bir Sırp bölgesi olarak kabul etmiştir. Bağımsızlık baskısı 1980'den sonra Yugoslavya başkanı Josip Broz Tito'nun ölümünden sonra artmıştır. Bu 10 yılın ikinci yarısında, Slobodan Miloseviç Sırp Komünist Partisi'nde ikinci adam olduğunda, Yugoslavya Federasyonunda Kosova'yı nefret politikasının bir parçası olarak kullanmıştır.

Miloşeviç, politik oportunizm ile beslenerek Sırp milliyetçiliğinin lideri olmuştur. 1987 yılında Kosova'ya gönderildiğinde, bu fırsatı iyi değerlendirdi. Televizyondan bir gecede ününü yapacağı, doğaçlama sözünü söyledi: Hiç kimse tekrar sizi yenmeye cesaret edemeyecek. İki yıl sonra, Yugoslavya başkanı olduğunda, Kosova'nın özerkliğini iyice ortadan kaldırdı. Sırp milliyetçiliği artık yürüyüşe geçmişti.

Kitlesel Protestolar

1999’da Sırp güçleri tarafından harap edilen bir cami ve civarı

İtalya’daki Aviano Hava Üssü’nden kalkmak üzere olan bir A U.S. F-117 Nighthawk uçağı (24 Mart 1999)

1991 yılında yerel etnik Arnavut liderler tek taraflı bağımsızlık ilan etmelerine rağmen, 1990'lı yıllarda bağımsızlığı güvence altına almayı ve otonomiyi geri getirmeyi amaçlayan pasif direniş harekâtı başarısız oldu.

1990'lı yılların ortasında, etnik Arnavut isyan harekâtı, Kosova Kurtuluş Ordusu (KKO), Sırp hedeflerine saldırmaya başladı.

1998 yılının yazında, Arnavutlar Sırp yönetimine karşı kitle protestolarına başladılar. Polis ve ordu kuvvetleri KKO'yu ezmek için gönderildi.

NATO'nun Yugoslavya'ya Saldırısı

Kosovalı Müslümanlara (Arnavut, Türk vb.) yapılan baskının devam etmesi üzerine, NATO, Kosova ve Sırbistan'da bulunan hedeflere Mart 1999 tarihinde hava operasyonlarına başladı.

Aynı zamanda, Kosovalılara karşı, Sırp güçleri tarafından etnik temizliğe başlandı. Yüz binlerce mülteci Arnavutluk, Makedonya, Türkiye ve Karadağ'a kaçmaya başladı. Uluslararası Lahey Adalet Divanı araştırmalarında en az 20.000 cesede ulaştığını açıkladı.

11 haftalık NATO bombardımanından sonra, Miloşeviç birliklerini ve polislerini geri çekmeye zorlandı. 750.000 Kosovalı mülteci evlerine geri döndü. Bu bölgedeki Sırp nüfusun yarısına tekabül eden 100.000 Sırp evlerini terk etti. Birleşmiş Milletler, Kosova'nın bağımsızlık ya da Sırp egemenliğinden birine dönene kadar bölgeyi kontrolü altına aldı.

Mayıs 1999 tarihinde, bombalama hâlâ devam ediyordu. Miloşeviç, insanlığa karşı suç işlediği için Uluslararası Lahey Adalet Divanı'na verilen görev başındaki ilk devlet başkanı oldu.

İddianame'ye göre, Miloşeviç ve bazı işbirlikçileri, doğrudan 750.000 Kosovalının mülteci durumuna getirilmesi ve etnik Arnavut oldukları için 6000 kişinin öldürülmesinden sorumlu tutuldu. İddianame, insanlığa karşı altı belirli suçtan oluşuyordu. İddianamede, Skenderay, Yakova ve Büyük Kruşa şehir ve kasabalarında erkeklerin kadınlardan ayrılarak makineli tüfeklerle katledilmelerinin detayları ile anlatılıyordu.

Yeni Mahkeme

Kosova'daki zarar gören yerleşim birimlerini gösteren harita.

1999 yılının ikinci yarısında, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü araştırmacıları, 3.000 tanık ve yaşayan ile mülakat yaparak, korkunç cinayet, yaralama ve ırza geçme olaylarını açığa çıkardı.

Sırpların, katliam seviyesinde insan hakları ihlalleri yaptığı, fakat aynı zamanda devam eden savaşta intikam saldırılarına uğradıkları ortaya çıktı.

2002 yılının başlarında, soykırım ve insanlığa karşı suçlardan Miloşeviç Lahey'de yargılanmaya başlandı. Mart 2006 tarihinde ölümüne kadar bu yargılama sürdü.

Zaman çizelgesi

• 1989: Miloşeviç, Kosova'nın otonom haklarını kaldırmaya başladı.
• Temmuz 1990: Kosova bölgesinin etnik Arnavut milletvekilleri Sırbistan'dan bağımsızlıklarını ilan ettiler.
• 24 Eylül 1998: NATO Miloşeviç yönetimine Kosovalıların üzerine gitmeyi kesmesi yoksa hava saldırıları ile cezalandırılacağına dair bir ültimatom verdi.
• Mart 1999: Barış görüşmeleri başarısızlıkla sonuçlandı.
• Haziran 1999: NATO hava operasyonlarını askıya aldı.

Notlar

A. ↑  Kosova Kurtuluş Ordusu (UÇK) militanlarının Usame bin Ladin'in terör eğitim merkezlerinde yetiştirildiği ileri sürüldü. Yazıda 1998 yılında Afrika'daki ABD hedeflerine yöneltilen ve 224 kişinin hayatını yitirdiği saldırıların sorumlusu olan Bin Ladin'in UÇK militanlarını Afganistan, Bosna-Hersek ve diğer bazı ülkelerde eğittiği bilgisi yer aldı. Yaklaşık 30.000 üyesi olduğu tahmin edilen Kosova Kurtuluş Ordusu’nun başındaki Hırvatistan'ın eski Tuğgenerali Agim Çeku Balkanlar'da önemli bir güç odağı olarak yükselirken, gazete Kosova Kurtuluş Ordusu’nun Bin Ladin ile beraber Arnavutluk'ta Tropoje'de İslami teröristlerin yetiştirildiği bir kampı paylaştığını, "bazı istihbarat raporlarına" dayanarak açıklıyor. Gazete, aynı kaynaklardan edindiği bilgilerden hareketle Bin Ladin'in El-Kaide Örgütü'nün Kosova Kurtuluş Ordusu’nun eğitimine ve finansmanına katkı sağladığının kesin olduğunu ifade ediyor. bk.: Bin Ladin Hakkında Bilinmeyenler

B. ↑  Amerika Dışişleri Bakanı "terörizmle mücadele" söylemleri yaparken, Pentagon'un paralı özel asker grubu (MPRI) askerî danışmanının UÇK ile kol kola olduğu, UÇK gerillalarının 17 eski Amerikan subayı tarafından eğitildiği, ellerindeki silahların %70'inin Amerikan yapımı olduğu, saldırılarda Pentagon'un Mart ayında Kosova ve Makedonya sınırını gözetlemek için gönderdiği casus uçağı Apaçi helikopterlerinin kullanıldığı, 2001 yılı Temmuz ayında gazetelere manşet oldu. bk.: Emperyalistlerin Balkanlar'daki Kirli Oyunları Sürüyor

C. ↑  Prof. Michel Chossudovsky'nin verdiği bilgiye göre, hükümet kuvvetlerine askerî eğitim, destek ve yönlendirmeyi, Pentagon bağlantılı "Askeri Profesyonel Kaynaklar" (MPRI) adlı şirket veriyor. Aynı şirket, Kosovalı gerillaların da arkasındaki güç olan UÇK'ya askerî kaynak, eğitim ve danışman sağlanması, MPRI'nın görevi. Hırvatistan ve Bosna-Hersek Federasyonu'nda da benzer bir senaryo vardı. MPRI'nın, Hırvatistan ve Bosna'da sınanan eğitim konsepti, en iyi savunmanın saldırı olduğu ilkesine dayanıyor. bk.: Balkanlar'a Yeni Bir Yama

Ç. ↑  Sırp Çetnik Birlikleri, Rus ve Bulgar gönüllüleri.

D. ↑  Kosova Ordusu hakkında hazırlanan raporlardan birisi Uluslararası Kriz Grubu’na (International Crisis Group ) aittir. bk.: An Army For Kosovo - Europe Report N°174 - 28 July 2006

E. ↑  Kosova Savaşı sırasında bölgede bulunan Sırp polis, milis güçlerinin sayısı belirsizdir.

Kaynakça

1. Today in Kosovo War History HistoryOrb (İngilizce)
2. Reitman, Valerie; Richter, Paul; Dahlburg, John-Thor (1999-06-10). "Yugoslav, NATO Generals Sign Peace Agreement for Kosovo / Alliance will end air campaign when Serbian troops pull out". San Francisco Chronicle. http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/1999/06/10/MN82284.DTL. Erişim tarihi: 2012-02-20. 
3. "Nato's bombing blunders". BBC News. 1999-06-01. http://news.bbc.co.uk/2/hi/340966.stm. Erişim tarihi: 2012-05-06. 
4. The Demonization of Slobodan Milosevic Michael Parenti “political archive” (İngilizce)
5. Beteja e Loxhës - beteja e parë serioze me shkie (Arnavutça)
6. "The Balkans/Allied Force: Statistics". planken.org. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160101051746/http://planken.org/balkans/allied-force/statistics. Erişim tarihi: 2012-02-28. 
7. http://epaper.visir.is/media/200807280000/pdf_online/1_4.pdf
8. "Norske jagerfly på vingene i går". Tux1.aftenposten.no. 8 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120308123358/http://tux1.aftenposten.no/nyheter/uriks/kosovo/d74906.htm. Erişim tarihi: 2012-05-06. 
9. "Turkish Air Force". Hvkk.tsk.tr. 2009-05-13 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.hvkk.tsk.tr/PageSub/Kurumumuz/Tarihce/1944-Today.aspx. Erişim tarihi: 2009-03-24. 
10. http://botasot.info/kosova/402753/strategjia-e-rugoves-solli-lirine-dhe-krijoje-legjenden-adem-jashari/
11. http://indeksonline.net/?FaqeID=2&LajmID=95694
12. "BBC News – Serbian Vlastimir Djordjevic jailed over Kosovo murders". BBC News. 2011-02-24. http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12563330. Erişim tarihi: 2012-05-06. 
13. "Serbia charges police officers with 1999 Kosovo murders". SETimes.com. 2006-04-28. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141129011646/http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/bs/features/setimes/features/2006/04/28/feature-02. Erişim tarihi: 2012-05-06. 
14. John Pike. "Kosovo Liberation Army [KLA / UCK"]. Globalsecurity.org. 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160105100444/http://www.globalsecurity.org/military/world/para/kla.htm. Erişim tarihi: 2012-05-06. 
15. 12 mal bewertet (24 March 1999). "Die Bundeswehr zieht in den Krieg". 60xdeutschland.de. http://www.60xdeutschland.de/die-bundeswehr-zieht-in-den-krieg/. Erişim tarihi: 2012-05-06. 
16. John Pike. "Kosovo Order of Battle". Globalsecurity.org. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160101051746/http://www.globalsecurity.org/military/ops/allied_force_orbat_trends.htm. Erişim tarihi: 2012-02-20. 
17. "NATO Operation Allied Force". Defense.gov. 14 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150814135710/http://www.defense.gov/specials/kosovo/. Erişim tarihi: 2012-02-28. 
18. Kosovo Map The Guardian
19. "Fighting for a foreign land". BBC News. 1999-05-20. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/348340.stm. Erişim tarihi: 2012-02-28. 
20. "Russian volunteer's account of Kosovo". The Russia Journal. 1999-07-05. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160101051745/http://russiajournal.com/node/487. Erişim tarihi: 2012-02-28. 
21. Daalder & O'Hanlon 2000, p. 151
22. "Two die in Apache crash". BBC News. 1999-05-05. http://news.bbc.co.uk/2/hi/335709.stm. Erişim tarihi: 2012-05-06. 
23. "How to Take Down an F-117". Strategypage.com. 2005-11-21. 3 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160203212938/http://www.strategypage.com/htmw/htada/articles/20051121.aspx. Erişim tarihi: 2012-05-06. 
24. "Holloman commander recalls being shot down in Serbia". F-16.net. February 7, 2007. 14 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140114015156/http://www.f-16.net:80/news_article2167.html. Erişim tarihi: 2012-05-06. 
25. "Nato loses two planes". BBC News. 1999-05-02. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/333596.stm. Erişim tarihi: 2012-05-06. 
26. "[http://nl.newsbank.com/nojavascript.html F-117 damage said attributed to full moon". Atlanta Journal-Constitution: s. A14]. 1999-05-06. http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=AT&p_theme=at&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0EADA4695E8E4162&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM#profF-117. Erişim tarihi: 2012-02-20. 
27. Andrei Kislyakov (October 9, 2007). "Unmanned Aerial Vehicles Increase In Numbers". Radardaily.com. http://www.radardaily.com/reports/Unmanned_Aerial_Vehicles_Increase_In_Numbers_999.html. Erişim tarihi: 2012-02-28. 
28. http://www.theguardian.com/world/2014/nov/07/kosovo-hitman-inquiry-eulex-hashim-thaci
29. Robert Fisk (21 June 1999). "Serb army 'unscathed by Nato', KLA 'killed more Serbs than Nato did'". The Independent (London). http://www.independent.co.uk/news/serb-army-unscathed-by-nato-kla-killed-more-serbs-than-nato-nato-did-1101448.html. Erişim tarihi: 13 March 2013. 
30. Sırbistan, 1031 Yugoslav asker ve polisin NATO bombardımanında öldürüldüğünü iddia etti.^[31] NATO başlangıçta hava bombardımanı sırasında 5.000 Yugoslav askerin öldürüldüğünü ve 10,000 Yugoslav askerin yaralandığını iddia etti.^[32][33] NATO daha sonra sayıyı revize ederek, 1.200 Yugoslav asker ve polisin bombardımanda öldürüldüğünü açıkladı.^[34]
31. "Serbia marks anniversary of NATO bombing". B92. 9 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150309231620/http://www.b92.net/eng/news/politics-article.php?yyyy=2011&mm=03&dd=24&nav_id=73402. Erişim tarihi: 2012-05-06. 
32. Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (2006). The Balkans: A Post-Communist History. Routledge. s. 558. ISBN 978-0-203-96911-3. 
33. Chambers II, John Whiteclay (1999). The Oxford Companion to American Military History. Oxford University Press. s. 375. ISBN 978-0-19-507198-6. 
34. Coopersmith, Jonathan; Launius, Roger D. (2003). Taking Off: A Century of Manned Flight. American Institute of Aeronautics and Astronautics. s. 54. ISBN 978-1-56347-610-5. 
35. Andrew Cockburn (3 April 2011). "The limits of air power". Los Angeles Times. http://articles.latimes.com/2011/apr/03/opinion/la-oe-cockburn-libya-20110403. Erişim tarihi: 3 March 2013. 
36. Macdonald 2007, ss. 99.
37. Bacevich & Cohen 2001, p. 22
38. The Crisis in Kosovo – Human Rights Watch 2000
39. Mann (2005), p. 357
40. "List of Kosovo War Victims Published". 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160202031948/http://www.balkaninsight.com/en/article/kosovo-war-victims-list-published. Erişim tarihi: 27 January 2015. "The database says that 8,661 Kosovo Albanian civilians were killed or disappeared..." 
41. Ignatieff, Michael (21 November 1999). "Counting Bodies In Kosovo". The New York Times. http://www.nytimes.com/1999/11/21/opinion/counting-bodies-in-kosovo.html. Erişim tarihi: 27 January 2015. "The tribunal's current estimate -- from Western intelligence sources, eyewitness statements and evidence taken from surviving family members -- is that there are 11,334 bodies at 529 sites." 
42. Kifner, John (18 July 1999). "INQUIRY ESTIMATES SERB DRIVE KILLED 10,000 IN KOSOVO". The New York Times. http://www.nytimes.com/1999/07/18/world/inquiry-estimates-serb-drive-killed-10000-in-kosovo.html. Erişim tarihi: 27 January 2015. "At least 10,000 people were slaughtered by Serbian forces during their three-month campaign to drive the Albanians from Kosovo, according to war crimes investigators, NATO peacekeeping troops and aid agencies struggling to keep up with fresh reports each day of newly discovered bodies and graves." 
43. "Kosovan death toll is its argument for independence". The Daily Telegraph (London). 30 November 2009. http://www.telegraph.co.uk/expat/expatnews/6692257/Kosovan-death-toll-is-its-argument-for-independence.html. Erişim tarihi: 27 January 2015. "According to the HLC, 11,000 Albanians and 2,000 Serbs and other non-Albanians were killed or went missing during the war, which ended when a Nato bombing campaign drove Serbia's armed forces out of Kosovo in June 1999." 
44. "New Kosovo War Victims Report Released". 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160204040622/http://www.rferl.org/content/New_Kosovo_War_Victims_Report_Released/1845593.html. Erişim tarihi: 27 January 2015. "Some 8,000-10,000 of those on the list of war victims were ethnic Albanians, while some 2,000–2,500 were Serbs, Roma, Bosnians, and ethnic Albanians who were loyal to Serbia." 
45. "Serbia: 13,000 killed and missing from Kosovo war – rights group". Relief Web. 6 October 2009. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160101051746/http://reliefweb.int/report/serbia/serbia-13000-killed-and-missing-kosovo-war-rights-group. Erişim tarihi: 31 December 2012. 
46. Judah, Tim. The Serbs: History, Myth and the Destruction of Yugoslavia. Yale University Press. s. 150. ISBN 978-0-300-15826-7. 
47. Kosovo/Kosova: As Seen. s. Part III, Chap 14.. 
48. "Facts and Figurues - War in Europe". 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160101051746/http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/etc/facts.html. Erişim tarihi: 27 January 2015. 
49. Judah, Tim. Kosovo: What Everyone Needs to Know. Oxford University Press. s. 14. ISBN 978-0-19-974103-8. 
50. Kosova Savaşı'nda Organ Kaçakçılığı
51. Harun Crnovrsanin ve Nuro Sadiković, Sandžak-Porobljena Zemlja: Bosna, Sandžak i Kosovo Kroz Historiju. Bosanska Rijeć, Tuzla 2001, s. 46.
52. Olga Zirojević, “Kosovo in the Collective Memory”, Nebojsa Popov (der.), The Road to War in Serbia: Trauma and Catharsis, Central European University Press, Budapeşte 2000, s. 190-191.
53. Erhan Türbedar, “Balkanlar’daki Türk ve Müslüman Varlığının Sembolü: Sultan 1. Murad (Hüdavendigâr) Türbesi”, Yel, Kasım-Aralık 2006, S: 3, İzmir, 2006, s. 30.