Usame bin Ladin

Usame bin Ladin
Usame bin Ladin, 1997
1. el-Kaide lideri
Görev süresi
Ağustos 1988 - 2 Mayıs 2011
Yerine gelen Eymen ez-Zevahiri
Kişisel bilgiler
Doğum Usame bin Muhammed bin Avad bin Ladin
10 Mart 1957(1957-03-10)
Riyad, Suudi Arabistan
Ölüm 2 Mayıs 2011 (54 yaşında)
Abbottabad, Pakistan
Yattığı yer Umman Denizi
Vatandaşlığı Suudi Arabistan (1957-1994)
Vatansız (1994-2011)
Milliyeti Suudi Arabistanlı
Eşi Necve Hanım (1974-2001)
Hatice Şerif (1983-1990'lar)
Hayriye Sabar (1985-2011)
Siham Saber (1987-2011)
Emel el-Sadah (2000-2011)
Çocukları Abdullah
Saad
Ömer
Hamza
Abdülrahman
Amer
Osman
Muhammed
Fatima
İman
Ladin
Rukiye
Nur
Ali
Safiye
Ayşe
Hatice
Halid
Meryem
Sümeyye
Asiye
İbrahim
Zeyneb
Hüseyin
Dini İslam
Askerî hizmeti
Çatışma/savaşları Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi

Terörizmle Savaş

Usame bin Muhammed bin Avad bin Ladin (Arapça: أسامة بن محمد بن عوض بن لادن‎; 10 Mart 1957, Riyad - 2 Mayıs 2011, Abbottabad), çeşitli uluslararası kuruluşlar ve ülkeler tarafından terör örgütü olarak tanımlanan İslamcı örgüt el-Kaide'nin kurucularından biri ve lideri. 1994 yılında vatandaşlıktan çıkarılıp vatansız kalıncaya kadar Suudi Arabistan vatandaşı olan bin Ladin, bin Ladin ailesine mensuptur.

Kökeni Yemen'deki Kinde kabilesine dayanan Usame bin Ladin, Riyad'da doğdu. 1979'da Pakistan'a gitti ve Afganistan'da Sovyetler Birliği'ne karşı savaşan mücahit kuvvetlerine katıldı. 1988'de el-Kaide'yi kuranların başında gelen isim oldu. 1992'de Suudi Arabistan'dan sürüldü ve Sudan'a yerleşti. Amerika Birleşik Devletleri'nin baskısı sebebiyle 1996'da buradan da ayrılarak Afganistan'da teşkilatlanmaya başladı. Körfez Savaşı'nda Amerikan askerleri Müslümanların en kutsal mekânlarından ikisini barındıran Suudi Arabistan'a konuşlanınca bin Ladin, İslam'a hakaret edildiğini ve bunun intikamının alınacağını söyledi. Önde gelen bazı mücahitler ile birlikte, Orta Doğu'da Amerika Birleşik Devletleri karşıtı grupları örgütledi. 1998'de, Darüsselam ve Nairobi'deki Amerika Birleşik Devletleri konsolosluklarına bomba yüklü kamyonlarla yapılan saldırılar sonrasında FBI tarafından Ten Most Wanted Fugitives ("En Çok Aranan On Kaçak") ve Most Wanted Terrorists ("En Çok Aranan Teröristler") listelerine dahil edildi. 2001'deki 11 Eylül saldırıları sonrasında başlatılan Terörizmle Savaş kapsamında aranan bir numaralı hedef hâline geldi. Pakistan'ın Abbottabad şehrindeki bir komplekste kaldığının tespit edilmesi sonrasında, 2 Mayıs 2011'de, Amerikan özel birliklerince gizlice yapılan harekât sonucunda öldürüldü.

İlk yılları ve eğitimi

Usame bin Muhammed bin Avad bin Ladin,[1] 1998 yılında yapılan bir röportajda doğum tarihini 10 Mart 1957, doğum yerini ise Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad olarak vermişti.[2] Babası, Yemen'in Hadramut bölgesinde doğan, Cidde'ye göç ettikten sonra inşaat işleriyle uğraşarak milyarder olan ve günümüzde Saudi Binladin Group adıyla faaliyet gösteren şirketin kurucusu Muhammed bin Avad bin Ladin, annesi ise Muhammed bin Ladin'in onuncu karısı olan Hamide el-Attas (o dönemdeki adı Aliye Hanım) idi.[2][3] 1999'daki bir röportajında, "aslan" anlamına gelen adının, Muhammed'in sahabelerinden Usame bin Zeyd'den geldiğini belirtmişti.[4]

Şeriat hükümlerine göre aynı anda en fazla 4 tane olmak üzere 20'nin üzerinde evlilik yapan ve 50'nin üzerinde çocuğu olan Muhammed bin Ladin, Usame bin Ladin'in doğumundan bir süre sonra Aliye'den boşandı.[5][3][6][7] İngiliz gazeteci ve yazar Steve Coll Muhammed bin Ladin'in 25'i erkek 29'u kız olmak üzere 54 çocuğu olduğunu ve Usame bin Ladin'in 18. oğlu olduğunu belirtirken;[8] Jean Sasson, Necve bin Ladin ve Ömer bin Ladin'in anlattıklarına dayanarak yazdığı kitabında Muhammed bin Ladin'in 22 oğlu olduğunu ve Usame bin Ladin'in de 18. sırada yer aldığını ifade etmektedir.[9] Muhammed bin Ladin ile olan evliliğinden başka çocuğu olmayan Aliye, 1950'lerin sonu veya 1960'ların başında, Muhammed bin Ladin'in şirketinde çalışan orta düzey müdürlerden Muhammed el-Attas ile evlendi.[10][11] Kendi ifadesine göre doğumundan altı ay kadar sonra annesiyle birlikte Medine'ye giden Usame bin Ladin,[1] ikinci evliliğinden üç erkek ve bir kız çocuğu olan annesiyle birlikte büyüdü.[2][10] Babasının 1967'de ölümünün ardından kendisine yaklaşık $25–30 milyon miras olarak kaldı.[12]

Bin Ladin, Sünni Müslüman olarak yetiştirildi.[13] Steve Coll, bin Ladin'in tam zamanlı bir medrese eğitimi aldığını belirten kesin bir kaynak olmadığını ve ilkokul eğitiminin bir kısmını, annesinin memleketi olan Suriye'de aldığını belirtmektedir.[14] Annesinin ifadesine göre "bin Ladin hiçbir zaman üst seviyede bir öğrenci olmamıştı ve derslerini ortalama notlarla geçmekteydi".[14] Coll, Beyrut'taki Brummana İlkokulu'nda çalışan ve okuyan beş ayrı isimle yaptığı görüşme sonrasında bin Ladin'in, babasının ölümünün ardından 1968 civarında, bazı kardeşleriyle birlikte burada eğitim gördüğünü ve bir yıl dolmadan buradan ayrıldığını belirtmektedir.[15] O dönemde okul yönetiminde olan birisinin ifadesine göre bin Ladin, buraya gelmeden önce Lübnan'daki başka bir okulda da eğitim görmüştü.[14] Brummanna'dan ayrıldıktan sonra önce annesinin memleketi Lazkiye'ye, daha sonra annesinin Cidde'deki evine döndü.[16] 1968'de, seküler bir eğitim veren el-Segr Model Okulu'nda okumaya başladı.[2][17][3][18] Çocukluk yıllarında bin Ladin'e komşu olduğunu ve kendisini tanıdığını belirten gazeteci Halid Batarfi, bin Ladin'in el-Segr'de öğrenim gördüğü sırada, Müslüman Kardeşler'den etkilenen İslamcı bir çalışma grubunun üyesi olduğunu ifade etmektedir.[2] Yine Batarfi'nin ifadesine göre gruba katılmasının ardından daha katı İslami davranışlar sergilemeye ve arkadaşlarını da bu yönde uyarmaya başlamıştı.[19] Bir süre sonra annesi ve ailesiyle birlikte Cidde'nin el-Müşerife semtine taşındı.[19] 1976'da el-Segr'den mezun oldu.[2]

1993 yılındaki bir röportajında inşaat mühendisi ve agronomist olduğunu belirten bin Ladin,[20] 1998'deki bir röportajında Cidde'deki Kral Abdülaziz Üniversitesi'nde ekonomi eğitimi aldığını belirtmektedir.[1] Bazı kaynaklarda önce ekonomi eğitimi aldığı, sonra inşaat mühendisliği bölümüne geçtiği ifade edilir.[21] Bazı kaynaklar üniversiteden mezun olduğunu, bazıları ise üniversite eğitimini yarıda bıraktığını belirtir.[22][23] Üniversiteden bin Ladin'in arkadaşı olduğunu belirten birisi, bin Ladin ile birlikte Seyyid Kutub'un Yoldaki İşaretler (Ma'alim fi el-Tarik) ve Kur'an'ın Gölgesinde (Fî Zılâl'il Kur'an) kitaplarını okuduklarını ve Seyyid Kutub'un kardeşi Muhammed Kutub'un verdiği derslere girdiklerini ifade etmektedir.[24]

Silahlı faaliyetleri

Afganistan'da mücahitler adına faaliyetleri

Bin Ladin, Sovyetler Birliği'nin 1979 Aralık ayında başlattığı müdahalede mücahitlere destek sağlamak amacıyla aynı yıl Pakistan'a gitti.[20][25] Aile şirketine ait iş makinelerini Afganistan'a taşıyıp babasından kalan mirasla mücahitlere sağladığı maddi desteğin yanı sıra, dünyanın farklı noktalarından kendi deyişiyle "yüzlerce değil, binlerce" gönüllü Arap savaşçının Afganistan'a gitmesinde rol oynadı.[26][20][27] Savaş sırasında, Iraklı mühendis Muhammed Saad ile birlikte çeşitli yapı ve tünellerin yapımında aktif olarak yer aldı.[20] Amerika Birleşik Devletleri'nin Merkezi İstihbarat Teşkilatı (kısaca CIA) tarafından 1979-1989 yılları arasında yürütülen ve Siklon Operasyonu kod adını taşıyan program çerçevesinde, Pakistan'ın Servislerarası İstihbarat (kısaca ISI) teşkilatı ve Pakistan Silahlı Kuvvetleri tarafından eğitilen Afgan mücahitlere para ve silah desteği sağladı.[28][29]

1984 yılında, bin Ladin'in görüşlerinde etkisi olduğu belirtilen Abdullah Azzam ile birlikte, Arap dünyasından Afganistan'a para, silah ve gönüllü toplama amacı güden Mekteb el-Hidemat'ı kurdu.[30][31][32] Kuruluşun liderliğini Azzam yaparken, bin Ladin daha çok finansal işlerden sorumluydu.[32][33][34] 1986 yılında Azzam ile arası açılmaya başladı ve Pakistan'ın Hayber-Pahtunhva eyaletinin Peşaver şehrindeki University Town semtinde bulunan bir villaya yerleşti.[35][33][34] Bu sıralarda, Paktiya ili sınırlarındaki Caci köyü yakınlarında Afganistan'da inşa ettiği ilk askerî eğitim kampı olan el-Masada'yı ("Aslan Yuvası"), kurdu.[33][36] Nisan 1987'de bu kampa saldırı düzenleyen Sovyet kuvvetleriyle yapılan muharebede yer aldı.[37] Bir hafta kadar süren ve Bin Ladin'in ayağından yaralandığı çatışmalar sonrasında Arapların çekilmesiyle sonuçlanan muharebede Afgan Arapları ilk defa bu kadar uzun süre mevzisini korumuştu.[37][38] Geri çekilmelerine rağmen bu muharebe, Araplar tarafından bir zafer gibi görüldü ve bin Ladin'in Arap dünyasındaki popülaritesinin artmasını sağladı.[37][39] Aynı yıl, Peşaver'de yaşayan Eymen ez-Zevahiri'nin liderliğini yaptığı Mısır İslam Cihadı üyesi oldu.[40]

El-Kaide'nin kuruluşu ve yapılanması

1988'de desteğini çekerek Mekteb el-Hidemat'tan ayrıldı.[34] Daha sonraları Bosna-Hersek'te ele geçirilen bir bilgisayardan elde edilen el yazısı notlara göre 11 Ağustos 1988'de Azzam'ın çağrısı sonucu Peşaver'de gerçekleştirilen ve bin Ladin, Muhammed Atıf, Seyyid İmam el-Şerif, Ebu Ubeyde el-Benşiri, Mohammed Loay Bayazid, Memduh Mahmud Salim ve Vael Hamza Abdulfettah Culaydan'ın katıldığı cihadın geleceği hakkındaki toplantıda, Sovyet kuvvetlerinin ülkeden ayrılmasının ardından da cihada devam edilmesi kararlaştırıldı.[41][42] El-Kaide'nin eski hazinedarlarından Medani el-Tayyib, oluşumun 11 Ağustos'taki toplantıdan önce de var olduğunu, bin Ladin tarafından 17 Mayıs'ta gizlice organize edilen bir toplantıya kendisinin de katıldığını ve 11 Ağustos'taki toplantıyla birlikte bu oluşumun gün yüzüne çıktığını belirtmişti.[43][44] El-Kaide ifadesinin bilinen ilk kullanımı bu toplantıda oldu.[43] 20 Ağustos'ta düzenlenen toplantıyla birlikte el-Kaide'nin esas kuruluşu gerçekleştirildi.[45] Toplantı tutanaklarında "El-Kaide, aslen organize olmuş bir İslami gruptur. Amacı, Allah'ın ismini yüceltmek ve Allah'ın dinini muzaffer kılmaktır." olarak tanımlanan organizasyonun askerî faaliyetleri, savaş boyunca Afgan mücahitlerle birlikte eğitilecek ve savaşacak olan "sınırlı süreli" ve deneme kampı sonrasında aralarındaki en iyilerin seçileceği "açık süreli" olmak üzere ikiye ayrılmıştı.[45]

Sovyet kuvvetlerinin Mayıs 1988'de başlayan Afganistan'dan çekilmesi, Şubat 1989'da tamamlandı. ISI ile Afgan ve Arap mücahitlerin 1989 Mart'ında Celalabad'da Afganistan hükûmetine karşı gerçekleştirdiği saldırıdan kısa süre önce bin Ladin, Suudi Arabistan'dan Peşaver'e dönmüştü.[46] Muharebenin başlamasından sonra bölgeye gitti ve Arap kuvvetlerine maddi ve lojistik destek sağladı.[46] Bin Ladin ayrıca, mücahitlerin mağlubiyetiyle sonuçlanan muharebedeki bazı çatışmalarda Arap kuvvetlerine liderlik de etmişti.[46] Celalabad'daki çatışmaların ardından Suudi Arabistan'a döndü ve inşaat şirketinde çalışmaya devam etti.[47]

Suudi Arabistan dönemi ve vatandaşlıktan çıkarılması

2 Ağustos 1990'da Irak'ın Kuveyt'i işgal etmesiyle patlak veren Körfez Savaşı'nın başlarında Suudi Arabistan Kralı Fehd ve Savunma Bakanı Sultan ile görüşerek Amerika Birleşik Devletleri'nden askerî bir yardım alınmaması gerektiğini ve kendi kuvvetleriyle krallığı savunabileceğini belirtti. Ancak bu teklif kabul edilmedi ve Amerikan kuvvetleri Suudi Arabistan'a konuşlandırıldı.[48][49] Müslüman olmayan Amerikan birliklerinin kutsal topraklara ayak basmasını uygunsuz bulan bin Ladin, esas savaşın Irak'a karşı değil İslam'a karşı verildiğini belirtmekteydi.[50] Bu sıralarda bin ladin'in Cidde yakılarındaki çiftliğine Suudi askerî birimlerince baskın yapıldı ve burada bin Ladin'e bağlı 100 kadar Afgan savaşçı silahsızlandırıldı.[50] Yaşananların ardından bin Ladin, Suudi Arabistan hükûmeti aleyhine konuşmalar yapmaya ve konuşanları desteklemeye başladı ve bu tutumu nedeniyle ev hapsine mahkûm edildi.[51][52] Ev hapsindeyken, aile üyelerinin Kral Fehd ile bağlantısını kullanarak bazı işlerini halletmek amacıyla Pakistan'a gitme talebinde bulundu.[52] Nisan 1991'de Pakistan'a varmasının ardından ailesine bir mektup göndererek ülkesine dönmeyeceğini belirtti.[53] Burada birkaç ay geçirdikten sonra Aralık 1991'de ailesi ve çocuklarıyla birlikte, İslamcı Ulusal İslami Cephenin desteğiyle Haziran ayında askerî darbeye uğrayan Sudan'ın başkenti Hartum'daki bir eve yerleşti.[54]

Sudan'daki hayatı

Sudan'da yaşamaya başladıktan sonra yol inşaatı ve tarım sektörlerine yöneldi. Kendisi adına çalışan kişilerin bir kısmı el-Kaide üyesiydi.[55][56] El-Kaide'nin bazı üst düzey yöneticileri Afganistan'da kalıp eğitim kampları ve diğer tesislerdeki faaliyetlerini sürdürürken, Ebu Ubeyde ve Ebu Hafız Sudan'a gelerek buradaki el-Kaide üyelerinin askerî eğitiminde görev aldı.[56] Sudan hükûmeti adına savaşan militan grupları ile birlikte çalışıldı ve daha sonraları Ulusal İstihbarat ve Güvenlik Servisi şefi olacak Salih Abdullah adına Afrika'da çeşitli istihbarat verileri toplandı.[57] Ebu Ubeyde ile Ebu Hafız'ı keşif amacıyla Somali'ye gönderen bin Ladin, daha sonraları Eritre'deki İslamcı kuruluşlarla irtibat kurması, Eritre İslam Cihadı'nı finansal olarak desteklemesi ve eğitim kamplarının kurulması konusunda yardımcı olması amacıyla Ebu Ubeyde'yi Eritre'ye gönderdi.[57] 29 Aralık 1992'de, Somali'ye gidecek olan Amerikan askerlerinin kaldığı düşünülen Yemen'in Aden şehrindeki Gold Mohur Hotel ve Aden Mövenpick Hotel adlı iki otele el-Kaide tarafından bombalı saldırılar düzenlendi. İki sivilin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan örgütün düzenlediği bu ilk saldırılar gerçekleştirildiğinde Amerikan askerleri otelden ayrılmıştı.[58][59]

26 Şubat 1993'te, New York'taki Dünya Ticaret Merkezi'ne el-Kaide üyeleri tarafından, 6 kişinin ölümü ve 1.000'den fazla kişinin yaralanmasıyla sonuçlanan bir bombalı saldırı gerçekleştirildi.[60][61][62] Bin Ladin, Mart 1997'de kendisiyle yapılan röportajda saldırıyla herhangi bir bağlantısı olmadığını,[63] Mayıs 1998'deki röportajında ise saldırıyı hazırlayan başlıca isimlerden Remzi Yusuf'u tanımadığını belirtti.[64] Somali İç Savaşı sırasında ülkenin güneyinde bin Ladin tarafından birkaç eğitim kampı kuruldu ve aktif olarak kullanıldı ancak 1993-1994 yıllarında Somalili savaşçılara silah ve eğitim desteği sağlanması dışında el-Kaide üyeleri iç savaşa önemli bir katılım gerçekleştirmedi.[57] 3-4 Ekim 1993'te gerçekleşen Mogadişu Muharebesi'nde Birleşmiş Milletler askerî güçlerine saldıran güçler arasında el-Kaide üyeleri ve el-Kaide tarafından eğitilen kişiler de bulunmaktaydı.[65][66] Amerikalı istihbarat analizcilerinin araştırmalarına göre Ocak 1994 itibarıyla bin Ladin, Sudan'da en az üç askerî eğitim kampı kurarak farklı ülkelerden gelen isyancılara eğitim vermeye başladı.[67] Kraliyete karşı söylem ve davranışları ile Arap ülkelerindeki İslamcı köktendinci hareketlere olan desteği sebebiyle Nisan 1994'te Suudi Arabistan vatandaşlığından çıkarılarak vatansız kaldı ve bu ülkedeki mal varlığına el konuldu.[68][56][69][70] Haziran 1995'te Kral Fehd'e açık mektup yazarak Amerikan kuvvetleri Suudi Arabistan'ı terk edene kadar çeşitli saldırılar gerçekleştireceğini bildirdi.[71][72] 13 Kasım 1995'te, Riyad'da bulunan Amerikan güçlerinin kontrolündeki Suudi Arabistan Ulusal Muhafızları eğitim merkezine bomba yüklü araçlarla saldırı düzenlendi.[73] 7 kişinin hayatını kaybettiği saldırıyı gerçekleştirenler arasında olduğu öne sürülen dört kişi, Nisan 1995'te televizyonda yayınlanan itiraflarında bin Ladin'den etkilendiklerini ifade etti.[74] Bin Ladin, verdiği röportajlarda bu saldırıyla herhangi bir ilgisi olmadığını ancak saldırıdan memnuniyet duyduğunu dile getirdi.[75][76] 26 Haziran 1995'te, Mısır Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek'e, Etiyopya seyahati sırasında suikast girişiminde bulunuldu. İstihbarat raporlarına göre girişim, el-Kaide ile birlikte hareket eden ve Mısır'da faaliyet gösteren İslam Cemaati ile Mısır İslam Cihadı tarafından gerçekleştirilmiş ve Sudan hükûmeti ile ülkenin istihbarat servisleri tarafından desteklenmişti.[77] Bin Ladin, Amerika Birleşik Devletleri'nin baskısı sonucu Mayıs 1996'da Sudan'dan sınır dışı edildi ve Afganistan'ın Celalabad şehrine döndü.[78][79]

Afganistan'a dönüşü

Pakistanlı gazeteci Hamid Mir ile 1997'de yaptığı röportaj sırasında Usame bin Ladin.

Mayıs 1997'ye kadar Celalabad yakınlarında yaşayan bin Ladin,[80] 23 Ağustos 1996'da Londra merkezli El-Kuds el-Arabi gazetesinde yayınlanan bildiriyle Suudi Arabistan'da bulunan Amerikan kuvvetleri ve dünya genelinde Müslümanlara karşı olan tutumları sebebiyle Amerika Birleşik Devletleri'ne karşı cihat ilan etti.[81][82][83] Bildiride amaçlarını Amerikan güçlerini Arap Yarımadası'ndan çıkarmak, Suudi yönetimini devirmek, İslam'ın kutsal yerlerini kurtarmak ve dünya üzerindeki bütün İslami devrimci örgütleri desteklemek olarak sıralamıştı.[84] Muhammed Ömer liderliğindeki Taliban'ın Eylül 1996'da başkent Kâbil'i ele geçirerek Afganistan İslam Emirliği'ni kurmasının ardından Muhammed Ömer'in davetiyle Celalabad'dan Kandehar'a hareket etti.[85][86] Taliban'ın ülke yönetiminde söz sahibi olmasının ardından el-Kaide, Taliban'ın koruması altında varlığını devam ettirmeye başladı.[87][88] 23 Şubat 1998'de ez-Zevahiri ile birlikte El-Kuds el-Arabi'de yayınladıkları fetvada yer alan "Kudüs'teki Mescid-i Aksa ile Mekke'deki Mescid-i Haram'ı özgür kılmak için Amerikalıları ve onların müttefiklerini öldürmek her Müslümanın görevi" ifadeleri ile Hristiyan ve Yahudilere karşı cihat çağrısı yapıldı. 1996'daki çağrının aksine bu fetva, çeşitli İslami kuruluşlar ve akademisyenler tarafından da onaylanmış,[89][90] beş farklı İslamcı örgüt liderinin imzasıyla Dünya İslam Cephesi adıyla yayınlanmıştı.[91]

7 Ağustos 1998'de el-Kaide ve Mısır İslam Cihadı tarafından, Tanzanya'nın Darüsselam şehri ile Kenya'nın başkenti Nairobi'deki Amerika Birleşik Devleti konsolosluklarına bomba yüklü kamyonlarla saldırı düzenlendi.[92] Saldırılarda 224 kişi öldü, 4.000'den fazla kişi ise yaralandı.[93] 20 Ağustos günü Hartum'daki el-Şifa fabrikası ile Afganistan'daki bazı el-Kaide eğitim kamplarına Amerikan güçleri tarafından füzeyle saldırılar düzenlendi.[94] Bin Ladin'in kimyasal silah ürettiği gerekçesiyle düzenlenen saldırı sonucunda fabrika imha edilirken, daha sonra yapılan incelemeler ve Amerikalı hükûmet yetkililerinin açıklamalarıyla fabrikada böyle bir üretimin gerçekleşmediği ve yalnızca ilaç üretimi yapıldığı, bin Ladin ile fabrika arasında herhangi bir bağlantı olmadığı tespit edildi.[95][96] Öte yandan Amerikan istihbarat yetkilileri, bin Ladin ile Sudan hükûmetine ait Military Industry Corporation adlı şirket arasında birtakım finansal ilişkilerin olduğunu öne sürdü.[97] 4 Kasım 1998'de Amerika Birleşik Devletleri'nde hakkında açılan davada, konsoloslukların bombalanması olayında suçlu bulundu.[98][99] Haziran 1999'da bin Ladin, Federal Soruşturma Bürosu (kısaca FBI) tarafından oluşturulan Ten Most Wanted Fugitives ("En Çok Aranan On Kaçak") listesine dahil edildi.[100] 1 Ocak 2000'de veya yakın tarihlerde, el-Kaide üyeleri tarafından farklı noktalarda eş zamanlı olarak gerçekleştirilmesi planlanan saldırılar çeşitli sebeplerden dolayı gerçekleşmedi.[101][102] 12 Ekim 2000'de, Aden'de demirlemiş olan Amerika Birleşik Devletleri Donanması'na bağlı USS Cole (DDG-67) muhribine düzenlenen saldırıda 17 Amerikan askeri hayatını kaybetti.[103]

11 Eylül saldırıları

11 Eylül saldırılarında Dünya Ticaret Merkezi'nin Güney Kulesi'ne çarpan uçak.

11 Eylül 2001'de, kaçırılan dört yolcu uçağından (United Airlines'ın 93 sefer sayılı uçuşu, American Airlines'ın 77 sefer sayılı uçuşu, American Airlines'ın 11 sefer sayılı uçuşu ve United Airlines'ın 175 sefer sayılı uçuşu) ikisi New York'taki Dünya Ticaret Merkezi'nin iki kulesine, biri Arlington County'deki Pentagon'a çarptı, dördüncü uçak ise Pensilvanya'daki Somerset County'ye düştü. Uçakları kaçıran 19 kişi dahil 2.996 kişi hayatını kaybetti. Bin Ladin 16 Eylül günü yayınlanan açıklamasında saldırıların arkasında kendisinin olmadığını belirtti[104][105],ancak 29 Ekim 2004'te yayınlanan videosunda ilk kez saldırıların sorumluluğunu üstlendi ve uçakları kaçıran 19 kişiyi bizzat kendisinin eğittiğini söyledi.[106][107][108] FBI tarafından yürütülen araştırma neticesinde saldırıları gerçekleştiren kişilerin, bin Ladin'in liderliğindeki el-Kaide ile bağlantılı olduğu belirlendi.[109][110][111] Amerika Birleşik Devletleri tarafından Afganistan'daki Taliban rejimini sonlandırmak üzere Terörizmle Savaş adı altında bir kampanya başlatıldı. 7 Ekim 2001'de, Afganistan'daki Taliban ve el-Kaide hedeflerinin ABD ve Britanya kuvvetleri tarafından bombalanmasıyla Afganistan Savaşı başladı.[112]

11 Eylül saldırıları sonrasındaki faaliyetleri

13 Aralık 2001'de yayınlanan videodan bir kare. Solda Usame bin Ladin, sağda ise Halid el-Harbi görülmektedir.

11 Eylül saldırıları sonrasında bin Ladin halka açık alanlarda görülmemeye başladı. Bu dönemde farklı kanallar aracılığıyla ses kayıtları ve videoları yayınlanırken, çeşitli haber kuruluşlarınca bin Ladin'in durumu ve konumu hakkında bilgilere yer verildi. Atiye Abdurrahman'ın Ebu Musab ez-Zerkavi'ye yazdığı 11 Aralık 2005 tarihli mektupta, bin Ladin'in ve el-Kaide liderliğinin Pakistan'ın Veziristan bölgesinde olduğu bilgisi verilmekteydi.[113][114] Başında Kaliforniya Üniversitesi, Los Angeles'tan Thomas W. Gillespie ve John A. Agnew'in bulunduğu araştırma grubunun Şubat 2009'da yayınladığı raporda, uydu görüntüleri incelenerek yapılan analiz sonucunda bin Ladin'in Pakistan'ın Paraçınar şehrinde saptanan üç farklı komplekste olabileceği belirtildi.[115] Mart 2009'da Daily News'te yayınlanan haberde, bin Ladin'i arama çalışmalarının Çitral ilçesinde yoğunlaştığı belirtildi ve yazar Rohan Gunaratna'nın, yakalanan üst düzey el-Kaide üyelerinin bin Ladin'in Çitral'de saklandığını söylediği yönündeki sözlerine yer verildi.[116] Aralık 2009 başında, Pakistan'da tutuklu bulunan bir Taliban üyesinin, bin Ladin'in 2009 yılında Afganistan'da olduğunu söylediği haberi yayınlandı. Habere göre tutuklu, 2009'un Ocak veya Şubat ayında, 15-20 gün önce bin Ladin'i Afganistan'da görmüş olan güvenilir bir bağlantıyla buluşmuştu. Fakat 6 Aralık günü ABD Savunma Bakanı Robert Gates, bin Ladin'in yıllar boyunca nerede olduğu konusunda güvenilir bir bilgiye sahip olmadıkları yönünde açıklama yaptı.[117] Pakistan Başbakanı Yusuf Rıza Gilani ise ülkesinin terörizmle mücadele hâlinde olduğunu ve bin Ladin'in Pakistan'da saklandığını düşünmediğini söyledi.[118] 7 Haziran 2010'da yayınlanan Al-Siyase gazetesi, İran ile bağıntısı olan bir kaynaktan elde edilen bir bilgiye göre bin Ladin'in beş yıldır İran'ın kuzeydoğusundaki Sebzevar şehrinde saklandığını iddia etti.[119] 18 Ekim 2010'da, adı belirtilmeyen bir NATO personeli, bin Ladin'in Pakistan'ın kuzeybatısında sağlıklı ve rahat bir şekilde yaşadığını, yerel halk ve ülkenin istihbarat servislerince korunduğunu açıkladı. Pakistan hükûmeti adına konuşan bir görevli ise bu iddiayı reddetti.[120]

Bin Ladin'in ölümüyle sonuçlanan harekât öncesinde, sırasında ve sonrasında yaşananları soruşturmak amacıyla, Pakistan hükûmetinin talebi doğrultusunda Pakistan Yüksek Mahkemesi tarafından 20 Haziran 2011'de adli bir komisyon olan Abbottabad Komisyonu oluşturuldu.[121] Komisyon, tanık olarak belirlenen 201 kişinin sorgulanması ve çeşitli dokümanların incelenmesi ile hazırladığı raporu 25 Mayıs 2012'de tamamladı.[122] Kamuoyuyla resmî olarak paylaşılmayan raporun tamamı, Temmuz 2013'te Al Jazeera tarafından sızdırıldı.[123] Raporda bin Ladin'in 2002 yılı ortalarında Pakistan'a giriş yaptığı belirtiliyordu. Bin Ladin'in en genç eşi Emel, Abbottabad'a yerleşmeden önce 2,5 yıl kadar Haripur ilçesindeki Çak Şah Muhammed köyünde yaşadıklarını, 2005 yılı sonlarında ise buraya geldiklerini söylemişti.[123][124] Emel ayrıca Afganistan'da gerçekleştirilen iki ameliyat sonrasında bin Ladin'in böbreğindeki rahatsızlığın düzeldiğini, kendisinin sağlıklı ve zinde olduğunu belirtmişti.[124]

Aranması ve ölümü

Bin Ladin'i aramakla görevli Afgan sivil kılığındaki Delta Force birimleri (Kasım 2001).

Bin Ladin'in yakalanması için Başkan Bill Clinton döneminde çalışmalara başlandı.[125] Ocak 1996'da CIA'in Terörizmle Mücadele Merkezi bünyesinde, bin Ladin'i izlemekle görevli bir birim oluşturuldu. CIA merkezinden birkaç kilometre uzakta faaliyetlerini sürdüren birim Bin Laden Issue Station adını taşımaktaydı.[126] 11 Eylül saldırıları sonrasında basına yansıyan bilgilere göre Clinton, 1998'deki konsolosluk saldırılarının ardından CIA'ye, saldırılar sebebiyle başlatılan hukuki süreç kapsamında bin Ladin'i yakalama, canlı yakalamanın imkansız olduğu durumda ise öldürmeye yönelik güç kullanma yetkisi vermişti.[127] 20 Ağustos 1998'de, Umman Denizi'nde bulunan Amerika Birleşik Devletleri Donanması'na bağlı gemiler tarafından ateşlenen 66 füze ile Afganistan'ın Host şehri yakınlarındaki el-Kaide kamplarına saldırı düzenlenirken, istihbarat raporlarına göre bin Ladin bu kampları saldırıdan birkaç saat önce terk etmişti.[128] Harekâtla ilgisi bulunan bazı kişilerin ifadesine göre 1999'da CIA, Pakistan istihbarat birimlerine bağlı 60 kadar komandoyu, Afganistan'a girerek bin Ladin'i yakalamak veya öldürmek üzere eğitti ve teçhizatlandırdı. Harekât, Pakistan Başbakanı Navaz Şerif ve ülkenin istihbarat şefi ile Clinton yönetimi tarafından organize edilmişti ve harekât karşılığında Pakistan'a uygulanan ambargoların kaldırılması ile ekonomik yardım paketi vaatlerinde bulunulmuştu. Ancak Ekim 1999'da gerçekleşen askerî darbeyle Şerif'in görevinden uzaklaştırılması sebebiyle harekât gerçekleşemedi.[128] Bin Ladin, 7 Haziran 1999'da FBI tarafından yayınlanan Ten Most Wanted Fugitives ("En Çok Aranan On Kaçak") listesine giren 456. isim oldu.[129]

Federal Bureau of Investigation (FBI) resmî sitesindeki Ten Most Wanted Fugitives ("En Çok Aranan On Kaçak") adlı listede 3 Mayıs 2011 tarihinde yapılan değişiklikle bin Ladin'in durumu "öldü" olarak değiştirildi.

11 Eylül saldırıları sonrasında baş şüpheli konumuna gelen bin Ladin 10 Ekim 2001'de, 11 Eylül saldırıları sonrasında oluşturulan Most Wanted Terrorists ("En Çok Aranan On Terörist") listesinde yer alan isimlerden biri oldu ve yakalanması veya öldürülmesiyle sonuçlanacak bilgi paylaşımı yapan kişiye $25 milyon vaat edildi. Havayolu Pilotları Derneği ile Hava Ulaşımı Derneği de ek olarak $2 milyon ödül vereceğini açıkladı.[130] Aralık 2001'de Amerikan istihbarat birimleri, bin Ladin'in Afganistan'ın Nangarhar ilindeki Tora Bora adlı dağlık bölgede olduğunu tespit etti. Bölgede gerçekleşen muharebeden bin Ladin sağ olarak kurtuldu.[131][132] 2005 yılında CIA bünyesindeki Bin Laden Issue Station'ın faaliyetleri sonlandırıldı.[133] 13 Temmuz 2007'de Amerika Birleşik Devletleri Senatosu'nda yapılan oylama sonucunda ödül miktarı ikiye katlanarak $50 milyona yükseltildi.[134]

Çeşitli istihbarat faaliyetleri sonucunda önce bin Ladin'in kuryesi Ebu Ahmed el-Kuveyti, Temmuz 2010'da ise bin Ladin'in ikamet ettiğinden şüphelenilen Abbottabad'daki kompleks tespit edildi.[135][136][137] Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama'nın talimatıyla CIA tarafından yürütülen ve Ortak Özel Harekât Komutanlığı ile CIA'e bağlı personeli taşıyan helikopterlerin Afganistan'dan havalanarak Abbottabad'daki komplekse gerçekleştirdiği Neptün Mızrağı kod adını taşıyan harekât sonucunda bin Ladin öldürüldü.[137][138] Cenazesi 24 saat içerisinde Umman Denizi'ne bırakıldı.[139]

Suçlamalar

Almanya'nın ulusal istihbarat teşkilatı Anayasayı Koruma Federal Dairesi ajanlarından Silvan Becker ile karısı Vera'nın 10 Mart 1994'de Libya'da öldürülmesi sebebiyle Libya tarafından bin Ladin ve beraberindeki üç kişi için Interpol'den ilk resmî tutuklama kararı çıkarıldı.[140][141] Bin Ladin, öldüğü güne kadar Libya hükûmeti tarafından aranmaktaydı.[142][143] Amerika Birleşik Devletleri'ndeki bir büyük jüri tarafından Ağustos 1996'da gizli bir şekilde hazırlanmaya başlanan iddianame 8 Haziran 1998'de tamamlandı. İddianamede bin Ladin'e, "Amerika Birleşik Devletleri'nin savunma sistemlerine karşı komplo düzenlemek, el-Kaide adlı terör örgütünün liderliğini yapmak ve dünya çapındaki radikal İslamcıların en büyük finansal destekçisi olmak" suçlamaları yöneltilmişti.[144][145] Kenya ve Tanzanya'daki elçiliklere düzenlenen saldırılar sonrasında, 4 Kasım 1998'de New York Güney Bölgesi Amerika Birleşik Devletleri Bölge Mahkemesi Federal Büyük Jürisi tarafından "Amerika Birleşik Devletleri dışında yaşayan Amerikan vatandaşlarını öldürmek, öldürmeye yönelik komplo düzenlemek ve federal bir tesise ölüme sebebiyet veren saldırılar düzenlemek" iddialarıyla suçlu bulundu ve kendisini yakalayan ya da yakalanmasıyla sonuçlanacak bilgi paylaşımında bulunan kişiye $5 milyon ödül vaat edildi.[98][99] Ancak Taliban, yeterli delil bulunmadığını ve Müslüman birisini Müslüman olmayan bir mahkemede yargılamanın adil olmayacağını gerekçe göstererek topraklarında bulunan bin Ladin'i iade etmedi.[146] Ekim 2001'de Afganistan'daki hedeflere düzenlenen hava saldırılarından sekiz gün sonda Taliban, üçüncü bir ülkede yargılanması koşuluyla bin Ladin'i iade edebileceğini belirtse de bu teklif Amerika Birleşik Devletleri Başkanı George W. Bush tarafından, "Masumiyetini veya suçluluğunu tartışmak için herhangi bir sebep yok. Suçlu olduğunu biliyoruz." açıklamasıyla geri çevrildi.[147] Bin Ladin'in ölümünden sonra 15 Haziran 2011'de, Amerika Birleşik Devletleri'nde kendisine karşı yapılan tüm suçlamalar resmî olarak düşürüldü.[148]

Özel hayatı

Bin Ladin'in 2005'ten 2011'deki ölümüne kadar yaşadığı Abbottabad'daki kompleksi.

Usame bin Ladin ilk evliliğini 1974 yılında, Suriye'nin Lazkiye şehrinde, dayısının kızı Necve Hanım ile gerçekleştirdi.[149][150] 11 Eylül 2001 saldırılarından birkaç gün önce Necve'nin Afganistan'ı terk etmesiyle sonlanan bu birliktelikten çiftin on bir çocuğu (Abdullah, Abdülrahman, Saad, Ömer, Osman, Muhammed, Fatima, İman, Ladin, Rukiye, Nur, Hatice) oldu.[150][151] 1983'te evlendiği bin Ladin'den üç çocuğu (Ali, Ömer, Ayşe) olan Hatice Şerif, Sudan'da yaşadığı dönemde bin Ladin'den boşandı ve Suudi Arabistan'a döndü.[151] Bin Ladin ile 1985'te evlenen ve bir çocuğu (Hamza) olan Hayriye Sabar, 1987'de evlendiği ve dört çocuğu olan (Halid, Hatice, Meryem, Sümeyye) Siham Sabar ile 2000'de evlendiği ve beş çocuğu (Safiye, Asiye, İbrahim, Zeyneb, Hüseyin) olan Emel el-Seda 11 Eylül saldırılarından sonra da Afganistan'da kalmaya devam etti ve bin Ladin'in ölümüyle sonuçlanan operasyonun gerçekleştirildiği evde yakalandı.[152][153][154] Ayrıca Hatice Şerif'in ayrılmasından bir süre sonra Hartum'da, adı bilinmeyen bir kadınla evlilik gerçekleştirmiş ve Necve'nin ifadesine göre bu evlilik iki günden az sürmüştü.[151][155] Bin Laden'in bu evliliklerden, bilindiği kadarıyla 24 çocuğu olmuştu.[156]

1997-2001 yılları arasında Bin Ladin'in kişisel korumalığını yapan Nasır el-Bahri, kitap olarak yayınlanan anılarında bin Ladin'i tutumlu bir adam ve çocuklarına karşı sert bir baba olarak tanımlarken, ailesiyle birlikte çölde atıcılık gezileri yapmayı ve piknik düzenlemekten keyif aldığını belirtmektedir.[157] FBI, kendisinin yetişkin hâlini uzun boylu ve zayıf, 6 fit 4 inç (1.9 m)-6 fit 6 inç (2.0 m) boyları arasında, yaklaşık 160 libre (73 kg), zeytin rengi tenli, saçı ve gözü kahverengi renkli ve solak olarak tanımlamaktadır.[158]

Düşünce yapısı

Birçok kişi ve kaynağın ifadesine göre bin Ladin'in düşünce yapısının oluşmasında, bizzat tanıştığı ve birlikte hareket ettiği Abdullah Azzam'ın etkisi vardır.[159] Bin Ladin'in Vahhabilik ve Selefilik ideolojilerini, cihatçı bir anlayışla benimsediği belirtilmektedir.[160][161] Bin Ladin'e göre krizde olan İslam dünyasında "işleri yoluna koymanın" tek yolunun şeriat kanunlarının uygun bir şekilde uygulamaya koyulmasıydı. Sekülerizm, pan Arabizm, sosyalizm, komünizm ve demokrasi gibi alternatif yönetimlere ise karşı çıkmaktaydı.[162][163][164] Bazı kaynaklara göre İslam'ın asarî mezhebine mensuptu.[165] Mart 1994 tarihli bir röportajında kendisinin köktendinci olduğu yönündeki iddiaları reddetmişti.[166]

Bin Ladin'in çocukluk arkadaşlarından Halid Batarfi, çocukluk yıllarında bin Ladin'in Amerika karşıtı olmadığını ve ilk evliliğinin ardından eşi ile oğlu Abdullah'ı da alıp Amerika Birleşik Devletleri'ne küçük çaplı bir geziye gittiklerini belirtmektedir.[167] Usame bin Ladin'in düşüncelerine göre cihatçı hedeflerinin gerçekleştirilmesi için düşman gördüğü devletlerin, aralarında kadınlar ve çocukların da olduğu sivil vatandaşlarını öldürmek meşruydu.[168][169] CIA'in bin Ladin'i aradığı dönemde bu arayışa liderlik eden eski CIA analizcisi Michael Scheuer; bin Ladin'in, Amerika Birleşik Devletleri dış politikasının Orta Doğu'daki Müslümanları zulme uğratma, zarar verme veya öldürme üzerine kurulduğunu düşündüğünden dolayı eylemlerini gerçekleştirdiğini "Bizden biz olduğumuz için değil, yaptığımız şeyler için nefret ediyorlar." sözlerini de ekleyerek belirtmektedir.[170] Bununla beraber bin Ladin, 2002 sonlarında yayınlanan bir mektubunda seküler bir yönetim anlayışını benimseyen Amerika Birleşik Devletleri'ni bu sebepten ötürü eleştirmiş ve Amerikan halkına "zina, eşcinsellik, uyuşturucu madde kullanımı, kumar ve tefecilik gibi ahlak dışı davranışlardan" vazgeçerek İslam'ı seçmeleri çağrısında bulunmuştu.[162] Batılı devletler ve topluma yaptığı eleştiriler ile Yahudilerin kontrolü altında hareket ettikleri iddiaları, Avrupa ve Kuzey Amerika'daki bazı aşırı sağ kesimler tarafından da paylaşılmaktaydı.[171] Diğer yandan Irak'ın Kuveyt'i işgali sebebiyle Suudi Arabistan yönetiminin Amerikan askerlerinin ülkeye konuşlanmasına izin vermesi ve Komünist Yemenlilerin güney Yemenli Müslümanlara karşı desteklenmesi sebebiyle Suudi kraliyet ailesine karşı bir tutum sergilemekteydi.[172]

Bin Ladin, bazı kesimlerce Yahudi karşıtı olarak tanımlanmaktadır.[173][174] Ocak 1999'da yayınlanan röportajında, Çöl Tilkisi Harekâtı'nın, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık hükûmetlerinin İsrail Yahudilerinin kontrolünde olduğuna dair bir kanıt oluşturduğunu ve bu harekâtın öldürebildikleri kadar Müslümanı öldürmek amacı taşıdığını ifade etti.[175] Mayıs 1998'de yayınlanan röportajında İsrail devletinin nihai amacının, Arap Yarımadası ve Orta Doğu'yu topraklarına katıp buradaki halkı esaret altına alarak "Büyük İsrail" adını verdiği yapıyı oluşturmaktı. Aynı röportajda Müslümanlar ile Yahudilerin birlikte yaşayamayacağını vurgulayarak aralarında savaş yaşanmanın kaçınılmaz olduğunu ve Amerika Birleşik Devletleri'nin de İslam karşıtı faaliyetleri desteklediğini belirtti.[64] 2002'de yayınlanan mektubunda Amerika Birleşik Devletleri'ndeki medya kuruluşları, siyaset ve ekonomik kurumların Yahudiler tarafından kontrol edildiğinden bahsetti.[162] Bin Ladin'e ait çeşitli ses kaydı ve videolarda, Filistinlilerin İsrail'e karşı sürdürdüğü mücadelede Amerika Birleşik Devletleri ve bazı Batı ülkelerinin İsrail'i desteklediğini söylerken, Müslümanları Filistin'in yanında savaşmaya davet etmekteydi.[176][177][178][179]

Bin Ladin, amaçlarına ulaşmak için kullandığı yöntemler sebebiyle çeşitli akademisyenler, analizciler ve haber kuruluşları tarafından terörist olarak tanımlanmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri, İspanya ve Libya'daki adli birimler tarafından da terörizm suçlamalarıyla hakkında yakalama kararları çıkarılmıştı. Kasım 1996'da yayınlanan röportajında; suçlulara, hırsızlara ve haydutlara karşı olması koşuluyla terörizmin tarih boyunca her ülke tarafından uygulandığını belirtmiş, Riyad ve el-Huber'de gerçekleşen saldırıların da haydutlara karşı ve Müslümanları korumaya yönelik olduğundan övgüye değer terör eylemleri olduğunu ifade etmişti.[180] 2010'da yayınlanan bazı ses kayıtlarında ise küresel ısınma ve iklim değişikliğine değinmişti.[181][182]

Mart 1997'de yayınlanan röportajında kadınların eğitim-öğretim hakkına karşı olmadıklarını; ancak eğitim adına gerçekleştirilen İslam dışı uygulamalara karşı olduklarını ifade etti.[183] Hasan el-Turabi'nin oğlu ve bin Ladin'in arkadaşı İssam, bin Ladin'in "müzik şeytanın flütüdür" şeklinde bir beyanı olduğundan bahsetmişti.[184] Teknolojiye karşı karışık bir bakış açısı olan bin Ladin, "toprak işleme makineleri ile bitkiler üzerinde genetik mühendisliği" alanlarına ilgi göstermesine karşın "soğutulmuş suya" karşı olduğunu belirtmişti.[185]

Popüler kültürdeki yeri

Usame bin Ladin; adının geçtiği, tasvir edildiği veya görüntülerinin kullanıldığı birçok popüler kültür ürününe konu oldu. 2012'de vizyona giren ve yönetmenliğini Kathryn Bigelow'un üstlendiği Zero Dark Thirty adlı Amerikan filmi, 11 Eylül saldırıları sonrasında bin Ladin'in yakalanması ve öldürülmesiyle sonuçlanan süreci konu almaktaydı.[186] Yönetmenliğini John Stockwell'in üstlendiği, 4 Kasım 2012'de National Geographic Channel'da yayınlanan televizyon filmi SEAL Team Six: The Raid on Osama Bin Laden ise yalnızca bin Ladin'in öldürülmesiyle sonuçlanan harekâtı anlatmaktaydı.[187][188]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Genel
Özel
  1. 1 2 3 "Text: Osama bin Laden's 1998 interview" (İngilizce). theguardian.com. 8 Ekim 2001. 10 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20140510172451/http://www.theguardian.com/world/2001/oct/08/afghanistan.terrorism15. Erişim tarihi: 16 Şubat 2015.
  2. 1 2 3 4 5 6 Coll, Steve (12 Aralık 2005). "Young Osama" (İngilizce). The New Yorker. 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20141111040541/http://www.newyorker.com/magazine/2005/12/12/young-osama. Erişim tarihi: 16 Şubat 2015.
  3. 1 2 3 Mockaitis 2010, s. 4.
  4. ↑ Scheuer 2011, s. 21.
  5. ↑ Bin Ladin 2005, s. XII.
  6. ↑ Ömer bin Laden, Necve bin Laden, Sasson 2010, s. 292.
  7. ↑ "Interview with US Author Steve Coll: 'Osama bin Laden is Planning Something for the US Election'" (İngilizce). Der Spiegel. 2 Nisan 2008. 5 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20150205021859/http://www.spiegel.de/international/world/spiegel-interview-with-us-author-steve-coll-osama-bin-laden-is-planning-something-for-the-us-election-a-544921.html. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015.
  8. ↑ Coll 2008, s. 4.
  9. ↑ Ömer bin Laden, Necve bin Laden, Sasson 2010, s. 377.
  10. 1 2 Mockaitis 2010, s. 5.
  11. ↑ Coll 2008, s. 98.
  12. ↑ "Osama bin Laden" (İngilizce). The Economist. 5 Mayıs 2011. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20160310014436/http://www.economist.com/node/18648254.
  13. ↑ Beyer, Lisa (24 Eylül 2001). "The Most Wanted Man in the World" (İngilizce). Time. 9 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20110209163812/http://www.time.com/time/covers/1101010924/wosama.html.
  14. 1 2 3 Coll 2008, s. 100.
  15. ↑ Coll 2008, s. 100-101.
  16. ↑ Coll 2008, s. 101.
  17. ↑ Bergen 2006, s. 52.
  18. ↑ Coll 2008, s. 105.
  19. 1 2 Coll 2008, s. 107.
  20. 1 2 3 4 Fisk, Robert (6 Aralık 1993). "Anti-Soviet warrior puts his army on the road to peace: The Saudi businessman who recruited mujahedin now uses them for large-scale building projects in Sudan. Robert Fisk met him in Almatig" (İngilizce). The Independent. 7 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20150107153954/http://www.independent.co.uk/news/world/antisoviet-warrior-puts-his-army-on-the-road-to-peace-the-saudi-businessman-who-recruited-mujahedin-now-uses-them-for-largescale-building-projects-in-sudan-robert-fisk-met-him-in-almatig-1465715.html. Erişim tarihi: 17 Şubat 2015.
  21. ↑ "Osama bin Laden trivia: Civil engineer, affluent construction magnate and bomber" (İngilizce). International Business Times. 3 Mayıs 2011. 13 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20130613082218/http://www.ibtimes.com/osama-bin-laden-trivia-civil-engineer-affluent-construction-magnate-bomber-282133. Erişim tarihi: 16 Şubat 2015.
  22. ↑ Gunaratna, Rohan (2003) (İngilizce). Inside Al Qaeda. Berkley Books. s. 22. ISBN 0-231-12692-1.
  23. ↑ Mockaitis 2010, s. 9.
  24. ↑ Bergen 2006, s. 18-19.
  25. ↑ Ömer bin Laden, Necve bin Laden, Sasson 2010, s. 27.
  26. ↑ Bergen 2006, s. 24.
  27. ↑ Scheuer 2011, s. 50.
  28. ↑ Rizvi, Hasan-Askari (2004). "Pakistan's Foreign Policy: an Overview 1974-2004" (İngilizce). PILDAT. ss. 19-20. 11 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151211030255/http://www.millat.com:80/democracy/Foreign%20Policy/Briefing_Paper_english_11.pdf.
  29. ↑ Bergen 2002, s. 55.
  30. ↑ National Commission on Terrorist Attacks Upon the United States (2004) (İngilizce). Monograph on Terrorist Financing - Staff Report to the Commission. s. 88. http://www.9-11commission.gov/staff_statements/911_TerrFin_Monograph.pdf.
  31. ↑ Bergen 2002, s. 54.
  32. 1 2 Scheuer 2011, s. 54.
  33. 1 2 3 Bergen 2002, s. 56.
  34. 1 2 3 Scheuer 2011, s. 58.
  35. ↑ Bergen 2006, s. 47-48.
  36. ↑ Scheuer 2011, s. 61.
  37. 1 2 3 Bergen 2002, s. 57.
  38. ↑ Coll 2008, s. 63-64.
  39. ↑ Scheuer 2011, s. 63-64.
  40. ↑ Bergen 2002, s. 59.
  41. ↑ Wright 2006, s. 131.
  42. ↑ Wright 2006, s. 447-448.
  43. 1 2 Wright 2006, s. 448.
  44. ↑ Wright 2006, s. 113.
  45. 1 2 Wright 2006, s. 133.
  46. 1 2 3 Scheuer 2011, s. 65.
  47. ↑ Scheuer 2011, s. 79.
  48. ↑ Scheuer 2011, s. 91.
  49. ↑ Jehl, Douglas (27 Aralık 2001). "A Nation Challenged: Holy war lured Saudis as rulers looked Away" (İngilizce). The New York Times. 26 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160526225301/http://www.nytimes.com/2001/12/27/world/a-nation-challenged-saudi-arabia-holy-war-lured-saudis-as-rulers-looked-away.html?pagewanted=3.
  50. 1 2 Scheuer 2011, s. 81.
  51. ↑ Scheuer 2011, s. 82.
  52. 1 2 Bergen 2002, s. 78-79.
  53. ↑ Bergen 2002, s. 79.
  54. ↑ Scheuer 2011, s. 87.
  55. ↑ Scheuer 2011, s. 88.
  56. 1 2 3 Scheuer 2011, s. 89.
  57. 1 2 3 Scheuer 2011, s. 90.
  58. ↑ Bergen 2002, s. 172.
  59. ↑ Wright 2006, s. 174.
  60. ↑ Whitlock, Craig (5 Temmuz 2007). "Homemade, Cheap and Dangerous" (İngilizce). Londra: The Washington Post. 17 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6kb7SoRQA.
  61. ↑ Childers, J. Gilmore (24 Şubat 1998). "Senate Judiciary Committee Hearings: Foreign Terrorists in America: Five Years After the World Trade Center" (İngilizce). US Senate Judiciary Committee. 27 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20071227065444/http://judiciary.senate.gov/oldsite/childers.htm.
  62. ↑ Wright 2006, s. 178.
  63. ↑ "Transcript Of Osama Bin Ladin Interview By Peter Arnett" (İngilizce). Information Clearing House. 30 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20140830154801/http://www.informationclearinghouse.info/article7204.htm.
  64. 1 2 "Interview" (İngilizce). 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20150210073032/http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/binladen/who/interview.html.
  65. ↑ Bergen 2002, s. 85.
  66. ↑ Roggio, Bill (31 Aralık 2011). "Shabaab leader recounts al Qaeda’s role in Somalia in the 1990s". Long War Journal. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20160303205704/http://www.longwarjournal.org/archives/2011/12/shabaab_leader_recou.php.
  67. ↑ Weiner, Tim (21 Ağustos 1998). "U.S. Sees Bin Laden as Ringleader of Terrorist Network" (İngilizce). Washington, DC: The New York Times. 10 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20150310101614/http://partners.nytimes.com/library/world/africa/082198attack-binladen.html.
  68. ↑ Ackman, Dan (14 Eylül 2001). "The Cost Of Being Osama Bin Laden" (İngilizce). 29 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20141029131522/http://www.forbes.com/2001/09/14/0914ladenmoney.html. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015.
  69. ↑ Wright 2006, s. 102.
  70. ↑ Ibrahim, Youssef M. (10 Nisan 1994). "Saudis Strip Citizenship From Backer of Militants" (İngilizce). Paris: The New York Times. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160306225140/http://partners.nytimes.com/library/world/africa/041094binladen.html.
  71. ↑ Wright 2006, s. 209-210.
  72. ↑ Scheuer 2011, s. 94-95.
  73. ↑ "Ambassador: Car bomb destroyed military building" (İngilizce). Riyad: CNN. 13 Kasım 1995. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305060335/http://edition.cnn.com/WORLD/9511/saudi_blast/11am/.
  74. ↑ Hegghammer, Thomas (Şubat 2008). "Deconstructing the Myth about al-Qa'ida and Khobar" (İngilizce) (PDF). CTC Sentinel I. (3). http://hegghammer.com/_files/Hegghammer_-_deconstructing_the_myth_about_AQ_and_Khobar.pdf.
  75. ↑ Fisk, Robert (10 Temmuz 1996). "Arab rebel leader warns the British: 'Get out of the Gulf'" (İngilizce). The Independent. 27 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20150227110722/http://www.independent.co.uk/news/arab-rebel-leader-warns-the-british-get-out-of-the-gulf-1328034.html. Erişim tarihi: 27 Şubat 2015.
  76. ↑ Compilation of Usama Bin Ladin Statements, 1994-January 2004; s. 44
  77. ↑ Wright 2006, s. 130-131.
  78. ↑ Scheuer 2011, s. 102-105.
  79. ↑ Astill, James (17 Ekim 2001). "Osama: the Sudan years" (İngilizce). The Guardian. 21 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20160321193717/http://www.theguardian.com/world/2001/oct/17/afghanistan.terrorism3.
  80. ↑ Scheuer 2011, s. 106.
  81. ↑ Bergen 2002, s. 93.
  82. ↑ Scheuer 2011, s. 110.
  83. ↑ Scheuer 2011, s. 113.
  84. ↑ Esposito 2003, s. 20-21.
  85. ↑ Rashid, Ahmed (Kasım-Aralık 1999). "The Taliban: Exporting Extremism" (İngilizce). Foreign Affairs 78 (6): 24.
  86. ↑ Scheuer 2011, s. 107.
  87. ↑ Atran, Scott (2010). "A Question of Honour: Why the Taliban Fight and What to Do About It" (İngilizce). Asian Journal of Social Science 38 (3): 350.
  88. ↑ Wright 2006, s. 138.
  89. ↑ Scheuer 2011, s. 114.
  90. ↑ Şeyh Usame bin Muhammed bin Ladin; ez-Zevahiri, Eymen; Ebu Yasir Rifa'i Ahmed Taha; Şeyh Mir Hamza; Rahman, Fazlur (23 Şubat 1998). "World Islamic Front for Jihad Against Jews and Crusaders: Initial "Fatwa" Statement" (Arapça). El-Kuds el-Arabi. 26 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160626184406/https://www.library.cornell.edu/colldev/mideast/fatw2.htm.
    Amerikan Bilim Adamları Federasyonu tarafından yapılan İngilizce çevirisi
  91. ↑ Henriksen, Thomas H. (2007) (İngilizce). American Power after the Berlin Wall. Springer Publishing. s. 143. ISBN 023060692X. https://books.google.com.tr/books?id=yKaHDAAAQBAJ&pg=PA143&dq=Jihad+Against+Jews+and+Crusaders+%22five%22&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjXm6mattfNAhWM6xQKHe7VB8YQ6AEIGzAA#v=onepage&q=Jihad%20Against%20Jews%20and%20Crusaders%20%22five%22&f=false.
  92. ↑ Scheuer 2011, s. 117-118.
  93. ↑ Coll 2004, s. 273.
  94. ↑ Coll 2004, s. 278-279.
  95. ↑ Astill, James (2 Ekim 2001). "Strike one" (İngilizce). The Guardian. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160313044412/http://www.theguardian.com/world/2001/oct/02/afghanistan.terrorism3.
  96. ↑ "Dubious Decisions on the Sudan" (İngilizce). The New York Times. 23 Eylül 1998. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150527083930/http://www.nytimes.com/1998/09/23/opinion/dubious-decisions-on-the-sudan.html.
  97. ↑ Risen, James (4 Ekim 1998). "New Evidence Ties Sudanese To Bin Laden, U.S. Asserts" (İngilizce). Washington, DC: The New York Times. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150527075116/http://www.nytimes.com/1998/10/04/world/new-evidence-ties-sudanese-to-bin-laden-us-asserts.html.
  98. 1 2 "Indictment #S(9) 98 Cr. 1023" (PDF). New York Güney Bölgesi Amerika Birleşik Devletleri Federal Mahkemesi. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160309024759/http://fl1.findlaw.com/news.findlaw.com/hdocs/docs/binladen/usbinladen1.pdf.
  99. 1 2 "Embassy bombing defendant linked to bin Laden". CNN. 14 Şubat 2001. 26 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20071226033056/http://archives.cnn.com/2001/LAW/02/14/embassy.bombing.02/index.html.
  100. ↑ Eggen, Dan (28 Ağustos 2006). "Bin Laden, Most Wanted For Embassy Bombings?" (İngilizce). The Washington Post. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/08/27/AR2006082700687.html.
  101. ↑ Ensalaco, Mark (2012) (İngilizce). Middle Eastern Terrorism: From Black September to September 11. University of Pennsylvania Press. s. 230. ISBN 0812201876. https://books.google.com.tr/books?id=_EW6H-4tQ6cC&pg=PA230&dq=millenium+attacks+yemen+sullivans+%22plot%22&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwi0_s2PjtzNAhWKOsAKHdG6A_MQ6AEIKjAC#v=onepage&q=millenium%20attacks%20yemen%20sullivans%20%22plot%22&f=false.
  102. ↑ Alexander, Yonah; Kraft, Michael (2007) (İngilizce). Evolution of U. S. Counterterrorism Policy. Greenwood Publishing Group. s. 944. ISBN 0275995305. https://books.google.com.tr/books?id=_UW07J0-_X8C&pg=PA944&dq=millenium+attacks+yemen+sullivans+%22plot%22&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwirv-2ZjtzNAhXmA8AKHWOWD_IQ6AEIOzAE#v=onepage&q=millenium%20attacks%20yemen%20sullivans%20%22plot%22&f=false.
  103. ↑ Scheuer 2011, s. 118.
  104. ↑ "Bin Laden says he wasn't behind attacks" (İngilizce). Doha: CNN. 17 Eylül 2001. 14 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151114043646/http://edition.cnn.com:80/2001/US/09/16/inv.binladen.denial/index.html?iref=storysearch.
  105. ↑ "Pakistan to Demand Taliban Give Up Bin Laden as Iran Seals Afghan Border" (İngilizce). FoxNews.com. 16 Eylül 2001. 15 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150515072856/http://www.foxnews.com:80/story/2001/09/16/pakistan-to-demand-taliban-give-up-bin-laden-as-iran-seals-afghan-border/.
  106. ↑ "Bin Laden claims responsibility for 9/11" (İngilizce). CBC News. 29 Ekim 2004. 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160527093236/http://www.cbc.ca/news/world/bin-laden-claims-responsibility-for-9-11-1.513654.
  107. ↑ "Al-Jazeera: Bin Laden tape obtained in Pakistan" (İngilizce). İslamabad: MSNBC. 30 Ekim 2004. 15 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160415055105/http://www.nbcnews.com/id/6363306/.
  108. ↑ "Excerpts: Bin Laden video" (İngilizce). BBC News. 29 Ekim 2004. 11 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160511220657/http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/3966817.stm.
  109. ↑ "President Freezes Terrorists' Assets" (İngilizce). Beyaz Saray. 24 Eylül 2001. 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160506140727/http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2001/09/20010924-4.html.
  110. ↑ Risen, James ve Natta Jr., Don Van (14 Eylül 2001). "Authorities Have Learned the Identities of 18 Hijackers, Attorney General Says" (İngilizce). Washington, DC: The New York Times. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160311020722/http://www.nytimes.com/2001/09/14/national/14INQU.html.
  111. ↑ Erlanger, Steven (17 Eylül 2001). "AFTER THE ATTACKS: THE HIJACKERS; Investigators Discover That 3 Attackers on Planes Attended Same German University" (İngilizce). Hamburg: The New York Times. 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160308231654/http://www.nytimes.com/2001/09/17/us/after-attacks-hijackers-investigators-discover-that-3-attackers-planes-attended.html.
  112. ↑ "U.S. rejects Taliban offer to try bin Laden". Washington, DC: CNN. 7 Ekim 2001. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304044355/http://edition.cnn.com/2001/US/10/07/ret.us.taliban/.
  113. ↑ DeYoung, Karen (2 Ekim 2006). "Letter Gives Glimpse of Al-Qaeda's Leadership" (İngilizce). The Washington Post. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/10/01/AR2006100101083.html.
  114. ↑ "Letter Exposes New Leader in Al-Qa'ida High Command" (İngilizce) (PDF). Terörizmle Savaş Merkezi. 25 Eylül 2006. 8 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20070808182757/http://www.ctc.usma.edu/harmony/CTC-AtiyahLetter.pdf.
  115. ↑ Vergano, Dan (26 Şubat 2009). "Where's bin Laden? Science may hold the answer" (İngilizce). USA Today. 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150723183741/http://usatoday30.usatoday.com/tech/science/2009-02-17-osama-geography_N.htm.
  116. ↑ Meek, James Gordon (14 Mart 2009). "Where is Osama bin Laden? U.S. zeros in on Chitral, Pakistan in hunt for 9/11 mastermind". Washington, DC: Daily News. 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150723182451/http://www.nydailynews.com/news/world/osama-bin-laden-u-s-zeros-chitral-pakistan-hunt-9-11-mastermind-article-1.361433.
  117. ↑ "No Bin Laden information in years, says Gates" (İngilizce). BBC News. 6 Aralık 2009. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160309025704/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8397684.stm.
  118. ↑ "Bin Laden not in Pakistan, PM says" (İngilizce). Londra: CNN. 3 Aralık 2009. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160309025705/http://edition.cnn.com/2009/WORLD/asiapcf/12/03/pakistan.bin.laden/index.html.
  119. ↑ "Kuwaiti Daily 'Al-Siyassa': Bin Laden, Al-Zawahiri Guarded by Iranian Troops in Iranian Territory" (İngilizce). Memrijttm.org. 7 Haziran 2010. 14 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131214134920/http://www.memrijttm.org/content/en/report.htm?report=4338.
  120. ↑ Crilly, Rob (18 Ekim 2010). "Osama bin Laden 'living comfortably in Pakistan'" (İngilizce). Londra: The Daily Telegraph. 23 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160123123247/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/8070836/Osama-bin-Laden-living-comfortably-in-Pakistan.html.
  121. ↑ "CJ Iftikhar names judges for Shahzad, Abbottabad probe commissions" (İngilizce). İslamabad: PakTribune. 21 Haziran 2011. 17 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20120317153108/http://paktribune.com/news/CJ-Iftikhar-names-judges-for-Shahzad-Abbottabad-probe-commissions-240601.html.
  122. ↑ Abbottabad Komisyonu Raporu; ss. 31
  123. 1 2 Haşim, Esed (8 Temmuz 2013). "Leaked report shows Bin Laden's 'hidden life'" (İngilizce). Al Jazeera. 30 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140430164359/http://www.aljazeera.com/news/asia/2013/07/20137813412615531.html.
  124. 1 2 "Osama lived in Haripur before moving to Abbottabad" (İngilizce). Dawn. 7 Mayıs 2011. 11 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20150311171654/http://www.dawn.com/news/626609/osama-lived-in-haripur-before-moving-to-abbottabad-wife.
  125. ↑ "Bill Clinton: I got closer to killing bin Laden" (İngilizce). New York: CNN. 25 Eylül 2006. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304030120/http://edition.cnn.com/2006/POLITICS/09/24/clinton.binladen/index.html.
  126. ↑ Coll 2004, s. 215.
  127. ↑ "Report: Clinton Targeted Bin Laden" (İngilizce). CBS News. 16 Eylül 2001. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20160309025008/http://www.cbsnews.com/news/report-clinton-targeted-bin-laden/.
  128. 1 2 Woodward, Bob; Ricks, Thomas E. (3 Ekim 2001). "CIA Trained Pakistanis to Nab Terrorist But Military Coup Put an End to 1999 Plot" (İngilizce). The Washington Post. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/11/18/AR2007111800629.html.
  129. ↑ "Ten Most Wanted Fugitives FAQ" (İngilizce). FBI. 21 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20160421145205/https://www.fbi.gov/wanted/topten/ten-most-wanted-fugitives-faq/.
  130. ↑ Radelat, Ana (25 Kasım 2001). "Award for bin Laden's capture sets record" (İngilizce). Washington, DC: USA Today. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160806164537/http://usatoday30.usatoday.com/news/attack/2001/11/25/award.htm.
  131. ↑ Gellman, Barton; Ricks, Thomas E. (7 Nisan 2002). "U.S. Concludes Bin Laden Escaped at Tora Bora Fight" (İngilizce). The Washington Post. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/06/12/AR2006061200843.html.
  132. ↑ Weaver, Mary Anne (11 Eylül 2005). "Lost at Tora Bora" (İngilizce). The New York Times. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150427084058/http://www.nytimes.com/2005/09/11/magazine/11TORABORA.html?_r=0.
  133. ↑ Mazzetti, Mark (4 Temmuz 2005). "C.I.A. Closes Unit Focused on Capture of bin Laden" (İngilizce). Washington, DC: The New York Times. 16 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151116050345/http://www.nytimes.com:80/2006/07/04/washington/04intel.html.
  134. ↑ "Senate doubles Bin Laden reward" (İngilizce). BBC News. 13 Temmuz 2007. 30 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090930075711/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/6898075.stm.
  135. ↑ Sargent, Greg (12 Mayıs 2011). "John McCain to Bush apologists: Stop lying about Bin Laden and torture" (İngilizce). The Washington Post. 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6ZeRDvzQm.
  136. ↑ Mazzetti, Mark; Cooper, Helene (2 Mayıs 2011). "Detective Work on Courier Led to Breakthrough on Bin Laden" (İngilizce). The New York Times. 10 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20140410153622/http://www.nytimes.com/2011/05/02/world/asia/02reconstruct-capture-osama-bin-laden.html?_r=1.
  137. 1 2 Mazzetti, Mark; Cooper, Helene; Baker, Peter (2 Mayıs 2011). "Behind the Hunt for Bin Laden" (İngilizce). The New York Times. 29 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20130129152240/http://www.nytimes.com/2011/05/03/world/asia/03intel.html?pagewanted=2.
  138. ↑ Zengerle, Patricia; Bull, Alister (2 Mayıs 2011). "Bin Laden was found at luxurious Pakistan compound" (İngilizce). Washington, DC: Reuters. 8 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20150508210437/http://www.reuters.com/article/2011/05/02/us-binladen-compound-idUSTRE7411NX20110502.
  139. ↑ Lawrence, Chris (3 Mayıs 2011). "'No land alternative' prompts bin Laden sea burial" (İngilizce). Washington, DC: CNN. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20150518075316/http://articles.cnn.com/2011-05-02/world/bin.laden.burial.at.sea_1_islamic-law-bin-burial.
  140. ↑ "Wanted: Bin Laden, Usama" (İngilizce). Interpol. 12 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20041211102312/http://www.interpol.int/public/data/wanted/notices/data/1998/32/1998_20232.asp.
  141. ↑ Flade, Florian (2 Mayıs 2011). "The Untold Story Of Gaddafi's Hunt For Osama Bin Laden" (İngilizce). Die Welt/Worldcrunch. 22 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120322172458/http://www.worldcrunch.com/untold-story-gaddafis-hunt-osama-bin-laden/2963.
  142. ↑ Salama, Sammy (Eylül 2004). "Was Libyan WMD Disarmament a Significant Success for Nonproliferation?" (İngilizce). NTI. 2 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110602234625/http://www.nti.org/e_research/e3_56a.html.
  143. ↑ Bright, Martin (10 Kasım 2002). "MI6 'halted bid to arrest bin Laden'" (İngilizce). The Guardian. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160505000638/http://www.theguardian.com/politics/2002/nov/10/uk.davidshayler.
  144. ↑ Ömer bin Laden, Necve bin Laden, Sasson 2010, s. 311.
  145. ↑ Art, Robert J.; Cronin, Patrick M. (2003) (İngilizce). The United States and Coercive Diplomacy. US Institute of Peace Press. s. 322. ISBN 1929223455. https://books.google.com.tr/books?id=k0XhXp3EcM8C&pg=PA322&dq=%22bin+laden%22+%22august+1996%22+%22grand+jury%22&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjjis7_gPPNAhXGWRQKHXYyDcEQ6AEIKjAC.
  146. ↑ "Osama bin Laden 'innocent'" (İngilizce). BBC News. 21 Kasım 1998. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160309024803/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/217947.stm.
  147. ↑ "Bush rejects Taliban offer to hand Bin Laden over" (İngilizce). The Guardian. Londra. 14 Ekim 2001. 25 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090825200255/http://www.guardian.co.uk/world/2001/oct/14/afghanistan.terrorism5.
  148. ↑ Bray, Chad (17 Haziran 2011). "U.S. Formally Drops Charges Against bin Laden" (İngilizce). Wall Street Journal. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130726001547/http://online.wsj.com/article/SB10001424052702304453304576391563524482274.html.
  149. ↑ Ömer bin Laden, Necve bin Laden, Sasson 2010, s. 302.
  150. 1 2 Slackman, Michael (13 Kasım 2001). "Osama Kin Wait and Worry" (İngilizce). Lazkiye: Los Angeles Times. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160309023212/http://articles.latimes.com/2001/nov/13/news/mn-3564. Erişim tarihi: 17 Şubat 2015.
  151. 1 2 3 Ömer bin Laden, Necve bin Laden, Sasson 2010, s. 293.
  152. ↑ Ömer bin Laden, Necve bin Laden, Sasson 2010, s. 293-294.
  153. ↑ "Osama bin Laden's family 'stranded' in Iran, son says" (İngilizce). The Telegraph. 19 Temmuz 2010. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160101093302/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iran/7897555/Osama-bin-Ladens-family-stranded-in-Iran-son-says.html. Erişim tarihi: 17 Şubat 2015.
  154. ↑ "Widow tells how bin Laden lived on the run" (İngilizce). CNN. 31 Mart 2012. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150626144309/http://edition.cnn.com/2012/03/30/world/asia/pakistan-bin-laden-widow/. Erişim tarihi: 18 Şubat 2015.
  155. ↑ Todd, Brian ve Lister, Tim (5 Mayıs 2011). "Bin Laden's wives – and daughter who would 'kill enemies of Islam'" (İngilizce). CNN. 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160308012527/http://edition.cnn.com/2011/WORLD/asiapcf/05/05/osama.many.wives/. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011.
  156. ↑ McElroy, Damien (3 Mayıs 2011). "Osama bin Laden dead: I'm sorry for neglecting you - a final message to his 24 children" (İngilizce). The Telegraph. 23 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160223090033/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/al-qaeda/8491247/Osama-bin-Laden-dead-Im-sorry-for-neglecting-you-a-final-message-to-his-24-children.html. Erişim tarihi: 18 Şubat 2015.
  157. ↑ el-Bahri, Nasır (İngilizce). Guarding bin Laden: My Life in al-Qaeda. Londra: Thin Man Press. s. 150-160. ISBN 9780956247360.
  158. ↑ "Usama Bin Laden" (İngilizce). FBI. 7 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20101007231741/http://www.fbi.gov:80/wanted/terrorists/terbinladen.htm. Erişim tarihi: 18 Şubat 2015.
  159. ↑ Bergen 2006, s. 40.
  160. ↑ Scheuer 2011, s. 174-176.
  161. ↑ Riedel, Bruce (2010) (İngilizce). The Search for Al Qaeda: Its Leadership, Ideology, and Future. Brookings Institution Press. s. 53. ISBN 0815704526. https://books.google.com.tr/books?id=WQg83rZIFTUC&pg=PA53&dq=%22bin+laden%22+%22wahhabi%22&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwi2-4GoqtDNAhXF7BQKHbILCZ8Q6AEIYTAJ#v=onepage&q=%22bin%20laden%22%20%22wahhabi%22&f=false.
  162. 1 2 3 "Full text: bin Laden's 'letter to America'" (İngilizce). The Guardian. 24 Kasım 2002. 26 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130826184301/http://www.theguardian.com/world/2002/nov/24/theobserver.
  163. ↑ Bin Ladin 2005, s. 218.
  164. ↑ Compilation of Usama Bin Ladin Statements, 1994-January 2004; s. 13
  165. ↑ Halverson, Jeffry R. (2010) (İngilizce). Theology and Creed in Sunni Islam: The Muslim Brotherhood, Ash'arism, and Political Sunnism. Palgrave Macmillan. s. 80. https://books.google.com/books?id=IYzGAAAAQBAJ&pg=PA80&lpg=PA80&dq=#v=onepage&q=osama&f=false.
  166. ↑ Compilation of Usama Bin Ladin Statements, 1994-January 2004; s. 2-3
  167. ↑ Bergen 2006, s. 22.
  168. ↑ Bin Ladin 2005, s. 70.
  169. ↑ Bin Ladin 2005, s. 119.
  170. ↑ Scheuer, Michael (2004) (İngilizce). Imperial Hubris. Dulles, Virginia: Brassey's, Inc.. s. 9. ISBN 978-0-9655139-4-4.
  171. ↑ Gardell, Matthias (2003) (İngilizce). Gods of the Blood: The Pagan Revival and White Separatism. Durham ve Londra: Duke University Press. s. 325. ISBN 978-0822330714.
  172. ↑ Compilation of Usama Bin Ladin Statements, 1994-January 2004; s. 11-12
  173. ↑ Patterson, David (2015) (İngilizce). Anti-Semitism and Its Metaphysical Origins. Cambridge University Press. s. 105. ISBN 1107040744. https://books.google.com.tr/books?id=F_1DBgAAQBAJ&pg=PA105&dq=%22bin+laden%22+%22semitism%22&hl=tr&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%22bin%20laden%22%20%22semitism%22&f=false.
  174. ↑ Patterson, David (2010) (İngilizce). A Genealogy of Evil: Anti-Semitism from Nazism to Islamic Jihad. Cambridge University Press. s. 221. ISBN 1139492438. https://books.google.com.tr/books?id=lMLmK-fmf8kC&pg=PA221&dq=%22bin+laden%22+%22anti+semitism%22&hl=tr&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%22bin%20laden%22%20%22anti%20semitism%22&f=false.
  175. ↑ Compilation of Usama Bin Ladin Statements, 1994-January 2004; s. 84
  176. ↑ Nasravi, Salih (30 Aralık 2007). "Bin Laden warns Iraq Sunnis not to fight" (İngilizce). USA Today. Kahire: Associated Press. http://usatoday30.usatoday.com/news/topstories/2007-12-29-3702632040_x.htm.
  177. ↑ "Bin Laden Issues New Audio Message" (İngilizce). Sky News. 18 Mayıs 2008. 9 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20110309233728/http://news.sky.com/skynews/Home/Sky-News-Archive/Article/20080641316393.
  178. ↑ Farmer, Ben (14 Ocak 2009). "Osama bin Laden calls for jihad against Israeli forces in Gaza" (İngilizce). Kabil: The Daily Telegraph. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/israel/4241321/Osama-bin-Laden-calls-for-jihad-against-Israeli-forces-in-Gaza.html.
  179. ↑ "'Bin Laden tape' warns Obama of more attacks" (İngilizce). BBC News. 24 Ocak 2010. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/8477413.stm.
  180. ↑ Compilation of Usama Bin Ladin Statements, 1994-January 2004; s. 29
  181. ↑ Healy, Jack (29 Ocak 2010). "Bin Laden Adds Climate Change to List of Grievances Against U.S." (İngilizce). The New York Times. http://www.nytimes.com/2010/01/30/world/middleeast/30binladen.html.
  182. ↑ Gardham, Duncan; Crilly, Robert (1 Ekim 2010). "Bin Laden 'personally approved' attacks on Europe" (İngilizce). İslamabad: The Daily Telegraph. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/8037998/Bin-Laden-personally-approved-attacks-on-Europe.html.
  183. ↑ Compilation of Usama Bin Ladin Statements, 1994-January 2004; s. 47
  184. ↑ Wright 2006, s. 167.
  185. ↑ Wright 2006, s. 172.
  186. ↑ Child, Ben (6 Ocak 2012). "Kathryn Bigelow's Bin Laden film to star Joel Edgerton" (İngilizce). The Guardian. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20150626175332/http://www.theguardian.com/film/2012/jan/06/kathryn-bigelow-bin-laden-joel-edgerton.
  187. ↑ Trumbore, Dave (4 Ekim 2012). "First Trailer for SEAL TEAM SIX: THE RAID ON OSAMA BIN LADEN, AKA CODE NAME: GERONIMO" (İngilizce). Collider.com. 24 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20140224103325/http://collider.com/seal-team-six-the-raid-on-osama-bin-laden-trailer/.
  188. ↑ Hudson, John (2 Kasım 2012). "The Factual Errors in Harvey Weinstein's Obama-Boosting Bin Laden Movie" (İngilizce). The Wire. 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20150414091717/http://www.thewire.com/politics/2012/11/factual-errors-harvey-weinsteins-bin-laden-movie/58662/.

Konuyla ilgili yayınlar

Dış bağlantılar

Usame bin Ladin
Arka planUsame bin Ladin
Aile
Çalışmaları /
Faaliyetleri
Diğer
El-Kaide
Liderleri
Mevcut
Eski liderleri
Saldırıları
Savaşları
Bağlı gruplar
Medya
  • El-Kaide El Kitabı
  • En-Neda
  • Es-Sahab
  • Usame bin Ladin'in fetvası
  • Inspire
  • El-Hansa
  • Kuala Lumpur el-Kaide Zirvesi
  • Vahşetin Yönetimi
  • Savut el-Cihad
  • Uluslararası Hayırseverler Vakfı
  • Kaide el-Cihad
  • Küresel İslami Medya Cephesi
Video ve ses
Diğer
This article is issued from Vikipedi - version of the 1/5/2017. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.