Taiping Ayaklanması

Taiping Ayaklanması (Çince: 太平天國之亂, pinyin: tàipíng tiānguó; anlamı: Taiping Cenneti), 19. yüzyılda Çin'i sarsan siyasi ve dinsel nitelikli ayaklanma (1850-1864). Ülkenin büyük bölümünde geniş çaplı yıkıma ve yaklaşık 20 milyon kişinin ölümüne yol açmış, Qing hanedanının (1644-1912) yıkılış sürecini başlatmıştır.

Gelişimi

Ayaklanmanın önderi Hong Xiuquan adlı yoksul bir köylüydü. Hıristiyanlık öğretilerinden esinlenmiş yeni bir dinle ortaya çıkarak İsa'nın kardeşi ve Tanrı'nın oğlu olduğunu, Çin'e reformlar yapmak üzere gönderildiğini öne süren Hong'un yakın arkadaşlarından Feng Yunshan, onun düşünceleri doğrultusunda, özellikle Guangxi'nin yoksul köylülerine dayanarak Bai Shangdi Hui (Tanrıya Tapanlar Birliği) adlı dinsel bir topluluk kurdu. Feng ile Bai Shangdi Hui'e 1847'de katılan Hong, üç yıl sonra yandaşlarını harekete geçirerek bir ayaklanma başlattılar. 1 Ocak 1851'de Tanrısal Büyük Barış Krallığı'nı (Taiping Tianguo) kurduğunu ilan eden Hong, Tanrısal Kral (Tianwang) unvanını aldı.

Yeni dinin mülkiyette ortaklık sloganı, açlıktan kırılan birçok köylü, işçi ve madenciyi hareketin saflarına çekti. Çin'i yöneten yabancı kökenli Qing hanedanına karşı yürütülen propaganda da ayaklanmanın yayılmasında çok etkili oldu. Böylece başlangıçta birkaç bin kişilik düzensiz çetelerle sınırlı olan Taiping kuvvetleri, 1 milyon dolayında disiplinli ve fanatik askerden oluşan erkek ve kadın askerler biçiminde örgütlenmiş bir orduya dönüştü. Verimli Yangtze Irmağı Vadisini aşarak Kuzey Çin'e giren ordu, 10 Mart 1853'te Nanjing'i ele geçirmeyi başardı. Adı Tianjin (Tanrısal Başkent) olarak değiştirilen kent, bir duraklama evresine giren ayaklanmanın merkezi durumuna geldi. Bir süre sonra Qing hanedanını yıkmak amacıyla Pekin üzerine bir ordu gönderildi. Bu girişimin başarısızlıkla sonuçlanmasına karşın, Yukarı Yangtze Vadisine düzenlenen seferde birçok zafer elde edildi.

Bu arada Taiping devlet başkanı Yang Xiuqing bütün yetkileri elinde toplamaya yöneldi. Bunun üzerine Yang ve binlerce yandaşı kılıçtan geçirildi. Yang'ı ortadan kaldıran Wei Changhui güçlenmeye başlayınca, Hong onu da öldürttü. Başka bir Taiping komutanı olan Shi Dakai yaşamından kaygı duymaya başladı ve ayaklanmaya katılanların bir bölümüyle birlikte Hong'u terk etti.

Taipinglerin Şangay'ı alarak yeniden güç kazanma girişimi (1860), ABD'li serüvenci Frederick Townsend Ward'un, ardından İngiliz subay Charles George Gordon'un komuta ettiği, Batı silahlarıyla donatılmış Çinli paralı askerlerce engellendi. Öte yandan Konfüçyüsçülük karşıtı radikal düşünceleri nedeniyle Taipiniglere yakınlık duymayan yerel toprak sahipleri, Qing sarayı görevlilerinden Zeng Guafon'ın önderliğinde silahlı birlikler kurmaya başladılar. Bu birliklerin 1862'de kulşattığı Nanjing, uzun bir direnişten sonra Temmuz 1864'te duştu. Kentten kaçmayı reddeden Hong, intihar etti. Ülkenin çeşitli yerlerindeki Taiping direnişleri 1868'e değin sürdü.

Taiping Hıristiyan öğretisi Yeni Ahit'teki iyilikseverlik, bağışlayıcılık ve kefaret gibi ilkelere pek az yer veriyordu. Daha çok Eski Ahit'te yer alan, ibadet ve itaati emreden anlayışı vurguluyordu. Yeni dinde fahişelik, zina, ayak bağlama, kölelik, kumar, afyon, tütün ve şarap içmek yasaktı. Ordunun son derece düzenli bir örgütlenmesi vardı; askerler hem kışlalarda, hem de savaş sırasında sıkı kurallara bağlıydı. Bu kurallara uyanların öbür dünyada ödüllendirileceğine ilişkin inanç o kadar güçlüyü ki Nanjing kuşatmasında 100 bin Taiping yandaşı teslim olmaktansa ölmeyi tercih etti.

Taiping yönetimi altında Çince basitleştirildi. Erkeklerle kadınların eşitliği ilan edildi. Bütün mallarda ortaklık ilkesi benimsendi ve toprakların eşit biçimde paylaştırılmasına yönelik adımlar atıldı. Batı'da eğitim görmüş Taiping önderlerinden bazıları sanayinin geliştirilmesini ve bir Taiping demokrasisi kurulmasını öngören çok ileri düşünceler bile ortaya attılar.

Taiping Ayaklanması'yla Qing hanedanı, Çin üzerinde yeniden denetim kurmayı başaramayacak ölçüde zayıfladı. Sonraki yıllarda hem milliyetçiler, hem de komünistler bu ayaklanmanın mirasına sahip çıktılar.

Bağlantılar

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 6/17/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.