Cadı makigiller
 | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Filipin cadı makisi | ||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| | ||||||||||||||||
|
Metne bakınız | ||||||||||||||||
| Dış bağlantılar | ||||||||||||||||
|
Cadı makigiller veya Uzun bacaklıgiller (Tarsiidae, Tarsius), bir primat familyası. Güneydoğu Asya'nın adalarında yaşayan, küçük, gece faal hayvanlardır. Maki olarak adlandırılmalarına rağmen makimsilere dahil değildirler. Eski sınıflandırmalarda, makimsiler ile birlikte artık kabul edilmeyen önmaymunlar grubuna koyulurlardı. Güncel sınıflandırmada kuru burunlu maymunlar (Haplorhini) arasında yer alırlar.
Sevimli görünüşlerinden dolayı Güneydoğu Asya'da ev hayvanı olarak da tutulurlar.
Özellikleri
Cadı makileri çok küçük primatlardır. Uzunlukları 9 – 16 cm ulaşırken, kuyrukları 13 – 28 cm ile vücutlarının iki misli olur. Ağırlıkları 60 - 160 gram arası değişir. Postları kısa ve yumuşak, çoğunlukla gri, ama bazen gri-kahverengi veya kızıl kahverengi de olabilir. Vücut ölçülerine göre elleri büyük ve bacakları çok uzundur. Tüm maymun takımı içersinde en uzun bacaklara sahiptir (vücut büyüklüğüne göre).
Uzun atlayışlarında uzun kuyrukları ile dengeyi sağlarlar. Dik duran bir dala tutunurken kuyruk destek olarak da kullanılır. Vücut ölçülerine göre tüm memelilerin arasında en büyük gözlere sahiptirler. Gözler hatta beyinden büyüktür. Hareket ettirebildiği kulaklarıda gayet büyüktür.
Yayılım
Cadı makileri Güneydoğu Asya'nın adalarında yaşar. Sumatra'nın güneyinde, Borneo, Filipin'in güneyinde ve Sulavezi adasında yaşarlar
Çok farklı yaşam alanlarını feth etmişlerdir. Onlara yağmur ormanlarında, dağ ormanlarında, mangrov ormanlarında, bataklık bölgelerde ve bambu çalılıklarında raslamak mümkündür. Bazı türlere 1500 metre yüksekliğe kadar raslamak mümkündür. Cüce uzun bacaklı maki hatta sadece 1800 ila 2200 metre yükseklik arasında yaşar.
Yaşam şekli
Cadı makileri gece faal hayvanlardır. Gündüzleri bitkilerin sık olduğu yerlere girip saklanırlar.[1] Gece yiyecek arayışında fazla yükseklere çıkmaz, daima yerden 2 metre yüksekliğin altında hareket ederler. Dik duran ince dallara tutunarak durmayı tercih ederler. Uzun bacakları sayesinde 5 metre atlayabilirler.[2]
Sunda ve Filipin cadı makisi Yalnız yaşarken, Sulavezi cadı makisi 4 ila 8 bireyden oluşan aile grupları içinde yaşar.
Beslenme
Cadı makigiller sırf etoburdur ve böylece tüm maymunlar takımı içinde hiç bitkisel beslenmeyen tek familyadır. Birçok farklı böcek türleri, kelebek, örümcek, yengeç, termit ve karınca ile beslenirler. Türden türe farklı derecede yakalayabildikleri, yarasa, kurbağa, kuş veya yılan gibi küçük omurgalılarıda yerler. Büyük parmakları ile uçan bir hayvanı havadan kapabilir veya aniden sıçrayıp av hayvanın üstüne atlayabilirler. Sonra o hayvanı ısırarak öldürdükten sonra bir dala çıkıp avı önce kafası ile başlayarak yerler.
Üreme
Bu kadar küçük hayvanlar için gayet uzun sayılan 180 - 190 gün süren bir gebelikten sonra tek bir yavru doğar. Gebeliğin uzun sürmesinden dolayı yavru bayağı iyi gelişmiş, yetişkinlerin %33'ü büyüklüğünde dünyaya gelir. Doğduğunda vücudu tamamen post ile kaplıdır ve gözleri açık olur.
İlk haftalarda anne yavruyu ağzında taşır ve yiyecek arayışına çıkınca sık sık dalların arasında Yalnız bırakır. Ama kısa aralarla yavrunun yanına uğrar. Sulavezi cadı makisi hatta her gece yavrusunu 10 - 12 defa başka bir yere götürüp bırakır. 80 gün sonra emzirme süresi biter. Yavru 1 - 2 yıl içinde ergenleşir. Evcil bireyler 16 yaşına kadar varır ama doğada ömür uzunluğu bilinmemekte.
Sınıflandırma
Bugün familyanın 9 yaşayan türü tanılmakta, ama henüz bulunmamış türlerin varolması ve sayılarının daha da artması mümkündür. Tarsius cinsi üç gruba ayrılabilir:[3]
- Batı veya Sunda grubu
- Sunda cadı makisi (Tarsius bancanus) Sumatra ve Borneo'da yaşar
- Filipin grubu
- Filipin cadı makisi (Tarsius syrichta) Orta ve Güney Filipin'de yaşar
- Sulavezi grubu
- Sangihe cadı makisi (Tarsius sangirensis) Sulavezi'nin kuzeyinde bulunan Sangihe adasında yaşar
- Siau cadı makisi (Tarsius tumpara) Sulavezi'nin kuzeyinde bulunan Siau adasında yaşar. Ancak 2008 yılında bulunmuştur ve soyu tükenme tehlikesi altındadır.
- Sulavezi cadı makisi (Tarsius tarsier, eskiden T. spectrum) Tüm Sulavezi adasında yaşar. Adanın kuzeyinde yaşayan popülasyonlar heniz tarif edilmemiş ayrı bir tür olabilir.
- Diana cadı makisi (Tarsius dentatus) Sulavezi adasının merkez kısmında yaşar.
- Lariang cadı makisi (Tarsius lariang) ancak 2006 yılında yeni tür olarak tarif edilmiştir.[4]
- Peleng cadı makisi (Tarsius pelengensis) Sulavezi'nin doğusunda bulunan Peleng adasında yaşar.
- Cüce cadı maki (Tarsius pumilus) Familyanın en küçüğü. Soyu tükendi sanılırken 2008 yılında 70 yıl aradan sonra tekrar yaşayanları bulunmuştur.
Genetik araştırmalar türlerin birbirlerine düşünüldüğü kadar yakın olduğunu göstermiş ve böylece cinsin 3 gruba ayrılmasını gerektirmiştir.[5]
Kitaplar
- Ronald M. Nowak: Walker’s Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, 1999 ISBN 0-8018-5789-9
- Thomas Geissmann: Vergleichende Primatologie. Springer-Verlag 2003, ISBN 3-540-43645-6
- D. E. Wilson & D. M. Reeder: Mammal Species of the World. Johns Hopkins University Press, 2005. ISBN 0-8018-8221-4
Kaynakça
- ↑ K. J. Gron: Primate Factsheets: Tarsier (Tarsius) Taxonomy, Morphology, & Ecology, abgerufen am 24. Februar 2009
- ↑ Geissmann (2003), S. 114
- ↑ Bu sınıflandırma, yeni bulunan 2 türün dışında Wilson & Reeder (2005) kitabına dayanmaktadır
- ↑ S. Merker, C. P. Groves: Tarsius lariang: A New Primate Species from Western Central Sulawesi. In: International Journal of Primatology 27 (2), 2006, S. 465–485
- ↑ Geissmann (2003), S. 107