Tolunoğulları

Tolonoğulları Emirliği
الطولونيون (el-Tuluniyun)

— Emirlik —

[[Abbasiler|←]]

868 veya 875–905

[[Abbasiler|→]]

Tolonoğulları

Başkent

Fustat (Kahire)

Dil(ler)

Türkçe
Arapça

Din

İslam (baskın)
Kıpti Hıristiyanlar

Yönetim

Monarşi

Emir veya Amir

- 868-884

Ahmed Bin Tolun

- 884-896

Humâreveyh

- 896

Ceyş b. Humâreveyh

- 896-905

Hârûn b. Humâreveyh

Yüzölçümü

1.500.000 km²

Para birimi

Dinar

Günümüzdeki durumu

Mısır

Filistin
Lübnan
Ürdün
İsrail
Suriye
Türkiye

Tolunoğulları Devleti (Arapça: الطولونيون - el-Tuluniyun), 868 (veya 875) ve 905 yılları arasında hüküm sürmüş, Müslüman olan Türkler'in kurduğu ilk bağımsız devlettir.^[1]

Kuruluş

Abbasilerin parçalanması. 11 ve 12. yüzyıl

Tolunoğulları, Abbasilerin siyasi ve sosyal anlamda çöküş yaşadıkları 9. yüzyılın son çeyreğinde, 875 yılında Mısır'da kurulmuş ve kısa sürede topraklarına Suriye, Filistin, Tarsus gibi önemli bölge ve şehirleri dahil ederek sınırlarını Berka'dan Fırat Nehri'ne kadar genişletmiştir. Tolunoğulları Devleti'nin kurucusu Ahmed bin Tolun'un babası, Buharalı Tolun adında bir Türktür. 815 ve 816 yıllarında Sâmâni, Buhara Emiri tarafından Abbasilere bağlanmış ve halifeliğin Türklerden kurduğu orduya 818 yılında katılmıştır. Orduda hızla yükselmiş ve önemli komutanlar arasına girmiştir. Tolun'un oğlu olan, Tolunoğulları'nın kurucusu Ahmed bin Tolun ise 20 Eylül 835 tarihinde Bağdat'ta doğmuştur. O da babası gibi halife ordusunda görev almıştır. Ahmed bin Tolun'un üvey babası olan Bayık Bey, Abbasi halifesini bir suikasttan kurtardığı için Mısır valiliği ile ödüllendirilmiştir. 868 yılında ise bu görev Ahmed bin Tolun'a verilmiştir. (Bazı kaynaklar 868 yılını Tolunoğullarının kuruluşu olarak kabul eder. Yine farklı bir kayanağa göre ise Ahmed bin Tolun, Fergana'dan gelme asker kölesidir.^[2] ) Valiliği sırasında halife Mutemid ile arası bozulmuş ve 875 yılında Mısır'ın tamamında hakkimeyet sağlayarak bağımısızlığını ilan etmiş, böylece Tolunoğulları Devleti'ni kurmuştur.^[1]

Yükselme

Tuluniye Camii

Ahmed bin Tolun, 878 yılında yaptığı bir seferle Şam bölgesinde, Remble, Humus, Hama ve Haleb'i aldıktan sonra Antakya, Kınnesir ve el-Avasım'ı da ele geçirmiştir. Böylece sınırları Berka ve Trablusgarp'dan Fırat Nehri'ne kadar genişletmiştir. Abbasiler, iç karışıklıkları nedeniyle Bizans ile mücadele edemediğinden, Şam'a yapılan saldırıyı, İslamiyet adına Tolunoğulları karşılamış ve Bizans karşısında galip gelmişlerdir. Bu zaferden sonra Şam, Cezire, Avasım ve Sugur bölgeleri Tolunoğulları hakimiyetine girmiştir. Bizans İmparatorluğu, Tolunoğulları'nın gücünü kabul etmiş, 879 yılında aldığı esirleri serbest bırakıp, birkaç değerli Kur'an yazması hediye ederek iyi niyet gösterisi yapmıştır. Ancak Ahmed bin Tolun bu iyi niyet gösterilerini umursamamış Tarsus'u topraklarına katarak, Bizans İmparatorluğu ve Abbasiler ile mücadele etmeye devam etmiştir. Bu süreç içinde halifeliği Mısır'a taşımaya çalışmış ancak başarılı olamamıştır.^[1]

Çöküş

Dinar-ı Tüluni (Tolun Dinarı)

Ahmed bin Tolun'un ölümünden sonra yerine geçen oğulları ve torunları da Abbasiler ve Karmatiler ile mücadeleye devam etmişlerdir. Bu mücadeleler devleti zayıflatmış ve iç çekişmeler de devletin sonunu hazırlamıştır. 905 yılında Abbasiler'e bağlı bir Türk komutan olan Muhammed bin Süleyman tarafından Tolunoğulları Devleti yıkılmıştır.^[1]

Ekonomi, kültür ve sanat

Tolunoğulları döneminde özellikle Mısır halkı ekonomik refaha ulaşmış bunun göstergesi olarak Dinar-ı Tüluni (Tolun Dinarı) olarak bilinen bakır paralar bastırılmıştır. Ahmed bin Tolun'un yaptırdığı Katai şehri, Tuluniye Camii, bimarhaneler, su kanalları, köprüler, hükûmet sarayı ve daha sonra yapılan bazı değerli eserler Tolunoğulları'nın Mısır'a bıraktığı önemli kültür varlıklarıdır. Tuluniye Camii, Mısır'da Türk usulü yaptırılmış bir camidir ve minare geleneğini başlatan ilk örnektir. Tolunoğulları Mısır'da Firavunlardan sonra ilk defa bağımsız bir devlet kuran ve halkını refah içinde yaşatan bir devlettir. Ahmed bin Tolun, İslam dünyasında yoksulların ücretsiz tedavi edildiği hastane ve eczaneler kurarak tıp ve ilaç çalışmaları için teşviklerde bulunmuştur.^[3]^[4]