Vanilya
 | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Vanilla planifolia | ||||||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| | ||||||||||||||||||||
| Vanilla planifolia Miller | ||||||||||||||||||||
| Dış bağlantılar | ||||||||||||||||||||
|
Vanilya (Vanilla planifolia), Orchidaceae (salepgiller) familyasından birçok tropikal ülkelerde yetiştirilen, tırmanıcı gövdeli bir bitki türü.
Vatanı Meksika, Madagaskar, Cava ve Antillerdir. Bitkinin yaprakları sapsız, yassı ve etlidir. Meyveleri 15–20 cm uzunlukta, yassı, iki uca doğru incelmiş, parlak siyahımsı renkli bir kapsüldür. Kokusu özel ve tadı acıdır.
Vanilya asıl olarak bir bağ bitkisidir. Vanilya ekolojik olarak Güney Amerika'nın kuzeydoğusunda Meksika’nın Atlantik okyanusuna bakan tarafında yetiştirilmiştir. Vanilya önceleri tapınaklarda koku vermek veya kötü ruhları uzak tutmak için kullanılırdı. Sonradan Meksikalılar Vanilyayı içeceklerine tat vermek amacı ile kullanmaya başladılar.
Doğal ortamında vanilya bitkisi Karayiplerden Ekvatorun Pasifik kıyılarına kadar kendisine yerleşim alanı bulmuştur. Günümüzde ise Ekvatorun her iki tarafında yaklaşık 20 derecelik bir alanda yetiştirilebilmektedir. Dünya üzerinde yaklaşık 150 vanilya türü vardır ancak Bourbon, Tahiti ve Hint Vanilyası ticari olarak yetiştirilmektedir.
Avrupa'ya vanilyanın tanıtılması ise Amerika kıtasının keşfinden sonra 1520 yılında kakao bitkisi ile beraber İspanyollar tarafından getirilmesi ile başlamıştır. Ancak Vanilya bundan sonra tüm çabalara rağmen çok uzun bir süre Meksika dışında yetiştirilememiştir. 1837 yılında ise vanilyanın polenizasyonunu o yöreye özgün bir arı cinsi tarafından gerçekleştirildiği anlaşıldıktan 4 yıl sonra Bourbon adalarında yaşayan Edmond Albuis tarafından elle polenize etme yöntemi bulunmuştur. Vanilya ekiminden sonra ilk ürünü yaklaşık 3 yıl sonra verir.
Çok fazla işçilik gerektiren bir süreçtir. Çubuk yeşil meyve halindeyken yaklaşık 9 ay boyunca tadını alması için bekler. Meyve koparıldıktan sonra hala yeşildir ve henüz tam anlamı ile tadı ve aroması oluşmamıştır. Bu tat ancak kurutma işleme sürecinden sonra oluşur. Meyve koparıldıktan sonra güneşte kurutulur. Ancak günümüzde pek çok ülkede meyveler sıcak suda bekletildikten sonra güneşe konulur. Bu kuruma sürecinde meyve yaklaşık %20 oranında küçülür. İşleme bittikten sonra ürünler ayrıştırılır 1-2 ay boyunca dinlenmeye bırakılır.
Vanilyanın yetiştirilmesi, polenizasyonu (polenleme işlemi) ve ekimi hiçbir makine, kimyasal gübre veya tarım ilacı kullanmadan tamamen elle yapılır. Vanilya yetiştiricileri- ki genelde kadın ve çocuklardır- eğer yeteri kadar hızlı çalışırlarsa günde yaklaşık 1000 ile 2000 arası vanilyayı polenleyebilirler. En fazla işçilik gerektiren zirai üründür. Aynı zamanda Dünya'da Safran'dan sonra en pahalı ikinci baharattır.
Kullanımı
Yeşilken toplanıp, sonra suda haşlandıktan sonra kurutulan meyveleri kullanılır. Özel kokulu vanilin maddesi ancak fermentatif bir kurutma sonucunda meydana gelmektedir. Vanilin meyveden glikosit ile bağlı durumdadır. Ancak böyle bir kurutma esnasındaki mayalanma ile serbest hale geçmektedir. Genellikle evlerde kullanılan vanilya doğal değildir. Pasta, çikolata, dondurma, şekerleme, kahve, kakao ve kola, likör gibi pek çok ürüne tat katmak için kullanılır. Vanilya, mide ve sinir sistemini üzerinde uyarıcı etkilere sahiptir. Koku verici olarak gıda ve parfüm sanayiinde kullanılmaktadır.
Vanilya 3 şekilde kullanılabilir. Çubuk vanilyayı bütün olarak, öğütülmüş olarak veya Vanilya Özü olarak kullanabilirisiniz. Vanilyanın belki de en fazla sevildiği alan Dondurma ve sütlü tatlılardır. Ancak genel olarak tüm tatlılarda, hamur işlerinde, kahve, çikolata ve pek çok diğer gıda ürünün tadını ve aromasını zenginleştirir. Ayrıca kozmetik sektörü de vanilyanın yoğun kullanıldığı alanlardan biridir.
Bütün olarak (Vanilya çubuğu)
Vanilyayı bütün olarak yapacağınız yemeklere ve tatlılara katabilirsiniz. Burada değişik kullanım yöntemleri vardır. Örneğin sütlü tatlılarda sütü kaynatırken belirli bir süre Vanilya çubuğu ile kaynatabilirsiniz. Eğer daha kuvvetli bir aroma vermek istiyorsanız Vanilya çubuğunu ortadan uzunlamasına ikiye ayırarak kullanabilirsiniz. Ayrıca yemek ve tatlılarınızda süsleme amaçlı olarak da kullanabilirsiniz. Bunun dışında şeker, bal veya reçel gibi ürünlerinizin içinde bekleterek 1-2 hafta gibi sürelerde aromasını tamamen ürüne verdirebilirsiniz.
Çekilmiş olarak (sade veya şekerle karıştırılarak)
Vanilyayı hazır öğütülmüş olarak alarak veya kendinizde öğüterek kullanabilirsiniz. Bu şekilde öğütülmüş vanilyayı genelde şekerleriniz ile karıştırabilir veya kullanmak istediğiniz tatlılarınızda yine bu şekilde kullanabilirsiniz.
Vanilya Özü olarak (Alkol veya gliserol ile karıştırılarak)
Vanilya çubuklarının belirli bir süre için alkol veya gliserollü bir karışımda bekletilmesi ile elde edilir. Bu şekilde kullanım pratik olduğu için endüstriyel veya ticari kullanımlarda tercih edilmektedir. Vanilya ve solüsyonun oranına göre derecelendirilmektedir. Örneğin 2X olan bir öz 1X olan öze göre 2 kat daha fazla Vanilya özü içerir, yani daha yoğundur ve daha az kullanarak aynı sonucu elde edebilirsiniz demektir.
