Vatansızlık
| Kişilerin hukuki durumu |
|---|
 |
| Kavramlar |
|
| Tanımlamalar |
|
| Sosyal politikalar |
|
Vatansızlık (veya Yurtsuzluk), hiçbir devletle uyrukluk (vatandaşlık) bağı olmayan kişileri tanımlamak için kullanılan terim. Bu statüye sahip kişilere Vatansız veya uluslararası yaygın terimle Heimatlos (Alm. Haymatlos okunur) denmektedir. Bir hukuksal statü olan vatansızlık durumu, genellikle devletlerin vatandaşlık yasaları arasında olumsuz nitelikte bir çatışma çıktığında söz konusu olur. Uluslararası hukuka göre vatansız terimi, vatandaşlık hakkını kaybeden ve bir yenisini kazanamayan kimseler için kullanılır.
Tarihçe
Vatansızlar sorunu ilk kez Milletler Cemiyeti'ne üye devletler için, I. Dünya Savaşı'nın ardından, yurtlarından atılan ve vatandaşlıktan çıkarılan 2-3 milyon mültecinin ortaya çıkmasıyla kendini gösterdi. Nansen pasaportu, bu mültecilere göç etmek ve varlıklarını sürdürmek yollarını sağlamak amacıyla ortaya çıkartıldı. XX. yy. boyunca vatansız mültecilerin ya da göç eden kimselerin sayısında önemli bir artış oldu.
Siyasal gerekçelere dayanarak devletler, uyruklarını yurtsuz duruma düşürebilmektedir. Naziler, 1933'te, 1914'den sonra vatandaşlığa alınmış Yahudileri yurtsuz saymış; 1941'de ise bütün Yahudileri vatandaşlıktan çıkarmıştı. Devletler arasındaki toprak kavgası sırasında da insanlar yurtsuz kalabilir. Devletlerin dağılması, birleşmesi, ayrılması, iç savaş durumlarında insanların hayatları altüst olur. Kağıt üzerinde vatandaş görünmesine rağmen siyasal baskılar nedeniyle devlet kurumlarıyla ilişki kuramayanlara fiili yurtsuzlar, defacto vatansızlar denilmektedir. Yurtsuzlar sıklıkla sınırdışı edilebilirler. Yurtsuzlar, AİHM'e bireysel başvuruda bulunabilirler.
Vatansız kişilerin statüleri, çalışma koşulları ve toplumsal durumlarına ilişkin hukuksal düzenlemeler ve bu konularda alınacak önlemler, Birleşmiş Milletler'in (BM) düzenlediği bir konferansta kabul edilen Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişkin Sözleşme'yle (28 Eylül 1954) belirlenmiştir. Gene Cenevre'de BM tarafından düzenlenen bir konferansta kabul edilen Vatansızlığın Azaltılması Konusunda Sözleşme'de (30 Ağustos 1961) ise vatansızlık durumunun ortadan kaldırılmasında özellikle kişinin doğumu ve yerleşmek amacıyla oturduğu yer gibi esasların göz önünde bulundurulması ilkesi benimsenmiştir.
Bir de özel olarak, vatansızları korumak ve aynı zamanda, gerekirse mültecilerin yeniden vatandaşlıklarını kazanmak için çalışmakla görevli bir kurum vardır. Bu kurum, 1950'de Uluslararası Mülteciler Örgütü'nün (15 Aralık 1946'da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun kararıyla kurulan) yerini alan ve merkezi Cenevre'de bulunan Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği'dir.
Günümüzde
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği; 2014'ün sonunda 77 ülkede toplam 3,5 milyon vatansız statüsünde insan yaşadığını ve tüm dünyadaki insanlarla birlikte bu sayının 10 milyondan fazla olduğunu tahmin ettiklerini açıklamıştır.[1]
Ünlü vatansız kişiler
- Adolf Hitler (1925-1932)
- Albert Einstein (1896-1901)
- Anne Frank (1941-1945)
- Friedrich Nietzsche (1869-1900)
- Karl Marx (Hayatı boyunca)
- Usame Bin Ladin (1994-2011)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ↑ Dünya savaşta, (İngilizce) Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği, 18 Haziran 2015, Erişim tarihi: 2 Ağustos 2016.