Veli Kayyum Han

Veli Kayum Han (1904, Taşkent - 1993 Düsseldorf), Milli Türkistan Birlik Komitesi Almanca ifadesiyle National Turkistanischen Einheitskomitee – NTEK liderleri.

15 Temmuz 1904 tarihinde Taşkent’te doğdu. Kayum Alim Han ile Abide Alim Han’ın çocukları olarak dünyaya geldi. Türkistan tarihinin en dramatik dönemlerine tanık olmuş Sovyet Devrimini, Basmacı İsyanlarını, II. Dünya Savaşını, Hitler Diktatörlüğünü, Soğuk Savaşı Türkistan’dan, Avrupa’ya kadar yaşamış bir isim olarak bilinir.^[1]

Taşkent’te liseyi bitirdikten sonra, 1917 Sovyet ihtilalinin meydana gelmesinin ardından, Türkistan’da iç karışıklıklar ortaya çıktı. Türkistan’ın önemli bir bölümünde bölgesel “Milli Hükümetler” kuruldu. Bu milli hükümetlerden bir tanesi de Buhara Milli Devleti’ydi.

Almanya'daki yaşamı

1921 yılında Buhara Milli Devleti Başbakanı Feyzullah Hoca’nın Almanya’ya yaptığı ziyaret vesilesiyle Berlin’e öğrenci olarak geldi. Türkistan Milli Hükümeti 1921/1922 yılları arasında 70 orta öğrenim ve üniversite öğrencisini Almanya’ya gönderdi. Bu öğrencilerden bir tanesi de Veli Kayum Handı. Bu dönemden hayatta kalanların önemli bir bölümü II. Dünya Savaşı öncesi ve sonrasında Türkiye’ye gittiler ve Türkiye’de profesör, doktor, hukukçu ve mimar olarak yaşamlarını sürdürdüler. 1924 yılında büyük bir bölümü Sovyetler birliğinin kontrolüne geçen Türkistan’daki milli hükümetler ortadan kaldırıldı ve yönetsinin önemli bir bölümü de bu dönemde katledildi ve Berlin’de yaşayan Veli Kayum Han gıyabında 1926 yılında ölüme mahkûm edildi.

Berlin’de kalarak, Berlin Yüksek Ziraat Mektebi’nin yanı sıra Berlin Yüksek Siyaset Mektebi’ne devam etti ve Berlin Üniversitesi Dış Siyaset Fakültesi’nden mezun oldu. 1941-1942 yılında Berlin Üniversitesinde doktora yaptı.

II. Dünya Savaşındaki faaliyetleri

Türkistan Lejyonlarının Komutanı ve Hitler Almanyası tarafından tanınan „Sürgündeki Türkistan Hükümetinin Reisi„ olarak bilinen Veli Kayum Han II. Dünya Savaşında Alman Dışişleri Bakanlığı, Alman Doğu İşleri Bakanlığı ve Alman Kara Kuvvetleri Komutanlığının koordinesinde oluşturulan „Türkistan Lejyonlarının„ “Türkistan Milli Kuvvetler Komutanı„ olarak savaşa katıldı. Hitlerin Rusya harekatından, Fransa, Belçika, İtalya kadar geniş bir cephede Türkistan birliklerini koordine etti. Türkistan Lejyonları sadece Ruslara karşı değil, Normandiya’dan, Alp Dağlarına kadar geniş bir bölgede Amerikan ve İngiliz birlikleriyle de çarpışmalara katıldı.

Savaş sonrası yaşamı

8 Mayıs 1945 günü savaşın bitimi ile birlikte Amerikalılara esir düşerek Nazi liderlerinin yargılandığı Nürnberg Uluslararası Mahkemelerinde Müttefik Kuvvetler ve Sovyetler tarafından savaş suçlusu isnadı ile mahkeme edildi. Ancak, ancak çalışmaları „Milli Mücadele“ olarak kabul edilerek, berat etti. İki yıllık bir mahkûmiyet döneminden sonra itibarı iade edildi. Tüm ömrü Türkistan’ın bağımsızlığı tanıtılması için harcadı. 1950’li yıllarda Münih’te Eva Kayum ile evlendi. Bu evliliğinden bir kız oldu. Ancak, öldüğü 18 Ağustos 1993 gününe kadar kamuoyu tarafından “Savaşta Kaybolduğu” sanıldı. Zira, en az iki kez KGB tarafından Almanya’da kendisine suikast düzenlendi. Zanlılar Alman makamları tarafından tutuklandı. Yayıncı, yazar ve Türkistan Milli Birlik Komitesi Başkanı olarak öldüğü güne kadar 72 yıl, Stalin tarafından ortadan kaldırılmış “Türkistan„ yurttaşı olarak kaldı, yaşamı boyu vatansız kimliği taşıdı.

Savaş yıllarında Alman esir kamplarından kurtardığı Türkistanlılar tarafından “Ata„ olarak adladırılan Veli Kayum Han 13 Ağustos 1993 tarihinde Düsseldorf’ta 89 yaşındayken hayata gözlerini yumdu.

Kaynakça

1. TURAN DERGİSİ Mayıs 2011, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul, Sayı 13 “Son Türkistanlı - Veli Kayyum Han’ın Hayat Hikayesi„ Yazan - Ahmet Özay