Yerdeniz
Yerdeniz, Ursula K. Le Guin tarafından ilk olarak 1964 tarihli The Word of Unbinding isimli kısa öyküde ortaya çıkarılan, ancak daha sonra 1968'de ilk baskısı yapılan Yerdeniz Büyücüsü romanıyla ünlenen kurgusal evrendir. Bu evrende geçen olayları içeren Yerdeniz Büyücüsü, Atuan Mezarları, En Uzak Sahil, Tehanu, Yerdeniz Öyküleri ve Öteki Rüzgar kitapların tamamı Yerdeniz Serisi adıyla anılır. Yerdeniz'de geçen beş roman ile yedi hikâyenin beşi sayılan kitaplarda yer almıştır. Kitaplarda temel olarak Çevik Atmaca Ged'in hayatı anlatılır. Ancak öyküler daha önceki ve daha sonraki dönemlerde de geçer.
Tarih
31 kıtadan oluşan Éa'nın Yaratılışı isimli şiir, Yerdeniz'in geleneksel sözlü metinlerinin en eski kısmını oluşturur. Şiirde Segoy'un Yerdeniz'deki adaları, her birine Gerçek Lisan'da bir isim vererek tek tek denizden çıkarışı anlatılır.
Yerdeniz'in ilk sakinleri hakkında bilinenler pek azdır, ancak dağınık efsane parçalarında bir zamanlar insanlar ile ejderhaların tek ırk olduklarından bahsedilir. Antik Pelnish ilmine ve Kargad efsanelerine göre insanlar ve ejderhalar, farklı mizaçlara ve amaçlara sahip oldukları için, birbirlerinden ayrılmaya karar vermiş ve bu konuda Vedurnan veya Verw Nadan ismi verilen bir anlaşma yapmışlardır.
Yerdeniz'deki ilk insanların tarihindeki en büyük ve güçlü krallık, merkezi Enlad ve Éa adalarında olandır. Bu krallık tüm Yerdeniz'e hükmetmemişse de o dönemde başka krallıkların olup olmadığı belirsizdir. Zamanla Yerdeniz'in daha büyük bir bölümüne Enlad Kralları hükmetmeye başlayınca, ülkenin merkezi en büyük ada olan Havnor'a taşınmıştır. Bu krallar soyu Yerdeniz'in neredeyse tamamına hükmetmiştir ancak Erreth-Akbe'nin ölümünden sonra krallık birçok küçük parçaya bölünmüştür. Serinin başlangıcı olan Ged'in zamanına gelindiğinde, bu siyasi durum bin yıldır devam etmektedir, ancak tüm adalara hükmedecek yeni bir kralın gelişine ilişkin kehanetler vardır.
- Detaylı liste için bakınız: Yerdeniz tarihçesi
Coğrafya
Yerdeniz dünyası deniz ve adalardan oluşur. Yüzlerce adanın oluşturduğu geniş bir takımada henüz keşfedilmemiş ve haritalandırılmamış bir okyanusla çevrilidir. Haritalanmış alan dışında başka kara parçaları olup olmadığı belirsizdir, ancak "batının ötesinde" ejderhaların hüküm sürdüğü yerler olduğu söylenir.
Takımada terimi merkezdeki Havnor Adası ile İç Deniz etrafında kümelenmiş adalar için kullanılır. Bunların etrafında yer alan adalar ise kabaca dört gruba ayrılır ve Kuzey, Güney, Doğu ve Batı Uçyöreler olarak adlandırılır. Ayrıca savaşçı bir millet olan Kargların yaşadığı kuzeybatıdaki dört adadan oluşan grubun adı da Kargad Diyarı'dır. Kitaplarda detaylı anlatılan bazı adalar İç Deniz'deki Havnor ve Roke, kuzeybatı takımadasında yer alan Gont ve Kargad Diyarı'ndaki Atuan'dır.
Dünya üzerindeki hiçbir takımadada, Yerdenizde olduğu gibi büyüklük çeşitliliği, çok yakın gruplanma ve kıtasal karalardan bu denli uzaklık görülmez. Takımadaların en büyük adası olan, kuzey-güney ve doğu-batı eksenlerinde yaklaşık 380 mil genişliğe sahip Havnor, Filipinler'deki Mindanao'dan biraz daha büyüktür. Diğer adalar daha küçük olsa da, Pasifik'teki atollerden daha büyük ve sıkışık gruplar oluştururlar.
Yerdeniz iklimi genel olarak ılımandır ve dünyanın kuzey yarımküresindeki orta enlemlerdeki iklime benzer. Özellikle kuzeydeki Gont ve Osskil gibi adalarda sıcak yazlar ve karlı kışlar yıllık olarak tekrarlanır. Yerdeniz'in güney bölgeleri ise çok daha sıcaktır.
- Detaylı liste için bakınız: Yerdeniz Adaları
Irklar ve kültür
Yerdeniz kültürleri gerçek dünyadaki toplumları doğrudan temsil etmez, ancak endüstri öncesi okur yazar topluluklarla benzerlik gösterir. Teknolojik açıdan Yerdeniz toplumu, erken dönem Demir Çağı toplumlarına benzer. Demirin nadir bulunduğu yerlerde hâlâ bronz kullanımı yaygındır. (Serinin kahramını olan Ged'in babası da bir bronz ustasıdır.) Kullanılan silahlar arasında tahtadan ve kolay şekilenen diğer sert malzemelerden yapılanlar da bulunur.
Bire bir bağlantı kurulamasa da Yerdeniz kültürleri dünya kültürleri ile karşılaştırılabilir. Hayat, Pasifik adalarındaki ya da Akdeniz çevresindeki toplumlarda olduğu gibi, denizle olan ilişki üzerinde şekillenmiştir. Ancak yine de, Havnor, Gont veya Way gibi büyük adalarda tamamıyla karasal hayat süren topluluklar da bulunur.
Kargad adasında yaşayanlar haricinde tüm Yerdeniz kültürlerinde yazı kullanılır. Hardca rünlerinin kullanıldığı bu yazı sisteminin özellikleri çok belirli değildir. Alfabenin ismi Cermen rünik alfabesine benzese de birkaç bin rünün varlığı, Çince'deki logografik yazı sistemini akla getirir.
Etnik gruplar
Yerdeniz insanlarının ten rengi, Amerika yerlileri gibi "kırmızı-kahverengidir." Güney ve Doğu Uçyöreler ile Way adasında yaşayanlar, bazı Güney Asya ırkları gibi, daha koyu kahverengi tene ve düz siyah saçlara sahiptir. Osskil'deki ırk, yine koyu bir tene sahip olmakla birlikte orta ya da doğu Avrupa ırklarına benzer. Karglar ise kuzey Avrupalılar (ya da geçmişteki Vikingler) gibi sarışındır.
Le Guin, fantezi romanları hakkındaki genel bir kanı olan, ırkların beyaz olması ve Orta Çağ toplumlarına benzemesi gerektiği düşüncesini eleştirdiği[1] için Yerdeniz'de bu tür bir ırk dağılımı kurgulamıştır. Ayrıca Tehanu'da, adada yaşayan erkekler Tenar'ın "her yerinin beyaz" olup olmadığını merak ederler. Bu durum, dünyada beyaz erkeklerin siyah kadınlar hakkındaki cinsel/ırksal şüphelerine yapılan eleştirel bir göndermedir.
Serinin kitapları
Le Guin, serinin birbiriyle ilişkili ilk üç kitabının her birinde bir temadan hareketle öyküyü oluşturmuştur. Serinin kitaplarıyla ilgili bu temaları arka kapak yazılarından çıkarmak mümkündür.
Serinin ilk kitabı "Yerdeniz Büyücüsü", Le Guin'e göre büyüme temasını işleyen bir romandır. Roman, gelecekte Yerdeniz'in en büyük büyücülerinden biri olacak olan Ged isimli bir çocuğun, ününü borçlu olduğu maceralarından önce başından geçen olayları anlatır.
Serinin ikinci kitabı "Atuan Mezarları", Le Guin'e göre cinsellik, doğum, yeniden doğum, yıkım ve özgürlük temalarını ele almaktadır. Yerdeniz'in Kargad Diyarı'nda geçen roman, İsimsizler'in Rahibesi olan Ölümsüz Arha'nın (Yutulmuş) Tenar adlı bir kızın bedeninde yeniden doğmasıyla başlar ve Tenar'ın kendi kimliği ile Arha'nın kimliği arasındaki mücadelesini konu alır.
Serinin üçüncü kitabı "En Uzak Sahil", Le Guin'e göre ölüm temasını işlemektedir.
Serinin dördüncü kitabı "Tehanu" ve beşinci kitabı "Öteki Rüzgar", uzun aralardan sonra yazılırlar. Le Guin, Yerdeniz ile hesaplaşmasını bitirememiş olacak ki, seriyi "Yerdeniz Öyküleri" ile devam ettirir.
Le Guin, "Öteki Rüzgar" kitabıyla 2002'de "Dünya En İyi Fantazi Roman" ödülü almıştır.
Ödüller
Seride yer alan tüm romanlar birer edebiyat ödülü kazandı:
- 1972 - Newbery Honor - Atuan Mezarları
- 1973 - National Book Award (çocuk kitapları) - En Uzak Sahil
- 1979 - Lewis Carroll Shelf Award - Yerdeniz Büyücüsü
- 1990 - Nebula Ödülü (en iyi roman) - Tehanu
- 2002 - World Fantasy Award (en iyi roman) - Öteki Rüzgar
Diğer ortamlarda Yerdeniz
Le Guin'in Yerdeniz serisinden esinlenerek çekilmiş uzun metrajlı bir film, "Earthsea"[2], bir de uzun metrajlı bir anime, "Tales from Earthsea"[3] bulunmaktadır.