Yeremya
Yeremya, (İbranice Yirmeyahu, d. MÖ 650'den sonra, Anatot, Yahuda - ö. MÖ y. 570, Mısır), Eski Ahit'teki Yeremya Kitabı'nın yazarı sayılan İbrani peygamber ve reformcu.
Bir kâhin ailesinden geliyordu. Çocukluğunun geçtiği Anatot'ta, başta Hoşea'nın kehanetleri olmak üzere çeşitli halk inançlarını öğrenmiştir.
Kendi adını taşıyan kitaba göre peygamberlik dönemi Kral Yoşiya'nın hükümdarlığının 13. yılında, yani MÖ 627/626'da başladı. Bazı araştırmacılara göre Yeremya Tanrı'nın çağrısını alınca Kudüs Tapınağı'nda kâhinlik görevine atanmıştır. Ama onun rahipliğe, kâhinliğe ve Tapınak kültüne karşı olduğunu belirten pek çok uzman bu görüşe karşı çıkar. Yeremya'nın peygamberliğinin başlangıcı olarak Tevrat'ta belirtilen tarihi kuşkuyla kaşılayan bir grup araştırmacıya göreyse Yeremya'nın görevi Yoşiya döneminin sonlarına doğru ya da Yehoyakim döneminin (MÖ y. 609-598) başlarında başlamış olmaıldır.
Yeremya ilk tebliğlerinde başka tanrılara tapınılmasını ve sosyal adaletsizlikleri kınıyor, Yahuda halkını tövbeye çağırıyordu. Kudüs Tapınağı'nın onarımı sırasında Tesniye Kitabı ya da bunun bir bölümü olduğu sanılan metinlerin ortaya çıkarılması üzerine Kral Yoşiya'nın bşlattığı geniş kapsamlı reformları destekledi. Kudüs çevresinde ve Yahuda köylerinde dolaşarak halkı reformlara uymaya çağırdı. Ama reformların dinin özünden ve halkın ahlaki yaşamından çok biçimsel kurallara yönelmesi onu düş kırıklığına uğrattı. Yehoyakim döneminin başlarında ünlü "Tapınak Vaazı"nı verdi ve halkı ıslah olmaya çağırdı. Bundan hemen sonra tutuklandı ve ölüm cezası istemiyle yargılandı. Sonunda aklandıysa da olasılıkla bir daha Tapınak'ta vaaz veremedi. Ama Yoşiya'nın tersine yeni kralın bencilliğini, maddeciliğini ve adaletsiz yönetimini kıyasıya eleştirdi. Yeremya'nın Mısır'ın büyük bir yıkıma uğrayacağını bildirmesinden hemen sonra 605'te Karkamış Çarpışması'nda Babilliler Mısır'ı ve Asurları kesin bir yenilgiye uğrattı. Bu çarpışmanın dünyadaki güçler dengesini önemli ölçüde değiştirdiğini anlayan Yeremya, kâtibi Baruh'a o tarihten önceki bütün tebliğlerini içeren bir rulo hazırlattı. Önce Tapınak'ta, sonra da Yehoyakim'in huzurunda okunan rulo kralın emriyle yırtılıp yakıldı. Bunun üzerine Yeremya gizlendiği yerde kâtibine yeni ve daha kapsamlı bir rulo yazdırdı.
Yehoyakim yaklaşık 601'de Babillilere vergi ödemeyi kesince Nabukadnezar Kudüs'ün kuşatılması için bir ordu gönderdi. Kuşatma başlamadan Yehoyakim'in ölmesi üzerine yerine geçen oğlu Yehoyakin teslim oldu (MÖ 16 Mart 597) ve çok sayıda Yahudalıyla birlikte Babil'e sürgün edildi. Babilliler Yahuda tahtına kendilerine yakın gördükleri, Kitabı Mukaddes'te adı Tsedekiya olarak geçen Zedekya'yı (MÖ 597-587) çıkardılar. Yeni kral Yeremya'nın öğütlerine değer vermekle birlikte, zayıf ve kararsız yönetimi yüzünden Babil ve Mısır yanlıları arasındaki çekişme saray ikiye böldü. Nabukadnezar'ın Kudüs üzerine yeniden gönderdiği ordu Ağustos İÖ 586'da kenti ele geçirdi. Böylece İsrailoğullarının tarihinde Babil Sürgünü dönemi başladı.
Zedekya'nın krallığının ilk yıllarında Yeremya sürgündeki Yahudalılara gönderdiği mektupta, barış içinde Babil'in esenliği için çalışmalarını öğütledi. Çünkü ona göre bu, Tanrı'nın buyruğuydu. Kudüs'ün düşman eline geçmesi bile onu bu düşünceden caydırmadı. Yahuda valisi Gedelya'nın öldürülmesi üzerine Babillilerin bir misillemeye girişeceğinden korkan bir grup Yahudi tarafından zorla Mısır'a götürülen Yeremya, burada bile sürgündeki yurttaşlarını kınamayı sürdürdü. Tevrat'ta yer almayan bir inanışa göre, Mısır'da yaşayan öfkeli yurttaşlarınca taşlanarak öldürüldü.
Yeremya'nın tebliği, temel olarak, kötülüğe sapan İsrailoğulları hakkında Tanrı'nın verdiği yargıyı açıklamayı amaçlar; başka tanrılara tapınılmasını ve içten olmayan ibadeti kınar, Amos ve Mika ölçüsünde olmasa bile toplumsal eşitsizliklere karşı çıkar. Günahların kaynağını insan yüreğindeki zayıflıkta ve kötülükte arar. Doğanın tanrı yasalarına uymasıyla insanın Tanrı'ya karşı gelmesi arasındaki çelişkiyi vurgular. Halkını kötü yoldan dönmeye, putperestlerin tanrılarını bırakmaya, Tanrı'ya verdikleri sözü tutmaya çağırır. Yeremya'nın kehanetleri arasında en önemlisi, eskisinin yerini alacak yeni bir ahitle ilgilidir (Yeremya Kitabı 31:31-34). Tanrı bu ahdi taş bir levha üzerine değil, insanların yüreğine yazacak ve onları bağışlayacaktır. Bu kehanetin, Hristiyanlıkta Yeni Ahit kavramının oluşmasında önemli etkisi olmuştur. İsa'nın Son Akşam Yemeği'ndeki sözlerinin temelinde bu kehanet vardır; Paulus'un İbranilere Mektubu'nda da bundan söz edilir.[1]
İkonografi
Peygamberin yüzü, Hristiyan heykelciliğinde sık sık görülür: Senlis, Chartres, Amiens katedralleri ile Musa'nın Kuyuları'ndakıi (Dijon'da Sluter tarafından) heykeller, Floransa'daki campanile (Donatello), Albi Katedrali koroyerindeki heykeller. Resimde, Piero della Francesca (Arezzo), Aix Muştusu'nun Ustası (Brüksel) ve özellikle Michelangelo'nun Sistina Şapeli'nin tavan, Rembrandt'ın (Amsterdam), Rubens'in (Madrid) yapıtları anılabilir.[2]