Zaza alfabesi

Zaza alfabesi 32 harften oluşur.

Alfabe

Harf A
a
B
b
C
c
Ç
ç
D
d
E
e
Ê
ê
F
f
G
g
H
h
I
i/ı
Î/İ
î/i
J
j
K
k
L
l
M
m
N
n
O
o
P
p
Q
q
R
r
S
s
Ş
ş
T
t
U
u
Û
û
V
v
W
w
X
x
Y
y
Z
z
İsim a be ce çe de e ê fe ge he ı/i î je ke le me ne o pe qe re se şe te u û ve we xe ye ze
Ses /a/ /b/ /dz/ /ts/ /d/ /ɛ/ /e/ /f/ /a/ /h/ /ɪ/ /i/ /ʒ/ /k/ /l/ /m/ /n/ /o/ /p/ /q/ /r/ /s/ /ʃ/ /t/ /y/ /u/ /v/ /w/ /x/ /ɪ/ /z/

Harfler ve Ses Değerleri

Eklenen Harfler

Zazacanın bütün Zazalar tarafından ortak kullanılan bir alfabesi henüz yoktur. Kronolojik olarak kullanılan alfabeler şunlardır:

Arap karakterli alfabe

1899'da Diyarbakır'da yayımlanmış olan Ahmedi Hasi'nin Mevlidi ile birlikte kullanılan bu alfabe dönemin Arap karakterli Kürt alfabesi ile aynıdır. Günümüzde dini içerikli kitaplar dışında bu alfabe pek kullanılmamaktadır. Bu alfabede normal Arapça alfabede olmayan şu harfler vardır:
پ : P
چ : Ç
ژ : J
ڤ : V (W ve Û için normal "و" harfi kullanılır)
گ : G

Bedirhan alfabesi

Modern Zazaca edebiyatıyla birlikte Zazaca yazınında Kürt dilbilimci Celadet Bedirhan tarafından geliştirlmiş olan latin karakterli Kürtçe alfabe kullanılmaya başlandı.[1][2] 1996'dan beri Zazaca'nın standartlaştırılması üzerine çalışmalar yapan Vate Çalışma Grubu da yayınlarında Kürt alfabelerinden Bedirhan alfabesi'ni kullanmaktadır. Bu alfabe 31 harften oluşmaktadır:

A B C Ç D E Ê F G H İ Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z

Ê-ê E ve İ arasında, Fransızcadaki "é" sesine yakındır: été.
I-i Türkçedeki I hrfi olup, küçük yazılınca noktalı, büyük yazılınca noktasızdır.
Î-î Türkçedeki İ harfine denk gelir.
Q-q Arapçadaki "kaf" (ق) sesini verir: kanun, kalem.
U-u Türkçedeki U ve I arasında W+I sesini verir.
Û-û Türkçedeki normal U sesi gibidir.
W-w Azericedeki "w" sesini verir: watan
X-x Arapçadaki kalın H (خ) sesi ile Ğ (غ) sesini verir: xeber

Jacobson alfabesi

Bu alfabe Amerikalı dilbilimci C. M Jacobson'un katkılarından dolayı Jacobson Alfabesi olarak da bilinir. Alfabedeki 32 harf şunlardır:

A B C Ç D E Ê F G Ğ H I İ J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z

Bedirhan alfebesine göre Ğ harfi fazla olup, I-ı ve İ-i harfleri Türkçedeki gibi yazılır ve okunur. (î harfi de kullanılır. Örneğin hîni (hîyni gibi okunur) derken Hıni aynı sesi vermez.)

Zülfü Selcan Alfabesi

Zülfü Selcan tarafından hazırlanan ve 2012 itibariyle Tunceli Üniversitesi'nde de kullanılmaya başlanan Zaza Alfabesi, 8’i sesli ve 24’ü sessiz olan 32 harften oluşur:[3] a, b, c, ç, (ḉ), d, e, ê, f, g, h, (ḥ), ı, i, k, (ḳ), l, m, n, o, p, (ṗ), q, r, (ṙ), s, ş, t, (ṭ), u, ü, v, w, x, ẋ, y, z, ẓ

Bunlardan bazı harfler Kuzey ve Güney lehçelerine göre farklı farklı okunur:

c = Kuzey [dz] / Güney [ʤ]
ç = Kuzey [ts] (kalın seslilerden önce: a, e, ı, o, u), [ʧ] (ince seslilerden önce: ê, i, ü), / Güney [ʧ]
[kʾ], [pʾ], tʾ = yalnızca Kuzey lehçesinde kullanılır (Güney lehçesindeki karşılıkları: k, p, t) ve bunları kh, ph, th şeklinde bileşik harflerle yazmak yanlış ve sakıncalıdır.
r, ṙ = Zaza dilinde her ikisi de ayırdedilir. r’nin uzatılan telafuzu ’dir.
s, ş = Kuzey lehçesinde kalın ( a, e, ı, o, u) seslerden önce kullanılırken, ş ince (ê, i, ü) seslerden önce kullanılır. Güney lehçesinde her iki durumda da ş sesini verir.
z, ẓ = Kuzey lehçesinde z, Güney lehçesinde . Noktalı z () harfi Türkçedeki j sesini verir
= [ɣ] = ğ

Kaynakça

  1. Tîrêj Dergisi Sayı: 1, İzmir 1979
  2. Hêvî Dergisi, sayı: 1, Paris 1983, s. 67-198
  3. Dr. Zülfü Selcan, Zazaca Alfabe ve alfabetik sıralama. Berlin, 05.11.2011
This article is issued from Vikipedi - version of the 2/2/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.