2013 Mısır askerî darbesi

2013 Mısır Askeri Darbesi
Genelkurmay Başkanı Abdülfettah el Sisi, Muhammed Mursi'nin görevden alındığını açıklarken
Tarih 3 Temmuz 2013 Yer Kahire'de Tahrir Meydanı ve Cumhurbaşkanlığı Sarayı civarı, ayrıca İskenderiye, Port Said, Süveyş şehirleri. Hedef Muhammed Mursi'yi devirmek. Yöntem Kitlesel protesto Sonuç Muhammed Mursi'nin görevine el konuldu Anayasa askıya alındı Adli Mansur cumhurbaşkanı atandı Yeni cumhurbaşkanlığı seçimin yapılacağı bildirildi Müslüman Kardeşler üyelerinin gözaltına alındı Müslüman Kardeşler'e yakın medya kuruluşlarının kapatıldı Mısır Şura Meclisi'nin feshedilmesi[1] Mısır'ın Afrika Birliği üyeliği askıya alındı Taraflar Mısır Hükümeti Müslüman Kardeşler Özgürlük ve Adalet Partisi Mısır Silahlı Kuvvetleri Temerrud Ulusal Kurtuluş Cephesi Öne çıkan kişiler Muhammed Mursi Muhammed Bedii Saad el Katatni Hayrat el Şater General Abdülfettah el Sisi Mahmud Bedir (Temerrud) Muhammed El Baradey Ahmed El Tayyip Patrik II. Tavadros

2013 Mısır Askerî Darbesi, Genelkurmay Başkanı Abdülfettah el Sisi komutasındaki Mısır Silahlı Kuvvetlerinin ülkede devam eden protestolar sırasında hükümet ve eylemcilere verdiği 48 saatlik uzlaşma süresinin dolması üzerine 3 Temmuz 2013 tarihinde ülke yönetimine yaptığı askerî darbedir.

Mısır genelinde on binlerce protestocu, Muhammed Mursi'nin cumhurbaşkanı seçilmesinin birinci yıl dönümü olan 30 Haziran'da cumhurbaşkanlığından acilen istifa etmesini istedi. İstifa talebinin nedenleri arasında Mursi'nin giderek otoriterleştiği ve laik kesimi veya hukukun üstünlüğünü aldırmaksızın İslamcı politikalar uyguladığı hakkındaki suçlamalar vardı.^[2][3][4] Genel olarak barışçıl başlayan gösteriler, farklı çatışmalarda beş Mursi karşıtının öldürülmesi ile şiddete dönüştü. Eş zamanlı olarak birçok Mısırlı da Kahire'nin Nasr semtinde Mursi'ye destek için toplanmıştı.

1 Temmuz sabahı Mursi karşıtı protestocular, Müslüman Kardeşlerin Kahire'deki genel merkezini bastı. Protestocular binanın camlarını taşa tutarken binadaki ofis ekipmanlarını ve belgeleri yağmaladı. Sağlık ve Nüfus Bakanlığı, örgütün Mukattam'daki genel merkezi civarında çıkan çatışmalarda ise sekiz kişinin öldüğünü duyurdu.^[5] Aynı gün, Mısır Silahlı Kuvvetleri hem hükümete hem eylemcilere uzlaşmaları için 48 saatlik bir süre tanıdı ve aksi bir takdirde kendi yol haritasını uygulayacağını bildirdi.^[6] 3 Temmuz'da ise silahlı kişilerin Mursi yanlılarına açtığı ateş sonucu 16-18 kişi yaşamını yitirdi, 200 kişi yaralandı.^{[7][8][9][10]} Aynı zamanda yönetim karşıtları ile Mursi yanlılarının protestoları da devam ediyordu.

Mursi, 2 Temmuz gününün geç saatlerinde yaptığı ve meydan okuyucu bir dil kullandığı konuşmasında meşruiyetinin demokratik seçimlerle cumhurbaşkanı seçilmesinden kaynağını aldığını ve askeriyenin önerilerini reddettiğini ifade etti. Ayrıca askeriyeyi olaylarda taraf olmakla suçladı. Böylece ülkedeki olaylar siyasi ve anayasal bir açmaz hâlini almaya başladı. Verilen sürenin dolmasının ardından 3 Temmuz gününün ilerleyen saatlerinde ordu, Mursi'nin cumhurbaşkanlığının sona erdiğini,^[11][12] Anayasanın askıya alındığını ve yeni cumhurbaşkanlığı seçimlerinin en kısa zamanda gerçekleştirileceğini duyurdu. Anayasa Mahkemesi Başkanı Adli Mansur, geçici cumhurbaşkanı olarak belirlendi ve geçici teknokrat bir hükümet kurmakla görevlendirildi.^[11] Mursi ev hapsine alınırken Müslüman Kardeşler yöneticilerinden bazıları gözaltına alındı. Müdahale açıklamasının ardından ülke genelinde gösteriler düzenlendi ve müdahaleye destek verenler ile karşı olanlar arasında çatışmalar yaşandı. Ayrıca El Ezher Baş İmamı Ahmed El Tayyip, Kıpti Patriği II. Tavadros ve muhalefet lideri Muhammed El Baradey de müdahale bildirisinin ardından açıklamalarda bulundu.^[13]

Uluslararası camiadan müdahaleye verilen tepkiler çeşitlilik gösterdi.^[14] Arap Baharı'nın başladığı Tunus dışındaki Arap ülkelerinin bir kısmı müdahaleyi desteklerken diğer bir kısmı tarafsız bir duruş sergiledi. Diğer birçok devlet müdahaleyi kınadı veya endişelerini dile getirdi. ABD ise ölçülü bir şekilde tepki gösterdi. Mısır'ın Afrika Birliğindeki üyeliği askıya alındı. Nedeni üye devletlerin anayasal kurallarının kesintiye uğramasına dair birliğin ilgili yönetmeliğiydi. Medyada ise olayların adlandırılmasına yönelik tartışmalar genişçe yer buldu. Müdahale bazılarınca darbe^{[15][16][17][18][19][20]} bazılarınca devrim olarak nitelendirildi.^{[21][22][23][24]} Müdahalenin ardından Mursi'ye destek için düzenlenen protestolar özellikle Ağustos ayında şiddetli bir biçimde bastırıldı.^[25]

Arka plan

Şubat 2011'de, 18 gün süren kitlesel protestolar sonucu Hüsnü Mübarek'in 29 yıllık cumhurbaşkanlığı sona ermişti. Haziran 2012'de Muhammed Mursi, cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanarak Mısır'ın demokratik yollarla yönetime gelen ilk cumhurbaşkanı oldu.^[26][27]

Kasım 2012'de Mursi'nin bazı düzenlemeleri içeren anayasal bildiriyi yayımlamasıyla ülke çapında protestolar başladı. Ardından, Wall Street Journal'ın haberine göre Mursi'yi görevden almanın yollarını tartışmak üzere muhalif siyasetçilerden Muhammed El Baradey, Amr Musa ve Hamdin Sabahi, yüksek rütbeli ordu mensuplarıyla gizli bir şekilde bir araya geldi.^[28]

28 Nisan 2013'te Mursi'yi 30 Haziran'da görevinden istifa ettirmek için 15 milyon imza toplanmasının amaçlandığı taban hareketi olan Temerrud başlatıldı. Hareketin yönetici çevreleri, tüm Mısır'da ve özellikle Kahire'deki Cumhurbaşkanlığı Sarayı önünde barışçıl gösteriler için toplanma çağrısında bulundu.^[29] Hareket ayrıca Ulusal Kurtuluş Cephesi, 6 Nisan Gençlik Hareketi ve Güçlü Mısır Partisi tarafından desteklendi.^[30][31]

15 Haziran'da katıldığı bir konferansta Mursi, Suriye'ye dıştan müdahale çağrısı yaptı.^[32]

Olayların gelişimi

27 Temmuz

27 Temmuz sabahı güvenlik güçlerinin Rabiatül Adeviyye Camii ve civar caddelerde göstericilerin üzerine gerçek mermilerle ateş açması sonucu en az 200 kişi ölmüş, yüzlerce kişi yaralanmıştır.

14 Ağustos

Mısır ordusu, 14 Ağustos sabahı göstericilere ikinci kez gerçek mermiler ile saldırı gerçekleştirdi. Başkent Kahire'de Mısır hükümetini deviren Mısır ordusu tarafından gerçekleştirilen katliamda, Mısır Sağlık Bakanlığı'na göre en az 149 kişi, Müslüman Kardeşler harekatına göreyse en az 2 bin kişi öldü. Bağımsız kuruluşlar tarafından ise herhangi bir açıklama yapılmadı.

18-19 Ağustos

18 Ağustos günü tutuklanan kişilerin cezaevine nakli sırasında gerçekleşen olayda 36 kişi öldü. Devlet kanadından "kaçmaya çalıştıkları ve bir polisi rehin aldıkları" açıklaması gelirken Müslüman kardeşler bunu bir "katliam" olarak değerlendirdi.^[33][34]

19 Ağustos günü Mısır'ın Sina bölgesinde iki polis aracına saldırı düzenlendi. Olayda 24 polis öldü.^[34][35]

Uluslararası tepkiler

27 Temmuz ve 14 Ağustos'ta gerçekleşen her iki müdahaleye de dünya kamuoyundan kınama mesajları geldi. ABD Başkanı Barack Obama, olağanüstü hali kınadı. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ise 'Silahla demokrasi olmaz' çağrısı yaparak dünya kamuoyunun sessizliğini bozmasını istedi. Birleşmiş Milletler ise sadece kınama mesajı yayımӀadı.

Kaynaklar

1. "BREAKING: Egypt's interim president dissolves Shura Council: State TV". Ahram Online. 5 July 2013. 24 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150724043507/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/75786/Egypt/Politics-/BREAKING-Egypts-interim-president-dissolves-Shura-.aspx. Erişim tarihi: 17 July 2013. 
2. Patrick Kingsley (30 June 2013). "Protesters across Egypt call for Mohamed Morsi to go". The Guardian. http://www.guardian.co.uk/world/2013/jun/30/mohamed-morsi-egypt-protests. 
3. Hendawi, Hamza; Macdonald, Alastair (30 June 2013). "Egypt protests: Thousands gather at Tahrir Square to demand Morsi’s ouster". AP via Toronto Star. http://www.thestar.com/news/world/2013/06/30/egypt_protests_thousands_gather_at_tahrir_square_to_demand_morsis_ouster.html. Erişim tarihi: 30 June 2013. 
4. Spencer, Richard (1 July 2013). "Egypt protests: Army issues 48-hour ultimatum for agreement amid clashes". The Daily Telegraph (Cairo). http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/egypt/10152780/Egypt-protests-Army-issues-48-hour-ultimatum-for-agreement-amid-clashes.html. Erişim tarihi: 1 July 2013. 
5. "Egypt protesters storm Muslim Brotherhood headquarters". BBC News. 1 July 2013. http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-23125387. Erişim tarihi: 1 July 2013. 
6. "Mısır Ordusu'ndan 1 Temmuz muhtırası" (Türkçe). Hürriyet. 1 Temmuz 2013. http://www.hurriyet.com.tr/planet/23629507.asp. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2013. 
7. "Egypt: Deadly Clashes at Cairo University". http://www.hrw.org/news/2013/07/05/egypt-deadly-clashes-cairo-university. 
8. "Gun attack on Cairo pro-Morsi rally kills 16: ministry". http://dawn.com/news/1022322/gun-attack-on-cairo-pro-morsi-rally-kills-16-ministry. 
9. "Attack on pro-Morsi rally kills 16". http://www.bangkokpost.com/breakingnews/358099/attack-on-pro-morsi-rally-kills-16. 
10. "Morsi refuses to quit as Egypt army deadline looms". The times of Oman. http://www.timesofoman.com/News/Article-19272.aspx. 
11. "Morsy out in Egypt coup". CNN. 28 June 2013. http://www.cnn.com/2013/07/03/world/meast/egypt-protests/index.html?hpt=hp_t1. Erişim tarihi: 3 July 2013. 
12. "Egyptian army suspends constitution". BBC News. 3 July 2013. 3 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140403080213/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-23173794. 
13. "Elbaradei appointed as Egypt's interim PM". Al Jazeera. 6 July 2013. http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2013/07/201376165715352978.html. Erişim tarihi: 6 July 2013. 
14. Egypt after the coup: Only the beginning of the beginning | Baker Institute Blog | a Chron.com blog. Blog.chron.com (2013-07-17). Retrieved on 2013-08-14.
15. "Coup may give Egypt window to tackle economic problem". Al Arabiya. 5 July 2013. http://english.alarabiya.net/en/business/2013/07/05/Coup-may-give-Egypt-window-to-tackle-economic-problems.html. Erişim tarihi: 7 July 2013. 
16. "26 dead, more than 850 wounded as post-coup violence hits Egypt". CNN. 5 July 2013. http://www.cnn.com/2013/07/05/world/meast/egypt-coup. Erişim tarihi: 7 July 2013. 
17. "Turkey 'strongly condemns' Egypt killings". Al Ahram. 7 July 2013. http://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/75996/World/Region/Turkey-strongly-condemns-Egypt-killings.aspx. Erişim tarihi: 7 July 2013. 
18. "Amid post-coup clashes, Egypt's Islamists split". USA Today. 5 July 2013. http://www.usatoday.com/story/news/world/2013/07/05/egypt-coup-violence/2493373/. Erişim tarihi: 7 July 2013. 
19. "Turkey’s stance on Egypt coup ‘shows its democratic maturity’". Hurriyet Daily News. 7 July 2013. http://www.hurriyetdailynews.com/turkeys-stance-on-egypt-coup-shows-its-democratic-maturity.aspx?pageID=238&nID=50210&NewsCatID=338. Erişim tarihi: 7 July 2013. 
20. "When is a military coup not a military coup? When it happens in Egypt, apparently". The Independent. 4 July 2013. http://www.independent.co.uk/voices/comment/when-is-a-military-coup-not-a-military-coup-when-it-happens-in-egypt-apparently-8688000.html. Erişim tarihi: 15 July 2013. 
21. "Revolution in Egypt, again". Deutsche Welle. 4 July 2013. http://www.dw.de/revolution-in-egypt-again/a-16928333. Erişim tarihi: 6 July 2013. 
22. "Mohamed Morsi ousted in Egypt's second revolution in two years". The Guardian. 3 July 2013. http://www.guardian.co.uk/world/2013/jul/03/mohamed-morsi-egypt-second-revolution. Erişim tarihi: 6 July 2013. 
23. "Ahmed Said to Newsmax: Egyptian Uprising 'Big Revolution'". Newsmax. 5 July 2013. http://www.newsmax.com/Newsfront/ahmed-said-egypt-revolution/2013/07/05/id/513575. Erişim tarihi: 6 July 2013. 
24. "Was Morsi's Ouster a Coup Or New Egyptian Revolution?". Al Monitor. 4 July 2013. http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/07/was-morsi-ouster-a-coup-or-new-egyptian-revolution.html. Erişim tarihi: 6 July 2013. 
25. http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2013/08/201387225025223416.htmlM
26. Khalil, Ashraf (2013-06-30). "Egypt: President Morsi's Ouster Angers Islamist Supporters". World.time.com. 17 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140217051147/http://world.time.com/2013/07/03/egypts-military-ousts-democratically-elected-president-morsi-angering-his-islamist-supporters/. Erişim tarihi: 2013-07-06. 
27. Lederman, Josh (2013-07-02). "Egypt's future uncertain, US takes cautious approach and urges quick return to elected govt". Edmontonjournal.com. 6 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131006074344/http://www.edmontonjournal.com/news/Pentagon+Secretary+Hagel+calls+Egyptian+defence+minister/8611323/story.html. Erişim tarihi: 2013-07-06. 
28. "In Egypt, the 'Deep State' Rises Again". The Wall Street Journal. 12 July 2013. http://online.wsj.com/article/SB10001424127887324425204578601700051224658.html. Erişim tarihi: 15 July 2013. 
29. "Egypt's 'Rebel' campaign gathered 22 mn signatures, says spokesman". Ahram Online. 29 June 2013. http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/75244/Egypt/Politics-/Egypts-Rebel-campaign-gathered--mn-signatures,-say.aspx. Erişim tarihi: 29 June 2013. 
30. "Reactions vary to the Rebel movement’s 30 June plans". Daily News Egypt. 5 June 2013. http://www.dailynewsegypt.com/2013/06/05/reactions-vary-to-tamarods-30-june-plans/. Erişim tarihi: 13 June 2013. 
31. "Strong Egypt Party supports protest on 30 June, opposes military coup". Ahram Online. 18 June 2013. http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/74273/Egypt/Politics-/Strong-Egypt-Party-supports-protest-on--June,-oppo.aspx. Erişim tarihi: 18 June 2013. 
32. "Egyptian president cuts ties with Syria and calls for no-fly zone over country". The Guardian. Reuters. 15 June 2013. http://www.guardian.co.uk/world/2013/jun/15/egypt-mohamed-morsi-cuts-ties-with-syria. 
33. "Mısır'da tutuklanan Mursi yanlılarına saldırı: 36 ölü". TRT. 18 Ağustos 2013. http://www.trt.net.tr/trtavaz/misir-da-tutuklanan-mursi-yanlilarina-saldiri--36-olu--haber-detay,tr,97816.aspx. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2013. 
34. "Mısır'da iç savaşa doğru". NTVMSNBC. 19 Ağustos 2013. http://www.ntvmsnbc.com/id/25461268. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2013. 
35. "Mısır'da polis aracına saldırı: 24 ölü". Hürriyet. 19 Ağustos 2013. http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=24546082. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2013.