Agadir Olayı
Agadir Olayı (Agadir Bunalımı ya da II. Fas Bunalımı olarak da bilinir) Fransızların Fas üzerindeki haklarına meydan okumak için Almanya'nın Temmuz 1911'de Agadir'e "Panther" gambotunu göndermesiyle başlayan uluslararası kriz.
Fransa'nın Fas'ı denetim altına alma çabaları, buna karşılık Almanya'nın Fransa'nın gücünü kırmaya yönelik girişimleri nedeniyle patlak veren ve I. Fas Bunalımı olarak bilinen uluslararası bunalım, 16 Ocak-7 Nisan 1906 arasında düzenlenen Algeciras Konferansı'yla çözüme bağlanmıştı.
Fransa ile Almanya arasında 1908'de Fas'ın bağımsızlığını onaylamanın yanı sıra Almanya'nın Kuzey Afrika'daki ekonomik çıkarlarını ve Fransa'nın "özel siyasi çıkarlarını" tanıyan yeni bir anlaşma imzalandı.
1908'de kardeşi Abdülazîz yerine Fas Sultanı olan Abdülhâfız ülkesinde otorite kurmakta zorlandı. Yönetimine karşı ayaklanan bazı Arap ve Berberî kabilelerin başkente kadar ilerlemeleri üzerine ülkenin iç durumu iyice karıştı. Bu fırsatı değerlendirerek Algeciras Antlaşması’nın verdiği hakkı kullanan Fransa yabancıların hayatını koruma bahanesiyle Fas’a asker çıkardı ve sultanı isyancılardan kurtardıktan sonra bazı şehirleri de işgal etti (Nisan 1911). Bunun ardından İspanya da benzer bir bahaneyle Haziran 1911’de ülkenin kuzeyine asker soktu ve Lansen ile el-Kasr'a girdi.[1]
Bu gelişmeler karşısında, Algeciras Konferansı'nın (1906) sonuçlarından hoşnut kalmayan ve Fas’ın Fransa ile İspanya arasında paylaşılmasına karşı çıkan Almanya, Temmuz 1911'de "uyruklarının çıkarlarını korumak" için Panther gambotunu Agadir'e gönderdi. Bu davranışın asıl amacı, Fransa'ya gözdağı vermekti. "Agadir Olayı" 1911'in yaz ve sonbahar ayları boyunca savaş söylentilerinin dolaşmasına neden oldu; hatta Britanya olası bir savaş için hazırlıklara girişti.
Ama sürdürülen uluslararası görüşmeler sonunda 4 Kasım 1911'de imzalanan sözleşmeyle bunalım yatıştırıldı. Sözleşme uyarınca, Fas Fransa'nın protektorası olurken, bunun karşılığında Fransız Kongosu topraklarından 275.000 km²’lik bir arazi Almanya'ya bırakıldı. İspanya başlangıçta buna karşı çıktıysa da, Britanya'nın araya girmesiyle, Fransa ile İspanya arasında 27 Kasım 1911'de Fas'taki Fransız-İspanyol sınırında küçük değişiklikler yapan bir antlaşma imzalandı. Büyük güçler arasında 1911-12 yıllarında sürdürülen görüşmeler sonunda, Tanca ve çevresi uluslararası bölge ilan edildi.
Alman desteğini kaybettikten sonra Fransız ve İspanyollar’ın karşısında tamamen çaresiz duruma düşen Sultan Abdülhâfız, 30 Mart 1912 tarihinde Fransa’nın ülkesi üzerindeki himayesini kabul eden antlaşmayı imzalamak zorunda kaldı.
Ayrıca
Kaynakça
- ↑ Davut Dursun, "Fas", TDV İslam Ansiklopedisi