Eski İngilizce
| Eski İngilizce | |
|---|---|
| Ænglisc, Anglisc, Englisc | |
| Bölge | Britanya |
| Dil aileleri |
Hint-Avrupa dil ailesi
|
| Diyalektler |
Kentish diyalekti
Mercian diyalekti
Northumbrian diyalekti
Batı Sakson diyalekti
|
| Yazı sistemi |
Runik yazı (Anglo-Sakson runları), sonra Latin Alfabesi (Eski İngilizce Latin Alfabesi) |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | ang |
| ISO 639-3 | ang |
Eski İngilizce (eski İngilizce Anglo-Saxon ya da Anglosaksonların kendi verdikleri adla Englisc) şu anki İngiltere olan bölgenin belli bölümlerinde ve Güney İskoçya'da 5. yüzyılın ortalarından 12. yüzyılın ortalarına kadar konuşulmuş İngilizcenin eski şeklidir. Bu dil, Batı Cermen dillerinden birisiydi ve bu yüzden de Eski Frizceyle ve Eski Saksoncayla yakından ilgilidir. Ayrıca dil, Kuzey Cermen dil grubundan Eski Norsçanın da büyük etkisi altında kalmıştır.
Gelişimi
Eski İngilizce durağan bir dil değildi ve 5. yüzyılda İngiltere'yi oluşturan Anglosakson göçlerinden, dili çok büyük değişmelere uğratan 1066'daki Norman istilasına kadarki zaman diliminden oluşan 700 yıllık bir zaman boyunca kullanıldı. Bu ilk dönemlerinde dil, Kelt dilini ve Danelaw olarak bilinen, doğu ve kuzey İngiltere'deki geniş bölgeleri hakimiyeti altında tutan Vikinglere hücum ederek Eski Nors dilini özümsemiştir.
Cermen kökenleri
Eski İngilizceyi şekillendiren en önemli güçlerden birisi, onun Cermen sözcük dağarcığı, cümle yapısı ve Avrupa kıtasındaki kardeş dilleriyle paylaştığı gramer yapısıdır. Bu özelliklerden bir kısmı Batı Cermen dil ailesine aitken, bir kısmı da bütün Cermen dillerinin kökü olarak kabul edilen Proto-Germanik dil ailesinden miras kalmıştır. Ayrıca, hareketsiz nesneler dahil bütün nesnelere cinsiyet verilirdi: Örn, sēo sunne (M.İ. the Sun "güneş") dişil iken se mōna (M.İ. the Moon "ay") eril olarak kabul edilir. (Bu durum Modern Almancada da bu şekildedir. Örn. die Sonne, der Mond...)
Latin dillerinin etkisi
Eğitimli ve okuma yazma bilen nüfusun (rahipler vs.) büyük bölümü Avrupa'da dönemin lingua francası sayılan Latincede oldukça yetenekliydi. Bazen, bir Latince sözcüğün Eski İngilizceye yaklaşık olarak ne zaman girdiğini maruz kaldığı dilbilimsel değişmelere bakarak tahmin edilebilir. Latin dillerinin Eski İngilizce üstündeki etkisi 3 zaman diliminde incelenir. İlki, Saksonlar, Avrupa'dan İngiltere'ye gitmek üzere ayrıldığında gerçekleşir. İkincisi, Anglo-Saksonlar Hıristiyanlığı kabul edip de Latince konuşan rahipler yaygınlaştığında başlar. En son ve en önemli Latin temelli sözcük geçişi de 1066 Norman İstilasında gerçekleşir. Her ne kadar kayda değer oranda Nors dilinde sözcük dile girmiş olsa da, bu Oïl diline ait sözcüklerin büyük kısmı klasik Latin dilinden alınmıştı. Dilde büyük değişikliklere neden olan bu Norman İstilası, aynı zamanda, Eski İngilizcenin bitişi, Orta İngilizce (Middle English)'in başlangıcı olarak kabul edilir.
Runik (futhorc ya da fuþorc) alfabeden Latin alfabesine geçişle dil daha büyük bir değişme gösterdi. Bu ayrıca dilin üstündeki gelişmeye yönelik baskıyı arttırdı. Eski İngilizcede sözcükler okunduğu gibi yazılırdı; Modern İngilizcede telaffuz edilmeyen "knight" sözcüğündeki "k" sesi gibi telafuz edilmeyen sesler aslında Eski İngilizcede telafuz edilmekteydi. Bu değişikliğin yan etkilerinden birisi de sözcüklerin fonetik telaffuzundaki çeşitlilikti. Bir sözcük, yazarın lehçesini yansıtıyordu. Bir sözcük bir yazardan bir yazara hatta aynı yazarın bir eserinden ötekine değişme gösterebilirdi. Örneğin, "and" bağlacı, "and" ya da "ond" olarak telaffuz edilebilirdi.
Bu yüzdendir ki, Eski İngilizcenin yazılışı, Çağdaş İngilizceden daha karmaşık görülebilir, bunun en azından bazı var olan telaffuzları yansıttığı iddia edilse de, Çağdaş İngilizcede pek çok durumda görülmemektedir. Günümüzde, Eski İngilizce öğrencilerinin pek çoğu, dili önce sadeleştirilmiş olarak görüp dilin temel özelliklerini öğrendikten sonra çeşitli yazım şekillerini öğrenebilmektedir.
Vikinglerin etkisi
Eski İngilizcede ikinci yabancı sözcük kaynağı 9. ve 10. yüzyıldaki Viking istilaları sırasında dile giren İskandinav sözcükleridir. Pek çok yerleşim yerinin isimleri dışında, bunlar genelde temel sözcükleri ve Danelaw'ın yönetimiyle ilgili olanları da içeriyordu. Vikingler Eski İngilizceyle ortak kökü Proto-Germanik dillerden gelen Eski Nors dilini konuşuyordu.
Sözcük örnekleri
| Eski İngilizce | Bugünkü İngilizce | Bugünkü Almanca | Türkçe |
|---|---|---|---|
| Hwæt | What | was | Ne |
| Fæder | Father | Vater | Baba |
| Todæg | Today | heute | Bugün |
| nama | name | Name | isim, ad |
Kişi Zamirleri
| Eski İngilizce | Bugünkü İngilizce | Bugünkü Almanca | Türkçe |
|---|---|---|---|
| ic | I | ich | Ben |
| þu | you | du | Sen |
| he (E), heo (D), hit (N) | he, she, it | er,sie,es | O |
| we | we | wir | biz |
| ge | you (plural) | ihr | siz |
| hie | they | sie | onlar |