Atmosfer basıncı
Atmosfer basıncı, atmosferik basınç veya barometrik basınç; belirli bir yüzeye, üzerindeki atmosfer kolonu tarafından uygulanan birim kuvvet.[1] Atmosfer basıncı genellikle civalı ve aneroid (sıvısız) barometreler ile ölçülür.
Atmosfer basıncını ifade ederken ülkeye veya amaca göre değişen çok çeşitli birimler kullanılır:
- Milimetreciva (MmHg)
- İnçciva (InHg)
- İnçkareye etki eden pound (psi)
- Santimetrekareye etki eden dyne (dyne/cm2)
- Milibar (mb)
- Standart atmosfer (atm)
- Paskal (kilopaskal veya hektopaskal)
Standart basınç
Deniz seviyesindeki standart atmosfer basıncı 760 MmHg; 29,92 InHg; 14,70 psi; 1013,25 x 103 dyn/cm2; 1013,25 mb (veya hPa); 1 standart atmosfer veya 101,325 kilopaskaldır.[1] Deniz seviyesindeki atmosfer basıncı çok büyük farklılıklar göstermez. Şimdiye kadar kaydedilen en büyük değer Sibirya'da 32,01 InHg (1084 mb), en küçük değer ise Güney Pasifik'teki bir tayfunda 25,90 InHg'dir (877 mb). Bu küçük basınç farkları Dünya'nın fırtına ve rüzgâr örüntülerini belirler.[1]
Yeryüzü civarında atmosfer basıncı yükseklik arttıkça (her 30 metrede 3,5 mb) azalır.[1] Ancak soğuk havanın yoğunluğu daha fazla olduğu için basıncın yükseklikle birlikte azalma oranı soğuk bölgelerde daha yüksek olur. 270.000 metre yükseklikte basınç 10-6 mb düzeyine düşer ki bu insan yapısı vakumlarla elde edilmiş en düşük basınca yakındır. 1500-3000 m (5000-10.000 feet) arasında basınç irtifa rahatsızlığına ve diğer ciddî fizyolojik rahatsızlıklara neden olacak kadar düşer ve iklime uyum sağlama teknikleri uygulanması gerekir.[1]
Basınç seviyeleri
Atmosfer basıncının yükseklik arttıkça azalması hava araçlarının herhangi bir referans noktasına göre yüksekliğini (irtifa) hesaplamada yaygın olarak kullanılır. Hava araçlarında kullanılan basınç altimetresi, üzerinde yükseklik değerleri skalası bulunan aneroid bir barometredir. Altimetrenin ayar penceresine herhangi bir basınç değeri girilir. Altimetre aracın, pencereye girilen bu basınç hattından o andaki yüksekliğini gösterir.
Basınç seviyelerini belirtmek için kullanılan en yaygın Q kodları QNH, QFE ve QNE'dir. Bu kodlar kısaltma değildirler.
QNH
QNH, ortalama deniz seviyesindeki (MSL) atmosfer basıncı değeridir. Altimetreye bölgesel QNH değeri girildiğinde aracın ortalama deniz seviyesinden yüksekliğini gösterir. Haritalarda kullanılan yükseklikler de ortalama deniz seviyesine göre tespit edildiği için QNH değeri yeryüzüne yakın uçuşlarda yaygın olarak kullanılır.
QFE
QFE, herhangi bir noktada ölçülen basınç değeridir. Yerdeki bir hava taşıtının altimetresine o meydanın QFE değeri girildiğinde altimetre yaklaşık olarak sıfır yükseklik değerini verir. QFE değeri meydan irtifasını hassas olarak verdiğinden özellikle iniş ve kalkış esnasında kullanılır. Ancak meydandan uzaklaşıldığında yerdeki maniaların yüksekliği meydandan farklı olacağı için QFE değeri ile uçmak emniyetli değildir.
Basınç irtifası
Basınç irtifası, altimetreye QNE değeri (standart basınç) bağlandığında altimetreden okunan değerdir. QNE değeri 1013,25 milibar veya 29,92 InHg'dir ve sabittir. QNE hattı, bu basınç değerindeki hayalî bir hattır. Özellikle yüksek seviyelerdeki uçuşlarda (geçiş irtifasının üzerinde) hava taşıtları standardizasyonu sağlamak için bu değeri kullanırlar. Aksi takdirde, QNH ve QFE değerleri sabit değerler olmadığı için, hava taşıtları arasında emniyetli irtifa ayrımını sağlamak güçleşir.