Beşpınarlar, Şenkaya

Beşpınarlar
—  Mahalle  —
Erzurum
Ülke Türkiye Türkiye
İl Erzurum
İlçe Şenkaya
Coğrafi bölge Doğu Anadolu Bölgesi
Nüfus (2000)
 - Toplam 342
Zaman dilimi UDAZD (+3)
İl alan kodu 0442
İl plaka kodu
Posta kodu 25370
İnternet sitesi:
YerelNET sayfası

Beşpınarlar, Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı bir Türkmen Alevi Mahallesidir.

Tarihçe

Erzurum ili Şenkaya İlçesi Akşar bucağına bağlı köy. öyün harita koordinatları; 42° 32' 2'' D, 40° 40' 29'' K. Mahallenin eski adı Vağaver'dir. Index Anatolicus'a göre (Türkiye Yerleşim Birimleri Envanteri) köy 20. yy başlarına kadar çevre köylerle birlikte Hayhorom (Rum Ortodoks mezhebine bağlı Ermenice konuşan topluluk) yerleşim birimi kayıtlanmıştır. Köy 1939 yılı arazi kayıtlarına göre Livane (Artvin)'e idari yönden bağlı iken sonradan sırası ile Oltu ve Şenkaya ilçelerine bağlanmıştır. 1960'lı yıllara kadar köy, Vağaver olarak adlandirilmakta iken sonradan adi Beşpınarlar olarak değiştirilmiştir. Köy Ermeniler tarafından Eskiören anlamına gelen Vağaver (Վագավեր) Ruslar tarafından (Вагавер), Rumlar tarafından ise Vafia (Βαφειά) olarak adlandırılmıştır.

Vağaver kelimesi Ermenice kökenlidir. Ermenice, Vağ=eski ve Aver=harabe, yıkıntı, ören yeri anlamındadır. Dolayısıyla Vağaver’in en yakın Türkçe karşılığı Eskiören’dir. Mahalleye Rumlar ise ‘Vafia’ adını vermiştir. Bölgeye ait tarihi ve arkeolojik arkeolojik bulgular, Şenkaya ve çevresinin çok eski tarihlerden itibaren yerleşim alanı olduğunu, farklı devlet ve uygarlıların hâkimiyet sahasıiçerisinde yer aldığını ortaya koymaktadır. MÖ 401’de kardeşi II. Artakserkes’i devirerek Pers tahtını ele geçirmeye çalışan Genç Keyhüsrev (Küros) için savaşan ancak Keyhüsrev’in öldürülmesi üzerine geriye dönen Helen askerleri bölgeye yerleşmiş ve yerli kadınlarla evlenmiştir. Tarihçi Ksenephon tarafından “Onbinlerin Dönüşü” (Anabasis) adlı eserde anlatıldığına göre Büyük İskender’in Asya Seferi sırasında, güzergâhların güvenliği için bıraktığı Yunan askerleri de eklenmiş, bu gruplar, Doğu Anadolu bölgesindeki yerli toplumlarının kadınlarıyla evlenerek yeni bir toplum oluşturmuştur. MÖ 401’de kardeşi II. Artakserkes’i devirerek Pers tahtını ele geçirmeye çalışan Genç Keyhüsrev (Küros) için savaşan ancak Keyhüsrev’in öldürülmesi üzerine geriye dönen Helen askerleri bölgeye yerleşmiş ve yerli kadınlarla evlenmiştir. Tarihçi Ksenephon tarafından “Onbinlerin Dönüşü” (Anabasis) adlı eserde anlatıldığına göre Büyük İskender’in Asya Seferi sırasında, güzergâhların güvenliği için bıraktığı Yunan askerleri de eklenmiş, bu gruplar, Doğu Anadolu bölgesindeki yerli toplumlarının kadınlarıyla evlenerek yeni bir toplum oluşturmuştur. Şenkaya tarih boyunca; Urartular, Taolar, Kartli (Gürcü), Kimmerler, Medler, Selefküsler, Arsaklı, Roma, Sasani, Selçuklu, Saltuklular, İlhanlılar, Timur, Karakoyunlular ve Akkoyunlular idaresi altında kalmış, 1536-37 yılında Kanuni döneminde Osmanlı himayesine geçmiştir.

Osmanlı tapu tahrir defterlerine göre Oltu nahiyesine bağlı Vağaver kariyesi (mahallesi) 73 hane ve 300 baş erkekten müteşekkil, ekseriyeti ahalisi Ermeni ve Rum'dur denmektedir. 20. yy başlarına kadar mahallenin etnik yapısı Hayhorom toplumundan oluşmaktaydı. (Yorgos İ. Anastasiadis’e göre (1874-1971) göre, Hay-horomların etnik kökeni konusunda değişik görüşler vardır (bkz. Ayşe Hür Hayhoromlar). 20. yy başlarına kadar Kuzey Anadolu’da, Karadeniz Bölgesinde ve Doğu Anadolu’nun özellikle Erzurum, Kars ve Gümüşhane vilayetlerinde çok sayıda yerli Rum ve Ermeni nüfusun yaşamaktadır. 1923’te Lozan Barış Antlaşması kapsamında Yunanistan ile Türkiye arasında imzalanan Mübadele Antlaşması uyarınca, Türkiye’de gönderilen bu gruplar bölgenin önemli bir etnik çeşitliliğii oluşturmaktaydı. Daha önceleri 1828–1829 Osmanlı–Rus Harbinden sonra Erzurum–Kars bölgesini Ruslar işgal eder. Bu savaştan sonra imzalanan Edirne Antlaşmasına göre, Osmanlı topraklarındaki Hıristiyanlar istedikleri takdirde Osmanlı topraklarından göç edebileceklerdi. Rusların işgal ettiği Doğu Anadolu bölgesindeki Ermeni halkın büyük bir bölümü (100.000 civarında) bu maddeye dayanılarak Rusya’ya göç ettirilir. Bugünkü Ermenistan’ın başkenti Erivan başta olmak üzere İran ve Türkiye sınırlarına yerleştirilen Ermeniler, bölgemizden ve mahallesimüzden giden Anadolu Ermenileridir. Bu Ermeni ahali bugün bile düğünlerinde bar oynamakta, Anadolu türküleri söylemektedir ve gençler dâhil hemen herkes Türkçe bilmektedir.

Yine Edirne Antlaşmasındaki aynı maddeden hareketle, Ermeni ve Rumlardan oluşan başka bir ahali, yine Ruslar tarafından o günlerde kimsenin yaşamadığı Gürcistan’ın Tsalka (Çalka) denilen yaylasına yerleştirilir. (Bkz. Tsalka, Barmahsiz) İlerleyen yıllarda 93 Harbi olarak da bilinen 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşından sonra imzalanan Berlin Antlaşmasıyla Kars vilayeti savaş tazminatı olarak Ruslara bırakılır. Rus idaresindeki Kars vilayeti; Kars, Kağızman, Ardahan, Oltu olmak üzere dört ana kazadan meydana gelmekteydi ve bu kazalara bağlı nahiyeler şöyleydi; Kars’a bağlı nahiyeler; Merkez, Salanlug (Sarıkamış), Argino (Şuragel), Grenada (Zaruşad), Arbahin. Kağızman’a bağlı nahiyeler; Merkez, Karaurgan, Nahiçev. Ardahan'a bağlı nahiyeler; Merkez, Poshov (Posof), Zarzini (Çıldır), Felshi. Oltu'ya bağlı nahiyeler; Merkez ve Tavusger’di. Dolayısıyla o tarihte Kars vilayetinin Oltu nahiyesine bağlı olan köy de Ruslara bırakılmıştır

Bölgenin Ruslara bırakılmasıyla birlikte 1900’lü yılların başında bölgeye özellikle Trabzon ve Gümüşhane’den çok sayıda yerli Rum nüfus yerleştirilir. Ermeni tarihçi Hagopyan’ın çalışmalarına göre en yoğun olarak yerleştirilen köyler; Kahmis, Çaksor, İgnaki, Vartanik, Vağaver ve Zuvart köyleridir ve yerli halk tarafından ‘Urum’ olarak bilinirler. Sonradan gelen bu Rumlara bölgenin yerleşik Rumları ise ‘Pontus'dan gelenler’ anlamına gelen ‘Pontiki’ adını vermişlerdir. Bugün Erzurum–Kars yöresinde halen Pontik, Pindik, Pundik, Pındıg, adi ile anılan mezra, yayla ve köy mevcuttur. Rus antropolog ve tarihçi Andrei Popov'a göre Karadeniz Bölgesi'nden gelip de Erzurum, Gümüşhane, Kars illerine dağılan Rum halkı, zaman içinde beslendikleri ana kökten koptukları için Alevi Türkmen ve Ermeni köyleri içinde asimile olmaya başlamıştır.

1912 yılında tutulmuş Tapu Tahrir Defterinde; Vağaver kariyesi’nin tam sayısı verilmiyor ancak bu yakın tarihte bile mahallenin Gayr–i Müslim ekseriyeti olduğu kaydediliyor. I.Dünya Savaşı öncesi başlayan kargaşa, 1915 olayları, 1917’deki Bolşevik devrimle beraber Rusya’nın Erzurum–Kars bölgesini terk etmeye başlaması ve bölge illerinin idaresinin yeniden Türklere geçmesiyle birlikte Rum ve Ermeni nüfusun büyük bir kısmı korku ve paniğe kapılarak Rus ordusu ile birlikte bölgeyi ve mahallesimüzü terk eder. Bölgeyi ve mahallesi terk eden Ermeni ve Rum ahalinin büyük bir bölümü, daha önce bölgemizden giden Ermeni ve Rumların kurduğu Gürcistan’ın Tsalka Rayonu’na (ilçesine) ve Ermenistan’a yerleşir. Bugün mahallesi ve civar köyleri terk ederek Gürcistan’ın Tsalka (Çalka) bölgesine yerleşen Ermeni ve Rum ahali gittikleri yerde yaşadıkları köy ve mahallelere geldikleri yerdeki simleri vermişlerdir. Yaşlı genç herkes Erzurum şivesi ile Türkçe konuşmaktadır. (Kaynak : Ünal Kalaycı, Tsalka’)

1947’de Yunan iç savaşı sırasında Komünist Parti’den ‘Yunanistan Başbakanlığı’ ve ‘Savaş Bakanlığı’ yapan, sonrasında 1989’da ve 1990’da Yunanistan Pasok Partisi’nden 2 kez milletvekili seçilen “Markos Vafiadis” 1906 Vağaver doğumludur. 1922 yılında mahalleden ayrıldıktan sonra İstanbul’da bir süre işçi olarak çalışmış daha sonra 1923’te Selanik’e mülteci olarak gitmiştir. Başbakanlığının ardından 23 sene Sovyetler Birliği’nde sürgün hayatı yaşamış 1983 yılında Yunanistan’a dönebilmiştir. 1992’de 86 yaşında Selanik’te vefat etmiştir. (Bkz. Markos Vafiadis)

Kültür

Bugün köy halkı Bektaşi geleneğine bağlıdır. Gürcistan`in Tsalka bölgesinde, mahalleden ve yakin köylerden gelenlerin çocuklari ve torunlari göc ettikleri köylerin ayni isimleri ile adlandirilmiş köylerde veya mahallelerde yaşamakta (Vağaver, Iğnaki, Muşeğ vb ) Rum ortodoks dinine mensup olmalarina rağmen halen yörenin şivesi ile Türkçe konuşmaktadirlar. 1924 nüfus mübadelesi ile Yunanistan'a giden Rum ahali ise Girit'in Chania vilayetinin Iraklion beldesine yerlestirilmis olup bu ahali de hali hazirda gencler de dahil Erzurum sivesinin kuzey Erzurum-Kars agzi ile akici bir sekilde Türkce konuşmaktadırlar.

1917 devrimiyle tercih hakkını kullanarak, Rusyaya gitmeyip yörede yaşantılarını sürdürmeyi tercih eden Malakanlar ise 1940`li yillara kadar köy ve cevresinde varliklarini devam ettirmiş daha cok hayvancılık, el sanatları ve degirmencilik ile uğraşmıştır.

Dil

Mahallenin tarihinden ve cografyasindan kaynaklanan zengin birçok kültürlü yapisi vardir. Mahallenin sivesi genel olarak Erzurum agzi ile benzer olmakla birlikte "ts" "dz" ciftsessizlerinin kullanilmasi ve azeri lehcesinde ve Erzurum sivesinde yogun kullanilan acik "e" sesinin olmamasi ile genel Erzurum agzindan ayrilarak daha cok Güneydogu Karadeniz sivesine benzerlik gösterir. Örnegin "gece" yerine "dzedze", "ne yapacagim" yerine "n'edetsam" "kücük" yerine "tsütsük" kullanimi tipiktir. Kelime zenginligi bakimindan da günlük dilde rusca, ermenice ve rumca kökenli pek cok kelime kullanilir.

Örnek olarak:

Yemekler

Mahallede hamur işi yemekleri ağırlıkta olup, hengel, kesmeli aş, mıhlama, pağaç içi, kabı kendinden, haşıl ve ayran corbasi gibi yemekler yapılmaktadır. Ayrıca hamur türü yağlı ekmekler olarak: katmer, kete, pişi, mafiş, lokma gibi yiyecekler yapılmaktadır.ve ekmek aşıda çok yiyilen bir yemektir ekmek aşı denilir.

Coğrafya

Erzurum iline 225 km, Şenkaya ilçesine 54 km uzaklıktadır. 20 km. uzunluğunda Gamruk kanyonu köy sınırları içerisinde bulunur.

İklim

Mahallenin iklimi, karasal iklimi etki alanı içerisindedir. Her ne kadar karasal iklim özelliği taşısada geniş orman bitkisi alanına sahip olan köy, aynı zamanda Doğu Karadeniz bölgesi sınırları içerisinde yer alır. Bundan dolayı kışları ılıman, yazlarıda yağışlı geçer. Orman bitki örtüsü, iklimi yumuşatmaktadır. Her ne kadar Erzurum ili sınırları içerisinde yer alsada; Erzurum, Kars, Ağrı, Ardahan gibi illerde görülen karasal iklim tipinden ap ayrı bir özelliğe sahiptir, Beşpınarlar mahallesi. Özellikle Çoruh vadisinde görülen Akdeniz iklim özelliği de bazen görülmektedir. Oltu çayı vadisinin devamı; Beşpınarlar mahallesi sınırları içerisinde bulunan GAMIRIK kanyonuyla son bulur. Bu vadinin içerisinde, Akdeniz ikliminde yetişen bitki örtüsünün aynısı yetişmektedir.

Nüfus

Yıllara göre mahalle nüfus verileri
2007 335
2000 342
1997 372

Ekonomi

Mahallenin ekonomisi tarım, hayvancılık ve orman ürünleri'ne dayalıdır. Köy bir orman mahallesi olduğundan nüfusun % 75 'i orman işçiliğinden geçimini sağlamaktadır. Geçim kaynakları sınırlı olduğundan, köy çok sayıda göç vermiştir. Kars, Ankara ve İzmir'de çok sayıda Vağeverli yaşamaktadır.

Ulaşım

Erzurum merkezden kuzeye doğru; Artvin ve Ardahan illerine giden karayoluyla Narman, Oltu ilçelerine uğradıktan sonra, Ardahan-Göle ilçesi karayolu üzerinde bulunan Akşar nahiyesinden geçerek 5 km ileriden sağa dönülerek sırasıyla: Yeşildemet, Yazılı ve Yürekli köylerini geçtikten sonra Beşpınarlar mahallesi karşınıza çıkacaktır.

Altyapı bilgileri

Mahallede, ilköğretim okulu vardır ancak kullanılamamasının yanı sıra taşımalı eğitimden yararlanılmaktadır. Mahallenin içme suyu şebekesi yoktur ancak kanalizasyon şebekesi vardır. Ptt şubesi ve ptt acentesi yoktur. Sağlık ocağı vardır ancak sağlık evi yoktur. Mahalleye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup mahallede elektrik ve sabit telefon vardır.

Dış bağlantılar

Şenkaya mahalleleri
Akşar • Aktaş • Alıcık • Aşağıbakraçlı • Atyolu • Aydoğdu • Balkaya • Bereketli • Beşpınarlar • Beykaynak • Çamlıalan • Çatalelma • Değirmenlidere • Deliktaş • Doğanköy • Dokuzelma • Dolunay • Dörtyol • Esence • Esenyurt • Evbakan • Gaziler • Gezenek • Göllet • Göreşken • Gözalan • Gözebaşı • Gülveren • Hoşköy • İçmesu • İğdeli • İkizpınar • İnceçay • Kayalısu • Kaynak • Kireçli • Köroğlu • Köşkköy • Kürkçü • Nişantaşı • Ormanlı • Oyuktaş • Özyurt • Paşalı • Penek • Sarıkayalar • Sarıyar • Sındıran • Söğütler • Susuz • Şenpınar • Tahtköy • Tazeköy • Teketaş • Timurkışla • Turnalı • Tütenocak • Uğurlu • Yanıkkaval • Yaymeşe • Yazılı • Yelkıran • Yeşildemet • Yeşilkaya • Yoğurtçular • Yukarıbakraçlı • Yünören • Yürekli • Zümrütköy
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/7/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.