Beyaz sapot
 | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| | ||||||||||||||||||
| Casimiroa edulis La Llave | ||||||||||||||||||
| Dış bağlantılar | ||||||||||||||||||
|
Beyaz sapot (Casimiroa edulis), Rutaceae familyasından tropikal bir ağaç türü. Turunçgillerle de uzaktan akrabadır. Doğu Meksika, Orta Amerika, Kosta Rika'nın güneyi anavatanıdır.
Tanımı
Yetişmiş bir Casimiroa edulis ağacı 5-16 metre boyunda ve her daim yeşil bir ağaçtır. Yapraklar 3 ile 5 bölmeli ufak palmiye yapraklarını andırır, yaprak bölmeleri 6–13 cm uzunluğunda, 2–5 cm genişliğindedir. Yaprak sapı 10–15 cm uzunluğundadır.
Ağacın meyvesi oval ve sert bir çekirdek barındırır. 5–10 cm çağındadır, ince yenmez yeşil renkten olgunlaşınca sarıya dönen bir kabuğa sahiptir, kabuğun altında muz, armut, vanilya aromasına benzer yenilebilir meyve eti bulunur.photo 1photo 2photo 3 Meyve eti krem beyazı, kabuğu yeşil veya sarı meyve özü,sarı kabuğa sahip türleri de vardır ve meyve kabuğunun yüzeyi olgunlaşmış avokadoya benzer. Her bir meyve narkotik etkiye sahip olduğu için genelde insanlarca pek yenilmeyen 1 ile 5 arası tohum içerir.
Yetiştirilmesi
Bu bitki Avustralya, İsrail ve Kaliforniya gibi anavatanı dışındaki yerlerde de başarı ile yetiştirilmiştir. Akdeniz Bölgesinde'de çeşitli ülkelerde yetiştirilmeye başlanmıştır. İyi drenaja sahip olduğu sürece kumlu, hatta killi topraklarda bile yetişebilir. Kuraklığa oldukça dayanıklıdır. Genellikle tohumdan çoğaltılır ve 7-8 yaşlarında meyve verimi başlar. Aşılama Kaliforniya ve Florida'da yaz ortasında yapılır. Göz aşısı veya yan aşı en uygun yöntemlerdir. Aşılanan ağaçlar 3-4 yılda verime yatarlar. Meyve vermek için bir eşe ihtiyaç duymazlar kendine genelde verimli bir türdür ve uzun ömürlü bir ağaçtır. Zira az bakıma ihtiyaç duyar ve buna karşın 100 yıldan fazla yaşayabilir. Beyaz sapot tropik değil subtropik olarak sınıflandırılır. Zira, doğal ortamda 600–900 m yüksekliklerde bulunur. Guatemala'da 2700 m ye kadar varlığı gözlemlenmiştir. Kaliforniya'da, hafif donlar ağaçların yapraklarının dökülmesine yol açmıştır, diğer durumlar ağacı etkilemez. Yetişkin ağaçlar -7 dereceye kadar dayanabildiğinden Türkiye için, Akdeniz ve Ege bölgesi kıyılarının bu ağacın yetiştirilmesi için uygun olduğu düşünülmektedir.[2]
Besin değeri
Beyaz sapot iyi düzeyde A vitamini, iyi düzeyde C vitamini, Potasyum, eser miktarda demir v.s diğer mineralleri içerir. Yine 100 gramlık bir meyvenin yenilebilir kısmının %62'si sudur ortalama 135 kalori içerir.[3][4]
| Beyaz Sapot (Yenilebilen kısımları 100 gr) [3] | |
|---|---|
| Besin değeri | |
| Enerji 570 kJ (140 kcal) | |
| Karbonhidrat | 34 g |
| Yağ | 0.6 g |
| Protein | 2 g |
| A vitamini | 410 μg (%46) |
| C vitamini | 20 mg (%33) |
| Potasyum | 344 mg (%7) |
| Oranlar yetişkinler için alınması önerilen oranlardır. | |
Mutfaklarda kullanımı
Muza benzer tadı olduğu söylenmektedir. Elma gibi kesilerek tohumları meyve dışına çıkarılarak yenir veyahut kabuğu soyulup dilimlenip yenir ancak çekirdekleri yenmez. Meyve genelde taze olarak tüketilir, ısıtmak meyvenin lezzetini düşüreceğinden pek tavsiye edilmez. Kesilen meyvenin kararmasını önlemek için üzerine limon veya lime sıkılabilir. Meyveyi dondurmak ta pek tavsiye edilmez. Sorbe, kek, Smoothie yapımında kullanılabilir, meyve kokteylerinde, meyve sularında kullanılabilir.
Tıbbi kullanımı
Geçmiş 40 yıldaki, araştırmalar beyaz sapot çekirdeklerinde farmakolojik olarak n-metilhistamin, n-dimetilhistamin, zapotin[5] ve histamin içerikli çeşitli materyallere rastlanmıştır.
Bu meyvenin uzun süre ve aşırı yenmesinin 16.yy'da uyuşukluğa neden olduğu Francisco Hernandez de Toledo tarafından söylenmektedir.[6] Avrupalılar bunu ilk bilen kişiler olmamasına karşın Mesoamerika'daki yerlilerin edebiyat ve yazı dillerinin %99'unu yok etmişlerdir. Nahuatl dilinde bitkinin anlamı dahi ispanyollar öncesi yerli halkın pek çoğunca bu meyvenin uyuşukluğa neden olduğu sakinleştirici bir etki taşıdığını bildiğini gösterir.
Farmakolojik etkileri
Yeni yakın araştırmalar bu meyvenin (özellikle içindeki zapotin adlı maddenin) kolon kanserine karşı anti-karsinogenik (koruyucu-engelleyici) etki yaptığı tespit etmiştir.[5][7]
Taksonomi
Mamey sapotun aksine, beyaz sapot sedef otugiller familyasındadır. Kara sapot ise Trabzon hurması ile aynı familya içinde olup o da farklıdır. Bu farklılık hepsi için "sapot" adının kullanılmasından gelir. Aztek (Nahuatl) dilinde tzapotl kelimesinden türemiştir, eskiden "yumuşak ve tatlı meyve" anlamına geldiğinden bütün yumuşak ve tatlı meyveler için kullanılırdı.
Galeri
Ağaç
Yaprakları
Çiçekleri
Meyveleri
Meyve içyapısının görüntüsü
Ayrıca bakınız
- Yenilebilir meyveler listesi
Kaynaklar
- ↑ "Casimiroa edulis". Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. 22-05-1997. http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?9292.
- ↑ Tropik meyveci internet sitesi
- 1 2 USDA Nutrient Database
- ↑ http://edis.ifas.ufl.edu/he632
- 1 2 Murillo G, Hirschelman WH, Ito A, et al. (2007). "Zapotin, a phytochemical present in a Mexican fruit, prevents colon carcinogenesis". Nutrition and Cancer 57 (1): 28–37. DOI:10.1080/01635580701268097. PMID 17516860.
- ↑ Morton, J. (1987). "White Sapote: Casimiroa edulus Llave". Fruits of warm climates. Miami, FL.. s. 191–196. http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/white_sapote.htm.
- ↑ Maiti A, Cuendet M, Kondratyuk T, Croy VL, Pezzuto JM, Cushman M (Ocak 2007). American Chemical Society. ed. "Synthesis and cancer chemopreventive activity of zapotin, a natural product from Casimiroa edulis". Journal of Medicinal Chemistry 50 (2): 350–5. DOI:10.1021/jm060915. PMC 2523270. PMID 17228877. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2523270.
- Huxley, A. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan.
- Henry A. & Vera-Caletti P. 2010. – Usages du sapotier blanc (Casimiroa spp.) en Mésoamérique. Histoire, ethnographie et botanique. Anthropobotanica 1.7-2010. in French with English abstract