Cenevre Anlaşması (1988)
Cenevre Anlaşması, 14 Nisan 1988'de, Birleşmiş Milletler'in Cenevre'deki merkezinde Afganistan ile Pakistan arasında, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin garantörlüğünde imzalanan anlaşma. Anlaşmayla birlikte iki ülke arasında ikili ilişkiler konusunda karşılıklı uzlaşı sağlanmış ve 1979'dan beri Afganistan'da bulunan Sovyet askerî birliklerinin ülkeden geçiş süreci başlamıştır.
Arka plan
Nisan 1978'de gerçekleşen ve Sevr Devrimi adı verilen askerî darbeyle var olan Afganistan Cumhuriyeti yıkıldı ve Afganistan Demokratik Halk Partisi yönetiminde oluşturulan hükûmetle Afganistan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu.[1][2] Yeni hükûmete karşı olan bazı kesimler, mevcut hükûmete karşı ayaklanma başlattı.[2] Afganistan hükûmetinin isteği sonrasında, 1979 Aralık'ında, Sovyetler Birliği'nin ülkeye askerî müdahalede bulundu.[2] Afganistan'da yaşanan çatışmalarda Sovyetlere karşı mücadele eden mücahitleri destekleyen komşu ülke Pakistan çatışmalar sebebiyle bazı endişeler yaşamaya başlamış, diğer taraftan 3 milyon kadar Afgan mülteci de Pakistan'a sığınmıştı.[3]
Anlaşma ve sonrası
1981'de, Birleşmiş Milletler tarafından Cenevre süreci olarak adlandırılan barış girişimleri başlatıldı.[4] 1983 itibarıyla anlaşma taslağı oluşturulmuş ve Sovyet güçlerinin Afganistan'dan çekilme süreciyle ilgili olan dördüncü madde dışındaki üç maddede anlaşma sağlanmıştı.[4] Ülkedeki çatışmalar devam ederken, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Mihail Gorbaçov, 9 Şubat 1988'de yaptığı açıklamada Sovyet güçlerinin on aylık bir periyotta Afganistan'dan çekileceğini belirtti.[5] 14 Nisan 1988'de, Afganistan ile Pakistan arasında, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin garantörlüğünde Cenevre Anlaşması imzalandı.[6] Dört temel maddeden oluşan anlaşmanın maddeleri şu şekildeydi:[6]
- Afganistan ile Pakistan arasındaki Karşılıklı Münasebetlerin ilkeleri Konusunda İkili Antlaşma ile birlikte, her iki taraf da birbirlerinin egemenlik, siyasi bağımsızlık, toprak bütünlüğü ile güvenlik ve bağlantısızlık ilkelerine saygı gösterecek ve birbirlerinin içişlerine karışmayacaktır.
- Uluslararası Garantiler Konusunda Deklarasyon ile birlikte, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği de Afganistan ile Pakistan'ın egemenlik, siyasi bağımsızlık, toprak bütünlüğü ile güvenlik ve bağlantısızlık ilkelerine saygı gösterecek ve içişlerine karışmayacaktır.
- Afganistan ile Pakistan arasındaki Mültecilerin Kendi İstekleriyle Dönüşü konusundaki ikili anlaşmayla, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliğinin de desteğiyle isteyen mültecilerin serbestçe evlerine dönebilmesi sağlanacak.
- Afganistan'daki Sovyet güçlerinin çekilmesi 15 Mayıs 1988'de başlayacak, 15 Ağustos'ta birliklerin yarısı ülkeden çekilmiş olacak, çekilme süreci ise 9 ay içerisinde tamamlanacak.
Anlaşmada belirtildiği gibi Sovyet güçlerinin çekilişi 15 Mayıs günü başladı ve 15 Şubat 1989'da tamamlandı.[7] Sovyet güçlerinin çekilmesinden yaklaşık üç yıl sonra, Nisan 1992'de Afganistan hükûmet devrildi[8] ve 24 Nisan 1992'de imzalanan Peşaver Anlaşması ile Afganistan İslam Devleti kuruldu.[9]
Kaynakça
- Nurani, Zayn (Temmuz 1988). "The Geneva Accords and Afghanistan" (İngilizce). Pakistan Horizon 41 (3).
- Şahi, Ağa (Ocak-Nisan 2008). "The Geneva Accords" (İngilizce). Pakistan Horizon 61 (1/2).
- ↑ Ram, Mohan (19 Ocak 1980). "A rocky revolution" (İngilizce). Economic and Political Weekly 15 (3): 101.
- 1 2 3 Gibbs, David (Aralık 1987). "Does the USSR Have a 'Grand Strategy'? Reinterpreting the Invasion of Afghanistan" (İngilizce). Journal of Peace Research 24 (4): 371-372. ISSN 0022-3433.
- ↑ Nurani 1988, s. 51.
- 1 2 Nurani 1988, s. 52.
- ↑ Nurani 1988, s. 53.
- 1 2 Şahi 2008, s. 143.
- ↑ Şahi 2008, s. 156.
- ↑ Yazar kadrosu (2002) (İngilizce). Regional Surveys of the World: Far East and Australasia 2003. Routledge. s. 66. ISBN 978-1-85743-133-9.
- ↑ Han, İcaz Ahmed (Nisan 2007). "Understanding Pakistan's Pro-Taliban Afghan Policy" (İngilizce). Pakistan Horizon 60 (2): 153.
| ||||||||||||||||||||||
|