Corpus Iuris Civilis

Corpus Iuris Civilis ya da modern alfabeyle Corpus Juris Civilis, 529-534 yılları arasında Doğu Roma İmparatoru I. Justinianos tarafından hazırlatılan, Roma Hukuku konusunda en geniş ve derinlemesine bilgi veren, sonradan[1] bu ismiyle anılan hukuk külliyatıdır.

Justinianos Dönemi ve özelikleri

I. Justinianus, Mozaik, St. Vitale Ravenna İtalya

İmparator I. Justinianos'un tahta çıktığı tarih olan 527 yılından, ölüm tarihi olan 565 yılına kadar geçen süre, Justinianos Dönemi olarak bilinir.

İmparator Justinianos tahta çıktığında Roma Devleti her bakımdan zayıflamış ve güç kaybetmişti. Topraklarının çoğunu kaybetmiş, askerî alanda başarısızlıklara uğramış, ekonomik ve kültürel alanda gerilemiş bir devlet vardı. Justinianos, devleti içine düştüğü bu zor durumdan kurtabilmek için uzun bir mücadeleye girişti. Zaferlerle sonuçlanan savaşlarla kaybedilen toprakların bir kısmını yeniden kazandı. Siyâsî birliği tesis etti. Bayındırlık işlerine ağırlık vererek yollar, köprüler ve kiliseler yaptırdı. Bunlardan İstanbul'daki Ayasofya ve su kemeri, günümüze kadar gelen en önemli eserlerindendir.

Maddî anlamda önemli başarılar kazanan Justinianos, bu başarıların manevî alanda yapılacak işlerle desteklenmesi gerektiğine inanıyordu. Bu amaçla din ve hukuk birliğini sağlamaya çalıştı. O zamana kadar Hıristiyanlık toplumun büyük bir kesimi tarafından benimsenmişti. Ancak çeşitli mezhepler arasında görüş ayrılıkları kendini göstermeye başlamıştı. Justinianos, bu mezheplerden çoğunu kaldırarak Ortodoksluk'u devletin ortak dîni olarak halka benimsetmeye, kiliseyi de kendi güdümüne sokmaya çalıştı.

Dînî ve siyâsî birliği önemli ölçüde gerçekleştiren Justinianos, hukuk alanında da reform yapmak, eski Roma Hukuku'nu yeniden canlandırarak hukuk birliğini de sağlamak istiyordu. Bu amaçla Corpus Iuris Civilis adı verilen meşhur eseri hazırlattı.

Justinianos'un yaptığı işlerin pek çoğu onun ölümüyle birlikte sona erdiği halde Corpus Iuris Civilis, günümüze kadar intikal etmiş önemli bir eserdir. Aslında İmparator Justinianos, ününü bu esere borçludur. Zîrâ Klâsik Dönem Roma Hukuku hakkındaki bilgilerimiz önemli ölçüde Corpus Iuris Civilis'e dayanmaktadır. Roma Hukuku'nun Avrupa'yı etkilemesi bu eser sayesinde olmuştur.[2]

Hazırlanışı ve Bölümleri

Corpus Iuris Civilis

Justinianos, kendisinden doksan yıl önce (438) kanunlaştırma faaliyetlerini yapan II. Theodosius'un çalışmalarını (Codex Theodosianus) yeniden değerlendirilmesi için 528 yılının Şubat ayında, aralarında Tribonianus'un da bulunduğu on hukukçudan oluşan bir komisyon kurdurdu. Bu komisyon artık kullanılmayan kuralların tamamını yürürlükten kaldırarak bazı kurallar arasındaki çelişkileri gidermek için birleştirme ve değiştirme faaliyetleri yapmakla görevlendirilmişti. Bu çalışmalar tamamlanınca Codex, 529 yılının Nisan ayında İmparator Justinianos tarafından yürürlüğe sokuldu. Tribonianus Justinianos'un yasalaştırma faaliyetlerindeki yardımcısydı. Birinci Codex 'i yazan komisyonda üye, Digesta, Institutiones ve ikinci Codex 'i hazırlayan komisyonda başkan olarak çalışmıştı. Interpolatio 'lar ona atfedildiğinden emblamata Triboniani olarak ifade edildi. 545 yılından ölene kadar bugün adalet bakanlığına benzer görev yapmış.[3][4] Böylece, Tribonianus'un yardımı ile leges denilen imparator emirnameleri (constitutiones) ve iura denilen klâsik hukukçuların eserleri o zamanın gereksinimlerini karşılayacak şekilde iki büyük derleme olarak hazırlandı. İmparator, emirnamelerini içeren Codex ve klâsik hukukçuların eserlerini içeren Digesta 'dan sonra daha basit ve kısa el kitabı niteliğinde olan Institutiones 'i yayınlandı. Justinianos'un imparator olduğu dönem içinde çıkardığı yeni emirnamelerin de Novellae ismi altında toplanması ile oluşturulan dört bölümlük eser, Ortaçağda Corpus Iuris Civilis adı ile biraya getirilerek Roma Hukuku'nun temel bilgi kaynağını oluşturuldu.[4][5][6]. Justinianos'un bu eseri ilk zamanlarda bölüm bölüm birbirinden ayrı kitaplar halinde kopyalanmaktaydı. Matbaanın icâdının yapıldığı 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaran bugünkü biçimiyle bir arada basılmaya başlandı. 16. yüzyıldan bu yana elde bulunan çeşitli el yazması metinler karşılaştırılarak ve dilbilimi kuralları göz önünde bulundurularak bazı çalışmalar yapıldı. Eserin bütününü bir araya toplayarak ilk kez bastıran, 1583 yılında Fransız humanisti Dionysius Gothofredus olmuştur. Cenevre'de yapılmış olan bu ilk baskı, uzun zaman model olarak kaldı. Esere daha önceden de Corpus Iuris ismi verilmekte idi. Fakat basılı bir örnek üzerinde bu ismi ilk defa kullanan Dionysus oldu. Sonuna Civilis eklenmesi, söz konusu eseri yine Corpus Iuris ismiyle anılan Hıristiyan hukukundan (Corpus Iuris Canonici) ayırmak için yapılmıştır.[4][7]

Corpus Iuris Civilis 'in dört bölümden oluştuğu söylense de daha önce değinildiği gibi Justinianos, bu derlemeyi üç bölüm (Institutiones, Digesta (Pandectae) ve Codex) olarak tasarlamış ve dördüncü bölüm (Novellae), derlemeye Ortaçağda eklenmişti.[4][8]

Institutiones

Hukuk kuralları anlamına gelen Institutiones, uygulanan hukukun ana hatlarını belli bir düzen içinde saptamak, bir başka deyişle, uygulanan hukuk hakkında bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Bu nedenle Institutiones, hukuk bilimine başlangıç konusunda bir ders kitabı niteliğindeydi.[4][8] Başta Gaius'un Institutiones'i[9] olmak üzere bazı klâsik hukukçuların aynı nitelikteki eserlerini örnek almak suretiyle hazırlanmış, fakat hangi bölümlerin nereden alındığını tespit etme imkânı bulunamamıştır. Eser, 533 yılında yayınlanarak yürürlüğe konuldu. Hukuk öğrenimine başlangıç tarzında bir ders kitabına benzemekle beraber imparatorun iradesini yansıttığı için kanun gücündeydi.[2]

Digesta (Pandectae)

Digesta veya Pandectae, düzenlenmiş tam bir derleme anlamı taşır.[4][10][11] Klâsik Dönem hukukçularının eserlerinden alınmış ve belli bir sistem içinde toplanmış parçaların özetlerinden (fragmenta) oluşmuştur. Bu amaçla eserleri taranan hukukçular, Klâsik Hukuk Dönemi'nin en değerli, en seçme hukukçulardır. Böylece Justinianos, Digesta 'da yer vererek, İsa'dan sonra ilk üç yüzyılda yaşamış olan Salvius Iulianus, Celsus, Marcellus, Papinianus, Paulus gibi Roma Hukuku'nun en önemli eserlerini günümüze kadar gelmesini sağlamıştır. Bu nedenle, Digesta, Corpus Iuris Civilis 'in hukuk bilimi ve hukuk tarihi açısından en önemli bölümüdür.[4][8]

Digesta toplam 50 kitaba ayrılmıştır. Her kitap fasıllara, fasıllar parçalara, uzun parçalar ise paragraflara ayrılmıştır.[2]530 yılında Tribonianus'un başkanlığında on bir avukat, ikisi İstanbul'dan, diğer ikisi Beyrut'dan dört profesör ve bir memurdan oluşan on altı kişilik derleyiciler (compilator 'lar) kurulu tarafından hazırlanmaya başlanan eser, 533 yılında tamamlanarak yürürlüğe girmiştir.[10][11]Digesta'da imparator, iradesini yansıttığı için kanun gücündeydi.[2]

Codex

İmparator emirnameleri anlamında kullanılan Codex, Corpus Iuris Civilisin üçüncü bölümüdür. İmparator Hadrianus'tan Justinianos'a kadar yaşamış olan tüm imparator emirnameleri bu kitapta toplanmıştır.[4][8]Codex, on iki kitaptan oluşmaktadır. Kitaplar fasıllara ayrılmıştır. Her fasılda yer alan emirnameler ise, tarih sırasına göre eskiden yeniye doğru, o emirnameyi çıkaran imparatorun adı ve emirnamelerin yayınlandığı tarihle birlikte dizilmiştir.[2]

Novellae

Bu bölüm Justinianos'un ölümünden çok sonra 16. yüzyılda Corpus Iuris Civilis 'e eklenmiştir. Novellae 'de yine Justinianos Dönemi'nde onun tarafından çıkarılan emirnameler bulunmaktadır. Corpus Iuris Civilisin 534 tarihinde tamamlanmasının ardından 565 yılına kadar iktidarda kalan Justinianos, pek çok yeni emirname yayınlamıştı. Fakat bu emirnameler onun sağlığında Corpus Iuris Civilise alınmamıştı. Daha sonra bunlar bir araya getirilerek Novellae leges (yeni kanunlar) adı altında toplandı ve dördüncü bir bölüm olarak Corpus Iuris Civilis'e eklendi.[2]

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ↑ "Corpus Juris Civilis" ismi ilk defa 1583 yılında Dionysius Godofredus tarafından kullanılmıştır.(Kunkel, W. An Introduction to Roman Legal and Constitutional History. Oxford 1966, s 157)
  2. 1 2 3 4 5 6 AKINCI, Şahin, Prof. Dr., Roma Hukuku Dersleri, Konya 2003, s. 51-57. ISBN 975-591-121-9
  3. ↑ UMUR, Ziya, Roma Hukuku Lügatı, İstanbul 1983, s, 214
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 EMİROĞLU, Haluk, Roma Hukukunun Bilgi Kaynaklarından Corpus Iuris Civilis ve Türkiye'de Hukuk Resepsiyonu
  5. ↑ BUCKLAND, Wrillam Warmick, A Text-Book of Roman Law from Augustus to Justinian, Cambridge 1970, s. 39, ISBN 0-521-04368-9
  6. ↑ LEAGE, Richard William, Roman Private Law, London 1942, s. 41-42, IUSTINIANUS, s. VII-VIII, ISBN 1-56169-070-8
  7. ↑ KUNKEL, Wolfgang, An Introduction to Roman Legal and Constitutional History, Oxford 1996, s. 157, ISBN 0-19-825317-6, UMUR, Ziya, Roma Hukuku Tarihi Giriş-Kaynaklar-Umumi Mefhumlar-Hakların Himayesi, İstanbul 1974, s. 273, ROBINSON, Olivia Fiona, The Sources of Roman Law, Problems and Methods for Ancient Historians, London 1997, s. 57, ISBN 0-415-08995-6
  8. 1 2 3 4 KARADENİZ ÇELEBİCAN, Özcan, Prof. Dr., ROMA HUKUKU (Tarihî Giriş-Kaynaklar Genel Kavramlar-Kişîler Hukuku Hakların Korunması) Onuncu Baskı, Ankara 2004, s. 49-51, ISBN 975-482-398-7
  9. ↑ Gaius'un aynı adlı eserini Corpus Iuris Civilis'in birinci bölümü olan Institutiones den ayırmak için genellikle Gai.Ins. kısaltması kullanılır.
  10. 1 2 KOSCHAKER Paul-AYİTER Kudret, Roma Özel Hukuku'nun Ana Hatları, İzmir 1993, s. 29-31
  11. 1 2 DI MARZO, Salvatore, Roma Hukuku (Çev:UMUR, Ziya), İstanbul 1954, s. 16
This article is issued from Vikipedi - version of the 7/9/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.