Eridanos Irmağı
Eridanos, günümüzde Baltık Denizi’nin bulunduğu yerde bir zamanlar akmakta olan bugün ortadan kalkmış bir eski dönem ırmağıdır. (Overeem, et al., 2002) Bu ırmağın drenaj sistemi daha çok Baltık Irmağı Sistemi olarak bilinmektedir. Eridanos isimlendirmesi Antik Yunan'daki mitolojik Eridanos’tan esinlenilerek verilmiştir.(Bijlsma, 1981; Phil Gibbard, 1988)
Eridanos, yaklaşık 40 milyon yıl önce Eosen çağında akmaya başladı. Yaklaşık 12 milyon yıl önce Miyosen’de, ırmak tarafından taşınan tortuların toplandığı yoğun delta alanı olan Kuzey Denizi’ne ulaştı. Eridanos, erken Orta Pleyistosen’de Buzul Çağı buzullarının Baltık Denizi yatağını oyarak genişletmesinin ardından Baltık Denizi’nin oluşmasının bir sonucu olarak yok oldu.
Açıklama
Eridanos, yaklaşık 2 milyon yıl önce erken Pleyistosen’in sonlarında Baventiyen (Pre-Pastonyen) devresi boyunca, yaklaşık 2700 ile 1700 km. arasında kapladığı mesafe ile en etkili miktarına ulaştı. Günümüz Tuna Nehri’nden az bir miktar kısaydı. İskandinav Yarımadası’nın kuzeyinde Norveç, İsveç Finlandiya ve Rusya topraklarının bulunduğu Sapmi Bölgesi (Lapland) olarak bilinen alanda akmaya başladı ve günümüz Bothnia Körfezi ve Baltık Denizi alanı içinden batı Avrupa’ya kadar geniş bir alana kadar ulaştı.
Hollanda’da bulunan Eridanos bırakıtları İskandinavya Eratik bloklarının Erken Pleyistosen’in Menapiyen buzul çağına kadar uzandığını göstermektedir. Bu eratik kayaların buzul akarsuyu ile birlikte taşınarak bırakılmış olduğu düşünülmektedir. İskandinavya dağlarındaki büyük bir buzullaşmanın Kuzey Denizi Havzasına ait ilk bulguları olarak değerlendirilmektedir. Büyük bir olasılıkla İskandinavya’daki Eridanos kaynak alanının yeniden biçimlenmesi buzul çağı dönemi içinde başlamıştır. Takip eden Bavel buzullaşmalararası’nda akıntı sistemi en geniş ölçüsüne ulaştı ancak çökelti oranları o zaman zaten düşmüştü. Bu buzullaşmalararası’ndan sonra takip eden çağlar boyunca İskandinavya buzul başlığı’nın tekrar yükselerek oluşması drenaj sistemi alanında bozulma ve yıkımla sonuçlandı, drenaj sistemi kopmaya uğradı ve İskandinav dağlarını çevreleyen bir buzul oyuntusu alanı oluştu. Bu oyuntu daha sonrasında denizin içeriye girmesiyle Baltık Denizi bölgesini oluşturdu. İlk Cromerian Buzul Çağı boyunca (c.0.7 age.), Baltık drenaj sisteminin Hollanda alanında çökmeler sona ulaştığında Eridanos Irmağı da tümüyle yok oldu.
Bütün kuzey Avrupa boyunca, şimdiki Kuzey Denizi’nden Hollanda’nın batı ucu ile kuzeydeki Lapland’e kadar Eridanos ırmağının kalıntısı tortular bulunabilmektedir.
Hollanda’daki ve Kuzey Denizi etrafındaki Eridanos tortuları; yüksek miktardaki şeffaf mavi-gri, açık gri ve kumlardaki renksiz kuartzlarla birlikte çakıl parçaları olarak kolayca ayırt edilebilmektedir. İri taneli kumların rengi ağırlıklı olarak gri beyazdır ve Hollanda’da bu kumlar beyaz kumlar olarak bilinmektedir ('Witte Zanden'). Hollanda’da erken pleistosen boyunca akıntı bırakıtlarının doğu bölgesinde olanlarının büyük bir kısmı Ren Nehri’nin bırakıtları ile karışmıştır. Karışım içinde Ren Nehri’nin bıraktığı kum ve çakılların yüksek oranda süt rengi kuartz bulundurması bakımından ayırt edilebilir. Eridanos’un ortadan kaybolmasından sonra Ren, Kuzey Denizi Havzasının en önemli ırmağı oldu.
Başvuru kaynakları
- Bijlsma, S., 1981. Fluvial sedimentation from the Fennoscandian area into the North-West European Basin during the Late Cenozoic. Geologie en Mijnbouw, 60: 337-345.
- Gibbard, P.L., 1988. The history of the great northwest European rivers during the past three million years. Philosophical Transactions of the Royal Society, B.318: 559-602.
- Overeem, I., Weltje, G.J., Bishop-Kay, C. & Kroonenberg, S.B., 2002. The Late Cenozoic Eridanos delta system in the southern North Sea Basin: a climate signal in sediment supply? Basin Research, 13: 293-312.
- Zandstra, J.G., 1971. Geologisch onderzoek in de stuwwal van de Oostelijke Veluwe bij Hattem en Wapenveld. Mededelingen Rijks Geologische Dienst, NS 22: 215-260.