Gündoğdu, Dicle
| Gündoğdu | |
| — Mahalle — | |
 |
|
| Ülke |  Türkiye |
|---|---|
| İl | Diyarbakır |
| İlçe | Dicle |
| Coğrafi bölge | Güneydoğu Anadolu Bölgesi |
| Nüfus (2000)http://www.yerelnet.org.tr/koyler/koy.php?koyid=243409 | |
| - Toplam | 143 |
| Zaman dilimi | UDAZD (+3) |
| İl alan kodu | 0412 |
| İl plaka kodu | |
| Posta kodu | 21830 |
| İnternet sitesi: http://www.yerelnet.org.tr/koyler/koy.php?koyid=243409 | |
Gündoğdu, Diyarbakır ilinin Dicle ilçesine bağlı bir mahalledir.
Tarihçe
Köy halkı, Zazalardan oluşmaktadır.
Mahallenin asıl Zazaca adı Xelefondur.Zazaca Xelefon ismi Türkçe olarak Gündoğdu olarak değiştirilmiştir.ama xelefon ismi kullanılmaya devam etmektedir.Mahallenin kurucusu olan Mehmet Kaçar sosyal sorunlar nedeniyle Bingöl'ün Genç ilçesine bağlı Aldun Köyü'nden iki kardeşiyle birlikte göç etmişlerdir. Bu göçte iki kardeşi Mardin Mazıdağ'a yerleşmiş, kendisi ise Diyarbakır'ın Dicle ilçesine bağlı Gündoğdu(Xelefon) mahalleninü kurmuştur. Aile, bölgede Zazaca 'Key Qaçeri,Mala Qaçer' diye anılmaktadır.Verimli araziler ve hayvancılığa elverişli geniş topraklarda maddi durumu ve refah seviyesi yükselen Mehmet Kaçar, yardımseverliği ve maddi durumunun iyi olması dolayısıyla Mehmed Ağa olarak anılmaya başlanmıştır. O dönemde kendisine bağlı çok geniş topraklara sahip olmuştur bu geniş toprakların içinde bugünün Yoncalı(Selgeto), Söğütalan(Xunyon),Ziban(Zıbon),Şölen(Klêş) Gencan gibi yerleşim yerleri bulunmakta idi.Daha sonra yerine geçen oğlu Tevfik Ağa döneminde Kaçar Ailesi'nin toprakları genişlemiş, bölgedeki saygınlığı daha da artmıştır.Civar köylerin büyük çoğunluğu onun sorumluluğu altındaydı. Daha sonraki yıllarda yaşanan olaylarda,1925 Şeyh Sait İslam ayaklanması, esnasında ağa ve beyler tutuklanmış, Kaçar Ailesi'nin reisleri de bu tantanalı dönemde kayıplar vermiş, maddi varlıklarının büyük oranını kaybetmişlerdir. Zorunlu göç yasasından sonra köy göç ettirilmiştir. Halen, birkaç aile mahallede zor koşullarda yaşamaktadır. Kralkızı Barajı nedeniyle mahallenin yoları kapanmış, güvenli olmayan kayıklarla ulaşım yapılmaktadır.
Kültür
ZAZA kültür gelenek ve görenekleri yaşanmaktadır.
Köy halkı bugünkü Zazaca(Zazaki)güney/merkez zazaca şivesiyle konuşuyor.Köy halkı Zazadır.Edebiyat alanında sözlü alanda gelişim vardır.Müzik alanında stran; edebi tür olarak ıstonık(masal) gelişmiştir.Hem köy halkı tarafından hem de çevre bölgelerdede bilinen aydın, yazar Nureddin Zaza nın eserleri,kitapları ve şiirleri okunmaktadır.
Bedirxan alfabesinden alınan ve bazılarının Zazaca yazımda kullandığı alfabe de bazı küçük sorunlar , yetersizlikler görülmektedir. Bunları aşağıda göstermeye çalıştım.
1 –Zazacada  ( Arapçadaki ayn harfi – Ben bunu burada şapkalı  şeklinde gösterdim- ) sesi vardır ve çevremizde konuşulmaktadır. Örnek : ( Âebre-Dara , ÂEDAR-Mart ayı , Âem-Hala , Âesir-Helva , Âeşfe-Çapa , âezeb-bekar , Âurtık-Gegirme , Âardleq-Deprem , Âelb-Kap/su kabı ) gibi. Bu sesi veren bir harf , Bedirxan alfabesinde yoktur. Bazıları bu (Ayn) sesinin Arapçadan geldiğini söylüyor. Arapçadan gelip gelmediği bilinmez ama velevki Arapçadan gelsin , bu sesi konuştuğumuz halde yazıda kullanmayalım mı , başka dillerden gelen harfler yok mudur sanki ? - J - harfi Zazaca da , birkaç yerde geçtiği halde , yine de alfabeye konmuş ( Celaled Ali Bedirxan alfabesine ) ama , -  - ( ayn ) sesi çok daha fazla kullanılmasına rağmen alfabelerinde olmaması bir sıkıntı oluşturmaktadır.
2- Bedirhan alfabesi veya bazılarının yazımda kullandığı Zazacadaki alfabede H ve Ħ diye iki farklı ses aynı sembolle gösteriliyor. ( Ben burada bu iki sesi H ve Ħ şeklinde gösterdim ). Oysaki biri gırtlaktan ( Ħelaw-pekmez , Ħıl-vardiye , Ħıng-an/zaman , ħes kardış-sevmek gibi ) , diğeri ise dudaktan hafifçe çıkıyor. ( Heş-ayı , hıng-arı , hak-yumurta gibi ). V-W sesleri gibi, H-Ħ sesleri de iki farklı simge ile gösterilmelidir.
3- Türkçedeki ( I , ı ) harfinin yerine - I , i - aynı sesin sembolü olarak kullanılıyor. Yani iki sembol tek sesi gösteriyor. Ayrıca Türkçedeki ( İ , i ) – harfleri yerine şapkalı - Î - harfi kullanılıyor. Bu İngiliz alfabesi taklidi değil de nedir ? Bence bu konuda Türkçedeki gibi kullanılsa daha iyidir. Aynı sese iki harf kullanıldığı halde bazı seslere hiç harf yok , veya belirttiğim gibi iki sese , tek harf kullanılmış. Bu , doğru bir yazıma benzemiyor.
4- Ğ ve X diye iki ses aynı sembolle gösteriliyor. Sembol kıtlığı mı var. Örnek: ( Ğele-buğday , ğela-kıtlık , ğar-bilye , ğereqayış-bayılma gibi) ve ( Xox-şeftali , xela-hediye , xal-dayı , xebat-çalışma gibi) Burada Ğ harfi yok sayılıp , onun yerine yine - X - harfi kullanılmaktadır. Bu doğru bir yazım olarak görünmüyor.
5- Türkçedeki ( O , U ) yerine Zazacada bir tane ses vardır. Bunun için - O - kullanılması yeterlidir. Yine Türkçedeki ( Ö , Ü ) yerine Zazacada bir tane ses vardır. Bunun için - U - kullanılması yeterlidir. Yani bunun için ayrıca bir de şapkalı Û kullanmaya gerek yoktur.
- Ancak  , Ê , Ħ harfleri ile yazı yazmakta bir sorun ortaya çıkıyor. Gerçi el ile yazmada sorun yoktur , fakat bilgisayar ile yazmaya başlarsan büyük bir sorunla karşılaşırsın. Çünkü klavyede bu harfler yoktur. Sadece Word programında yazabilirsin orada da çok yavaşlatıyor. Çünkü Word programının üst taraflarındaki ekle – simge kısmını tıklıyorsun , sonra harfi bulup eklersin , bu da zaman kaybına yol açar. Bunun için bilgisayardan anlayan bir kişi , bir program yaparsa veya işletim sistemleri üretenler, klavyeye bir kod eklerse sorun hal olunabilir. Türk Lirasının yeni sembolü ( ) de klavyede yoktu ama bu sembol için , bir kodlama yapmışlar ve bu kodlama programını bilgisayarına kurup yüklersen basit bir işlemle yazabilirsin ( galiba bu TL nin yeni sembolünün yazılması için ALT + T tuşuna basılıyordu. Tabi önce kodlama programının bilgisayara yüklenmesi gerekir. ). Buna benzer bir kodlama da  , Ê , Ħ harfleri için gerekmektedir. Bunu bilgisayardan iyi anlayan biri yapabilir , internetten de dağıtılırsa , isteyen herkes yararlanabilir.
Zazaki , Kırdki elifbi ( Zazaca harfler veya alfabe ) PİRONIC
1- A – a – Adır , adırvaş , alef , alınç , alışk , alliy , apey , arcic , arco , ard , arış , aroş , asın , asmi , aşm , ati , aver , aw , awo , ayre , azo
2- B – b – Bar, barmı, barz, barzi, başna, baweri, bawkal, bawo, berıħ, beron, betal, bey, bın, bınki, bıra, bırew, bırrık, bız, bızik, boç, boron
3- C – c – Ca , cağ , cal, calok , carg , cazi, ceni, cayi , cemed , comi , comird , cew , cırrn , cıt , CITİRON , cif , ciro , cuweyn , CUWEYNON
4- Ç – ç – Çal , çap , çaq , çarres , çaşba , çeher , çeng, çepık , çeq , çere , çewres , çeyle ,çıkos, çılay , ÇILE , çılk , çım , çırronık , çogon , çok
5- D – d – Dapir , darg , darzin , dat , datza , dayi , dec , des , desmac , dest , destermo , dı , dıjn , dındo , dışeme , dik , diy , diyes , do , dur
6- E – e – Ek , ekl , elawıtış , ereq , ereqo , erey , erinayış , eriş , esnaw , estarıtış , este , esti , eşkena , eşkawayış , eynı , eyom , eyr , eyştış, ez
7- Ê – ê – Bê hêş , nê weş
8- F – f – Faq , fart ,feâm, fek , fekbulay , felqe , feqiyr , ferek fewt , fêz , fılħo , fıraq , fıring, fıringi, fırq, fırrkardış, fısto , fıtar , fızıl , fiki , firket
9- G – g – Ga , gac , garm , gede germaw , GERMAWON , gew , gıl , gıjık , gılgıl , gıron, goni, gonkiyş, goş, goyn, gud, gudvewr, GULON , gürz
10- Â – â – Âard , âeba , âebre, âebur , ÂEDAR , âelâeloş , âelb , âem , âemc , âemza , âesir , âeşfe, âeşif , âeşif , âeybrat , âezeb , âezele, âonc
11- Ğ – ğ – Ğar , ğardayış , ğaysayış , ğaybone , ğedr , ğela , ğele , ğelet , ğenim , ğereqayış , ğewesnayış , ğewf kardış , ğıdar , ğızbonık
12- H – h – Hak, hali, haylok, her, hera, herr, heş, heyşt, heyştay, heyştês, hewt, hewtay, hewte, hewtês, hılayış, hıng, hınzar, hirês, hirı, HOMAY
13- Ħ – ħ – Ħac, ħacħacık, ħed, ħedernayış, ħelaw, ħelawi, ħelir, ħenek, ħes, ħeskardış, ħewi, ħewş, ħeyf, ħezn, ħıl, ħılayış, ħıng, ħinçıla, ħiyr
14- I – ı – Imbaz , ımsar , ımvarde , ın , ına , ıngimi , ıngişt , ıngiştre , ıngur , ıskıc , ıskura , ıspar , ıstare , ıstonik , ıstor , ışlıg
15- İ – i – İlħes , imış , İMIŞON , incıl , işk , iro , isot , izar , izım
16- J – j – Jeâr , jo
17- K – k – Kal, kalme, kar, karg, kaş, kate, kec, keko, kerra, keye, kesa, kesek, kıl, kıri, kışlo, ko, koho, kondiz, kuçe, kund, kutık kuze, küre
18- L – l – La, lac, lacek, laser, lay, lazıt , lemat, leng, leppık, lete, lew , lewe, leyir, lez, li, lil, liçık, lilık, lobi, locın, lomey, loqla, lul, luli, luri
19- M – m – Ma, mabi, mare, marg, marr, mase, mast, may, meħtef, mexmel, mılçık, mind, mirde, mirdım, mone, monga, mucey, muj, murv
20- N – n – Nali, naşi, nege, nemr, ney, new, neway, newe, newês, nımac, nıme, nımıtış, nımz, nıng, nim, nimla, niştuş, no, nonpize, nuzdi
21- O – o – Omarıtış , omeyış , omi , omivaş , Omno , ona , onac , oncina , onkıf , ontış , ortme , otayış , oxeyş , oxmak
22- P – p – Pali, par, Payız, pel, pellas, peşme, pey, pırr, pi , pil, pize, pine, pir, pol, ponc, poncas, poncês, ponk, purd, purt, puş, PUŞPELON
23- Q – q – Qal, qasud, qelafet, qesba, qevd, qıfle, qıjâa qıloncık, qılincre, qımit, qıt, qızbon, qiyri, qoç, qom, qonz, qorı, qot, qul, qulız, qut
24- R – r – Rayır, rayşt, rayştey, recf, remıl, rew, reye, rez, REZON, rı, rık, rınd, rıpel, rışiş, rıt, rıwe, rız, riz, ro, roc, roce, roşn, roşna, roşo
25- S – s – Sard, say, se, ser, sere, serr, serre, sewl, sıft, sımbore, sımer, sıpi, sıtl, sıvık, siğ, sir, sişeme, siya, sol, sur, surazk, surinc, suwe
26- Ş – ş – Şağ, şar, şarısto, şeâm, şêr, şerme, şermzar, şeş, şeşık, şew, şewq, şewşewık, şeyşt, şınık, şıma, şıt, şilık, şirin, şix, şiyês, şom, şone
27- T – t – Tari, tarr, teâda, teâm, telı, tena, teng, terkey, terraq, teyşo, tewq, tey, teyel, teyşt, tı, tıki, tırb, tırs, tinc , tir, tiy, to, torg, toy, tun, tur
28- U – u – gul , kutık , luli , lul kardış
29- V – v – Va, varg ,varıg, varo, VARON , vaş, vaştiri, vay, veng, ver, vewr, veyek, veyşo, veyv, veyve, vılik, vırso, vıya, vızir, vince, vist, vom
30- W – w – Wardış, warway, warza, waşta, way, wayır, wel, welwelık, welat, wendış, werdek, Wesarr , wesf, wesni, weş, wetaw , wırdik, wışk
31- X – x – Xag, xal, xalcıni, xalıq, xecl, xefle, xela, xelas, xet, xeyr, xeyşa, xeyt, xıl, xılt, xıri, xışn, xint, xiyar, xom, xorı xort, xox , xoz, xu, xurt
32- Y – y – Ya , yayk , yaykza , yene , yere , yew , yewek , yewendes , yewkone , yın , yi , yo
33- Z – z – Zard, zardık, zature, zem, zeng , zerr , zerrenc , zerrn , zewac, zewt, zımbil, Zımısto, zıvqir, zili, ziyar , zo , zoma , zonc, zuqlıq, zur
Coğrafya
Diyarbakır iline 125 km, Dicle ilçesine 35 km uzaklıktadır. Köy ile Dicle arasında ulaşım hattı iyi gelişmemiştir. Ergani ile ulaşım daha rahat olduğundan dolayı köy sakinlerinin büyük bir bölümü Ergani'ye yerleşmiştir.
İklim
Mahallenin iklimi, karasal iklim etki alanı içerisindedir.
Nüfus
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | |
|---|---|
| 2007 | |
| 2000 | 143 |
| 1997 | - |
Ekonomi
Mahallenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
Altyapı bilgileri
Mahallede ilköğretim okulu yoktur. Mahallenin içme suyu şebekesi ve kanalizasyon şebekesi yoktur. PTT şubesi ve PTT acentesi yoktur. Sağlık ocağı ve sağlık evi yoktur. Mahalleye ulaşımı sağlayan yol mucur olup mahallede mahallede telefon bulunmamaktır fakat elektrik vardır.
Dış bağlantılar
| ||||||