Hamam böceği

Hamam böceği
Blaberus giganteus
Bilimsel sınıflandırma
Alem: Animalia (Hayvanlar) Şube: Arthropoda (Eklem bacaklılar) Alt şube: Hexapoda Sınıf: Insecta Alt sınıf: Pterygota İnfra sınıf: Neoptera Takım: Blattodea
Familyalar
Blaberidae Blattellidae Blattidae Cryptocercidae Polyphagidae Nocticolidae
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Hamam böceği ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. Wikispecies'te Hamam böceği ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

Hamam böceği, Blattodea (bazen Blattaria ismi de kullanılır) takımını oluşturan böcek türlerine verilen ad. Takımın isimleri Yunanca blatta sözcüğünden türemiştir. Sözcüğün anlamı "hamam böceği"dir. 6 farklı familyada yaklaşık 4.500 tür bulunmaktadır. Hamam böcekleri, 2.000 metreden daha yüksek yerler ve kutup bölgeleri dışında, dünyanın her yanında bulunurlar. Çoğu hamamböceği hepçildir.

Morfolojisi

Vücutları dorso-ventral yassıdır. Ayak ve antenleri uzundur.

• Blattella germanica 1,5 cm kadar uzunluktadır. Rengi kahverengidir. Erkek ve dişilerde kanatlar vücut hizasını geçer.
• Blatta orientalis 2,5 cm kadar uzunluktadır. Rengi siyahtır. Dişilerin kanatları rudimenterdir. Erkeklerde vücudun 2/3'üne kadar uzanır.
• Periplaneta americana'nın boyu 3 cm kadardır. Erkek ve dişilerde kanatlar vücut hizasını geçer, rengi kahverengidir.

Yaşam ve ekoloji

Çok farklı ortamlara adapte olup yaşayabilir, fakat en çok bina içlerinde nemli ve ılık ortamları tercih eder.

Salgıladıkları feromonlar ve bıraktıkları dışkıları vasıtasıyla diğer hamam böceklerine su ve besin kaynakları ile yuvalarının yerini işaret ederler. Dokunsal ve kimyasal iletişim kurarlar.

Gelişmiş bir sürü davranışı sergilerler. Yapılan bir çalışmada 50 adet hamam böceği birbiriyle bağlantılı 3 adet 40 böcek kapasiteli odacıklara bırakılmıştır. Bir süre sonra böcekler 2 odaya 25'er adet olarak yerleşip 3. odayı boş bırakmışlardır. Odacıkların kapasitesi 50'nin üzerine çıkarıldığında tüm böcekler tek bir odaya toplanıp diğerlerini boş bırakmışlardır.^[1] Dengeli bir rekabet ve dayanışma içinde olabildikleri gözlenmiştir.

Dayanıklılık

Yaklaşık 300 milyon yıldır dünya üzerinde yaşamaktadır.^[2]

Bazı türleri hiçbir şey yemeden 1 ay aktif yaşayabilir ve sadece posta pulu arkasındaki zamkla beslenerek hayatta kalabilir.^[3] Su altında yarım saate kadar boğulmadan yaşayabildikleri görülmüştür.^[4] İnsana kıyasla radyasyona 6 ile 15 kat daha dayanıklıdırlar.^[5] Bir hamam böceği, kafası olmadan iki hafta yaşayabilir çünkü beyinleri ayaklarındadır fakat başsız bir hamam böceği açlıktan ölecektir.^[6][7]

Kontrol

Bunlar aslında parazit değildir. Fakat çeşitli hastalık etkenlerini mekanik taşıyıcılık veya arakonaklık yaparlar. Hamam böcekleri, kolera, tifo, verem, basilinin, Entamoeba coli, E. histolyrica, Balantridium coli, Giardia intestinalis kistlerinin yayılmasında mekanik taşıyıcı olarak rol oynar.

Kontrolü güçtür. Çünkü çok çabuk ürerler. Kontrolde üç noktaya dikkat edilmelidir.

1. Bunların gizlendikleri duvar çatlakları ve benzeri yerler tıkanır.
2. Çöp ve gıda açıkta bırakılmaz. Gıda artıkları temizlenir.
3. Kontrolde en pratik yol ilaç kullanmaktır. Bu amaca kalıcı etkili ilaçların bunların saklandıkları yerlere püskürtülerek uygulanması gerekir. Fakat yumurtalardan yeni çıkacakları öldürmek için ilaç 2 ay sonra tekrarlanmalıdır. Bunlarla mücadelede ilaçlı yem tuzakları da kullanılmaktadır.

Türler

Türkiye'de üç türü bulunur. Bunlar, Alman hamam böceği (Blattella germanica), Doğu hamam böceği (Blatta orientalis) ile Amerikan hamam böceği (Periplaneta americana)'dir. Bunlardan Doğu hamam böceği Türkiye'nin yerli böceğidir ve sık sık karafatma (Blaps spp.) ile karıştırılmaktadır.

Kaynakça

1. Free Üniversitesi. "Cockroaches Make Group Decisions" (İngilizce). Discovery Channel. 7 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120507042620/http://animal.discovery.com/news/briefs/20060327/cockroach.html. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012. 
2. Ohio State Üniversitesi. "Mega Cockroach" (İngilizce). ABC Science. 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151227140851/http://www.abc.net.au/science/articles/2001/11/08/409585.htm. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012. 
3. Mullen, Gary; Lance Durden, Cameron Connor, Daniel Perera, Lynsey Little, Michael Groves ve Rebecca Erskine (2002) (İngilizce). Medical and Veterinary Entomology. Amsterdam: Academic Press. s. sf.32. ISBN 0-12-510451-0. 
4. "MythBusters – Drowning Cockroaches?" (İngilizce). Discovery Channel. 20 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141020222115/http://www.youtube.com/watch?v=K8_N-xjytcU&feature=PlayList&p=25BA2E43B30816A7&index=9. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012. 
5. Dr. Ross ve Dr. Cochran (1963). "Cockroaches and Radiation" (İngilizce). ABC Science. 24 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150624173945/http://www.abc.net.au:80/science/articles/2006/02/23/1567313.htm?. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012. 
6. "NATURE. Critter Guide. Cockroach. | PBS". pbs.org. 2011 [last update]. 25 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130125074912/http://www.pbs.org/wnet/nature/critters/cockroach.html. Erişim tarihi: 5 Şubat 2011. 
7. "Fact or Fiction?: A Cockroach Can Live without Its Head: Scientific American". scientificamerican.com. 2011. 27 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131227211121/http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=fact-or-fiction-cockroach-can-live-without-head. Erişim tarihi: 6 Şubat 2011.