Haydar Ali
Haydar Ali (Kannada dili: ಹೈದರಾಲಿ, Hintçe: हैदर अली / 1722, Budikote-7 Aralık 1782, Çhittoor, Hindistan), Mysore'un (bugün Karnataka) Müslüman hükümdarı. 18. yüzyıl ortalarında Hindistan'ın güneyindeki savaşlarda (Mysore Savaşları) önemli rol oynamıştır.
Hindu Mysore hükümdarının küçük bir cagirdarının (toprak bahşedilmiş ordu komutanı) oğluydu. 18. yüzyılda Dekkan'ı çalkalayan çatışmalar içinde Mysore devletini önemli bir askeri güç haline getirdi. Haydar Ali, Fransız sömürge yöneticisi Joseph-François Dupleix'nin askeri taktiklerini inceledikten sonra, Mysore ordusunda tugay komutanı olan ağabeyini Bombay hükümetinden askeri donatım sağlamaya ve 30 Avrupalı denizciyi topçu olarak askere almaya yöneltti. Böylece, İngiliz ordusuna bağlı Hint askerlerden oluşmakla birlikte Hintlerin denetiminde olan ilk askeri birlik kuruldu. Avrupalı topçuların desteğindeki bu birlik tüfek ve süngülerle donatılmıştı. Haydar 1749'da Mysore'da bağımsız bir birliğin komutanı oldu. Sonunda Başbakan Nancarac'ı görevden uzaklaştırdı ve Raca'yı kendi sarayında hapsetti. 1761 dolayında da kendisini Mysore hükümdarı ilan etti. Daha sonra Bednore (bugün Haydarnagar), Kanara ve Hindistan'ın güneyindeki küçük palegar'ları (feodal bey) egemenliği altına aldı.
1766'da Marathalar, Haydarabad hükümdarı Nizam Ali Han ve İngilizler Haydar'a karşı üçlü bir ittifak kurdular. Ama Haydar çok geçmeden Marathalarla para karşılığında anlaştı. Mangolore'u ele geçirdi ve Bombay'daki İngiliz ordusunu yenilgiye uğrattı. Nisan 1769'da İngilizlerden, bir saldırı durumunda kendisine yardım edecekleri sözünü aldı. Buna karşın 1771'de Marathalar Mysore'a saldırdıklarında İngilizler yardım göndermedi. Buna uzun süre içerleyen Haydar, 1779'da ordusunu Fransız ve Avrupalı paralı askerlerle güçlendirdi. Ardından, egemenlik alanındaki Fransız yerleşmesi Mahé'yi ele geçirerek onu daha da öfkelendiren İngilizlere karşı Nizam'la ve Marathalarla birlikte bir konfederasyon oluşturdu. 1780'de Karnataka bölgesine saldırarak 2.800 kişilik İngiliz birliğini bozguna uğrattı ve Arçot'u ele geçirdi. Bunun üzerine İngilizler, Nizam'ı ve Marathaları Haydar'la ittifaktan vazgeçirdikten sonra, onu 1781'de Porto Novo, Pollilur ve Şolinghur çarpışmalarında art arda üç kez yenilgiye uğrattılar. Haydar, Porto Novo'da 10 bini aşkın askerini yitirdi.
1782 başlarında Haydar'ın oğlu Tipu komutasında ve 400 Fransız askerince desteklenen bir ordu. Coleroon Nehrinde 1.800 Hint askerle 100 İngilizden oluşan İngiliz birliğini yenilgiye uğrattı. Aynı yılın nisan ayında İngilizler ovadaki en büyük askeri depoları olan Arni Kalesi'nden Haydar ve Tipu'nun kuvvetlerini uzaklaştırmaya çalışırken 1.200 kişilik bir Fransız birliği Porto Novo'da karaya çıkarak Cuddalore'u ele geçirdi. George Macartney'in (sonra Macartney 1. kontu) Madras valisi olarak göreve başlamasıyla birlikte İngiliz filosu Nagappattinam'ı ele geçirdi. Artık İngilizleri durduramayacağına inanan Haydar ölüm döşeğinde Tipu'dan İngilizlerle barış yapmasını istedi.
Bangalore'daki Lal Bagh botanik bahçesi Haydar Ali ve oğlu tarafından tasarlanmıştır.
Ayrıca
Kaynaklar
- Bu maddenini yazılmasında Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition ve Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi'ndeki Haydar Ali maddelerinden yararlanılmıştır.