Hayri İpar
Mehmet Hayri İpar (d. 1882, Mudanya – ö. 11 Haziran 1966), Türk işadamı.
“Atatürk’ün müteahhidi” ve “Şeker Kralı” olarak bilinir. Türkiye’de şeker sanayisinin kurucularındandır. Cumhuriyetin ilk yıllarında büyük zenginlik edinmiş bir işadamıdır.
Yaşamı
1882 yılında Mudanya’da dünyaya geldi. Babası, Mudanya’da uzun yıllar Posta ve Telgraf Müdürlüğü yapmış Ahmet Rüştü Efendi;[1] annesi Mudanya eşrafından Sümbülzadelerin kızı Şaziye Hanım’dır[2].
Mehmet Hayri Rüştü, orta öğrenimini Mudanya’da tamamladıktan sonra eğitimini sürdürmek üzere 1896’da İstanbul’a gitti. Topçu Harbiyesi’ndeki eğitiminin ardından subay olarak orduda görev yaparken Darülfünun’da hukuk eğitimi gördü. Fransızca’yı iyi bildiği için bir süre Soğukçeşme Askeri Rüştiyesi’nde Fransızca öğretmenliği yaptı[2].
Osmanlı sarayında görev yapan İmrahor Mehmet Faik Paşa’nın büyük kızı Emine Tevhide Faik ile evlendi ve bu evlilikten Şaziye (1908), Muazzez (1918), Ali (1921), Muzaffer (1921), Selma (1923), Mehmet (1926) adlı altı çocuğu dünyaya geldi.
I. Dünya Savaşı’dan sonra yüzbaşı rütbesiyle askerlikten emekliye ayrıldı ve ticarete başladı. Cumhuriyetin kurulmasından sonra Türkiye’nin sayılı iş adamları arasına girdi.
1925 yılında kurulan Kazım Taşkent ve Şakir Kesebir ile birlikte İstanbul ve Trakya Şeker Fabrikaları T.A.Ş. adlı şirketi kurdu. Türkiye’nin ikinci şeker fabrikasının temeli Alpullu’da 22 Aralık 1925’te atıldı. Fabrika 26 Kasım 1926’da faaliyete geçti ve Türkiye’de şeker üretimine başlayan ilk fabrika oldu.
“Şeker kralı” olarak ünlenen ve büyük bir servet sahibi olan Mehmet Hayri Bey, 1930’da Beyoğlu’ndaki Mısır Apartmanı’nı, 1931’de İstanbul Belediye Başkanı Cemil Bey’in Çiftehavuzlar’daki muhteşem köşkünü; ardından Teşvikiye’deki ünlü Park Apartmanı’nı satın aldı. Bu konutlarda ve sahip olduğu daha bire çok köşk ve yalıda Ailesiyle birlikte şatafatlı bir yaşam sürdü.[2].
Ticari girişimlerinin yanı sıra çeşitli sosyal sorumluluk projeleri gerçekleştirdi. Mudanya’da annesi adına kurduğu Şaziye Rüştü Sağlık Yurdu ve babası adına kurduğu Ahmet Rüştü Çocuk Yurdu ve bu kurumların sağlıklı yürütülmesi için kurduğu Hayır Sevenler Cemiyeti (1940) sosyal sorumluluk çalışmalarındandır.
1934 yılında Soyadı Kanunu çıktığında “İpar” soyadını aldı.
II. Dünya Savaşı çıktığında Türkiye’nin savaşa gireceği, servetine el konulacağı korkusuyla ülkeyi terk etti. ABD’ye giderek Los Angeles’ta Beverly Hills semtinde bir malikanede yaşamını sürdürdü. Savaş bittikten sonra aile İstanbul’a döndü. 1950’de en küçük oğlu Mehmet’i intihar sonucu kaybetti.
Yaşının ilerlemesi nedeniyle 1950’lerde işlerini oğlu Ali İpar’a devretti. Ali İpar, 1960 darbesi'nden sonra döviz kaçakçılığı ile suçlanarak Yassıada’da kurulan Yüksek Adalet Divanı'nda yargılandı. Bir yıla yakın süren davanın sonunda ağır hapis ve para cezası alsa da serbest bırakılıp yurt dışına çıkabildi. Mehmet Hayri Bey, aileyi çok yıpratan bu olaylar üzerine 1964’te hastalandı. Geçirdiği kalp krizi sonucu 11 Haziran 1966’da Almanya’da hayatını kaybetti. Cenazesi, İstanbul’a getirilerek Feriköy Mezarlığı’nda toprağa verildi[2].