I. Tahmasb

I. Tahmasb شاه طهماسب‎
Çehel Sütun Sarayı'ndaki bir resmi.
Safevi şahı
Hüküm süresi	23 Mayıs 1524 - 25 Mayıs 1576
Taç giymesi	2 Haziran 1524
Önce gelen	I. İsmail
Sonra gelen	II. İsmail
Tam ismi Tahmasb bin İsmail bin Haydar bin Cüneyd es-Safevi
Hanedan	Safevî Hanedanı
Babası	I. İsmail
Annesi	(?) [1][2]
Doğum	İsfahan, Safevi Devleti
Ölüm	14 Mayıs 1576 (62 yaşında) Kazvin, Safevi Devleti
Dini	Şia İslam

I. Tahmasb (Azerice: Şah Təhmasib, Farsça: طهماسب; d. 22 Şubat 1514 - ö. 14 Mayıs 1576), Safevî Devleti'nin ikinci hükümdarı.

Hayatı

Şah Tahmasb, 22 Şubat 1514 tarihinde I. İsmail'in oğlu olarak İsfahan'da doğdu. Annesi Musullu Türkmenlerinden bir beyin kızıdır, Taçlı Begüm üvey anesidir.^[1][2] Tahmasb, Çaldıran Savaşı'ndan sonra Horasan'a gönderildi. Bir süre Sebzevar ve Herat'ta kaldı. Şiilerin ve Safevilerin tanınmış bilgin ve şeyhlerinden özel öğrenim gördü.

1521'de Sultaniye'deki babasının yanına döndu. Tahmasb, I. İsmail'in ölümü üzerine 1524'te 10 yaşında tahta çıktı.^[3]

Şah I Tahmasb’in iktidarı döneminde 1528 yılında Özbekler Horasan’a saldırdılar. Aynı yıl Şah ordusuyla doğuya doğru hareket etti ve Özbekleri Herat yakınında yendi. Şah’ın Doğuya temaslarının kullanan Luristan beylerbeyi Zülfikar Han isyan çıkardı ve 1528 yılında Bağdat’ı aldı. Bundan dolayı Şah Bağdat’ı kuşattı ve aynı yıl Bağdat’ı isyancılardan temizledi ve Muhammed Han Türkman’i Bağdat beylerbeyi tayin etti. 1531 yılında Tebriz beylerbeyi Ulema Han Tekel askerleriyle birlikte Osmanlı’ya sığındı. Daha sonra Ulema Han Sultan I. Süleyman’ı İran’a sefer yapması yönünde ikna etti. 1534 yılında Osmanlı ordusu Azerbaycan sınırlarını geçti. Şah I Tahmasb Kazvin’e çekildi ve sultanla barış imzalamak için elçisini gönderdi. Ancak Sultan Süleyman bu teklifi kabul etmedi. Kışın yaklaşmasıyla Sultan Azerbaycan’ı terk etti ve Bağdat’ı ele geçirdi. Bu arada Şah Sultanın Bağdat’ı almasına karşılık olarak Van ve Kars’ı kuşattı. Sultan Süleyman Ulema Paşa’yı Van’a gönderdi, fakat Ulema yenilip kaçtı ve böylece Van ve Kars Safeviler tarafından ele geçirildi. Bunun cevabı olarak Sultan 1535 yılında Güney Azerbaycan’a girdi Tebriz’i aldı. Şah karşı koymaya kalkıştı, fakat bu çabaları sonuçsuz kaldı.

Savaş dönemi ve sonrası

Daha sonra Sultan Süleyman nüfusun direnci ve orduda yaşanan açlık yüzünden Azerbaycan’dan çekildi. Bunu fırsat olarak gören Şah ülkenin birleştirilmesini sürdürmek için 1538 yılında kardeşi Elkas Mirza‘nın yönetimiyle 30 binlik orduyu Şirvan’ı ele geçirmek için gönderdi. Elkas 1538’de Şirvanşahlar devletinin tüm kalelerini ele geçirdi. Bunun sonucu olarak Şirvan’ı beylerbeyine dönüştüren şah kardeşi Elkas Mirza’yı da oraya ilk beylerbeyi olarak atadı. Fakat Elkas tahta çıkmak istiyordu. Bu yüzden 1541 yılında kardeşi Şah’a ihanet ederek taht için mücadeleye başladı. Bağımsızlık mücadelesini duyan Şah Tahmasb öfkelendi, Şirvan’a dahil oldu ve tüm kaleleri aldı. Elkas Mirza önce Kırım’a, oradan İstanbul’a kaçtı ve Ulema Paşa'yla birlikte kendi vatanına karşı seferlerde aktif olarak yer aldı.

1546 yılında Dal Han Gacar şahdan emir alarak emrindeki askerlerle Baburilerin hakimiyetinde olan Kandehar’ı Safevi sınırlarına kattı.

1548 yılında Osmanlı Sultanı Kanuni Sultan Süleyman "Tebriz Seferi"'ne baslayarak Osmanlı-Safevî Savaşı (1548-1549) ile 3. kez Safevilere saldırdı. Osmanlı ordusu ile Tebriz’i ele gecirdi. Fakat orada güçlenemeyince ülkeyi terk etti. 1550 yılında Şah I. Tahmasb sultana elçi göndererek barış önerdi. Fakat Sultan Kanuni Sultan Süleyman yine bu barış teklifini kabul etmedi ve savaş devam eti.

Bu defa Şah Tahmasb 1552’de Van, Kars, Vostan ve Adilcevaz’ı ele geçirdi. Oğlu Şehzade İsmail Erzurum yakınında İskender Paşa’yı yendi ve Erzurum’u aldı. Sultan I. Süleyman 1554 yılında son olarak Safevi devletine karşı Nahcivan Seferi adi verilen sefere başladı. Fakat Osmanli devleti başarı elde edemedi. Nüfusun direnişi, Kızılbaşların seri zaferleri Kanuni Sultan Süleyman'in Azerbaycan’ı ele geçirmesine engel oldular.

1555 yılında Osmanlı devleti ile Safeviler arasında Amasya Barış Anlaşması imzalandı. Anlaşmaya göre Doğu Anadolu, İmereti, Guri, Arap Irak’ı Osmanlı’ya, Kartli, Kahetya ve Meshiya Azerbaycan’a verildi.

Bundan sonra Şah doğuya döndü, çünkü Afgan Emiri Şirhan, Babür hükümdarı Hümayun Şahı yenerek Hindistan’ı ele geçirmiş ve Hümayun Şah Safevilere sığınmıştı. Hümayun Şah’ın yardım için başvurusuna cevap olarak Şah 12 binlik orduyu Dal Han yönetiminde ona verdi. Kızılbaşlar Afganları ülkeden sürüp çıkardılar ve Hümayun Şah yeniden hakimiyeti ele geçirdi.

Ölümü ve sonrası

Tahmasb 52 yıl boyunca hükümdarlık yaptı, 1576 yılında Kazvin’de ölen Şah Tahmasb’ın yerine oğlu Haydar Mirza tahta çıktı. Bir gün sonra öldürülen Haydar Mirza’nın yerine, ikinci oğlu İsmail tahta çıktı.

Kaynakça

1. Tufan Gündüz, Son Kızılbaş Şah İsmail, Sayfa:108, 400 nolu dipnot
2. Alem-ârâ-yı Abbasî, c. I, s.75
3. http://www.beyazdefter.com/sah-tahmasb-kimdir-hayati-ve-olumu/