Tebriz

Koordinatlar: 38°04′N, 46°18′E

Tebriz
تبریز
Azerbaycan dilinde:Təbriz

Tebriz'den bir görünüm
Tebriz

Şehrin İran'daki konumu
Koordinatlar: 38°04′K 46°18′D / 38.067°K 46.3°D / 38.067; 46.3
Ülke İran İslam Cumhuriyeti
Eyalet Doğu Azerbaycan Eyaleti
Şehristan Tebriz şehristanı
Bahş Merkezî bahşı
Yönetim
 - Belediye Başkanı Sadegh Najafi-Khazarlou
Yüzölçümü
 - Toplam 2,356 km2 (0,9 mi2)
Rakım 1,351,4 m (4 ft)
Nüfus (2013)
 - Toplam 1.545.491
 - Yoğunluk 4,300/km² (11,1/sq mi)
Zaman dilimi İSS (+3:30)
 - Yaz (YSU) İSS (+4:30)
Alan kodu 041
İnternet sitesi: www.tabriz.ir

Tebriz (Azerice: Təbriz; Farsça: تبریز; Osmanlıca: Kent-i Tebriz veya Tebriz Kend), İran'da Doğu Azerbaycan Eyaleti'nin yönetim merkezi olan şehir. Tebriz İran'ın kuzey batısındaki en büyük şehirdir.

Aynı zamanda eyaletin aynı isimli Tebriz şehristanı'nın da yönetim merkezi olan şehrin 2006 yılı resmi nüfusu 1.378.935'dir.[1]

Şehir nüfusunun çoğunluğunu Azerbaycan Türkleri oluşturur. Halkın dili Azericedir. Nüfus açısından İran’ın Tahran, Meşhed ve İsfahan'dan sonra dördüncü en büyük şehridir. Sanayi bakımından İran’ın üçüncü şehridir. Öte yandan İran’ın en kirli havasına sahip şehirler listesinde ikinci sıradadır.

Etimoloji

Tebriz adının Farsçadaki teb (ateş) ve rîz (akıtan, döken) sözcüklerinin birleşmesinden meydana geldiği söylenmektedir. Adın ortaya çıkışına dair bir hikaye bulunmaktadır. 791'de Abbasi Halifesi Harun Reşid'in ateşli hastalığa yakalanan eşi Zübeyde Hatun'un Tebriz'deki kaplıcalara girdikten sonra sağlığına kavuştuğı için buranın adı Tebriz (ateş döken) olmuştur.[2]

Evliya Çelebi de şehrin adını "sıtma dökücü" olarak aktarmıştır.[3]

Şehrin adı Arap coğrafya kitaplarında Tibriz, Bizans ve Ermeni kaynaklarında Tavrez, ve Tavreş şeklinde geçer. Avam halk buraya Tevriz de demekteydi.[4]

Tarih

Tebriz’in ne zaman kurulduğu hakkında kesin bilgi yoktur. Şehirde yapılan arkeolojik kazılara göre Tebriz’in 5 bin yıllık bir geçmişi olduğu tahmin edilmektedir.

Çeşitli kaynaklar III. yy’da şehrin varlığından söz ederler. Gazaka olarak da bilinen kent Atropatena’nın başkentiydi. Fakat sonra bir depremde yıkıldı ve Arap hâkimiyeti zamanında tekrar imar edildi.[5]

Tebriz’in kuruluşu Ahameniş İmparatorluğu öncesine dayanır. İsmi Tavrez, Tavrej, Taris ve Turi diye de tarih kitaplarında geçen Tebriz, tarihi boyunca yıkımlara uğrayıp yeniden inşa edilmiştir.

Tebriz'in eski ismi Tavrez, Tavriz şeklinde olmuştur. Tebriz kelimesi Kıpçak Türkçesine ait bir kelimedir: Tebriz = Tavris = Tavaris. Yani (tav)+(aris) "dağ+arası". Bu da Tebriz şehrinin üç yandan dağlar ile çevrili olmasıyla ilgilidir.

Eskiden beri önemli bir merkez olan Tebriz’in kuruluşunu hazırlayan etkenlerden biri de kuzey-güney ve doğu-batı doğrultularında önemli yollar üzerinde (İpek ve Baharat yolları üzerinde) bulunmasıdır. Tebriz, doğu ile batı arasında bir ortaçağ kültür merkezi olmuştur.[6] Tebriz, gerek içinde barındırdığı Türk nüfus ve gerekse İran’ı yüzyıllar boyunca yöneten Türkler açısından önemli bir merkezdir.[7]

1174 yılında Tebriz ele geçirilmiş Kızıl Arslan onu İldenizliler’in başkenti yapmıştır.[8].

Abaka Han devrinde (1265-1281) Tebriz, İlhanlıların başkenti oldu. Gazan Han'ın saltanatı sırasında başkent olan Tebriz'de 1299’dan sonra geniş bir imar faaliyetine girişildi. 1336’dan sonra Celayirlilerin eline geçen şehir daha sonra Timur tarafından istila edildi. Timurlular zamanı imparatorluğun batı eyaletlerinin idari merkezi olan şehir imar faaliyetleri ile daha da geliştirildi. Timur'un ölümünden sonra şehir onun oğulları arasında el değiştirdi.

1406’da Tebriz, Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf’un eline geçti. Kara koyunlular zamanında da Tebriz başkent olarak kullanıldı. Timur’un yerine geçen Şahruh, 1436’da Tebriz’i kesin olarak ülkesine kattı. Şehrin yönetimini oğlu Cihanşah’a verdi. Cihanşah devrinde Tebriz’de meşhur Gökmescit ve daha birçok bina yapıldı. 1468’de Tebriz Akkoyunlular hükûmdarı Uzun Hasan tarafından alındı.

I. İsmail Akkoyunlu Elvend Mirza'yı Şarur (Nahçıvan) yakınlarında yendikden sonra 1501 yılının temmuz ayında Tebriz'de kendisini Şah ilan etti ve Safevi Devleti'ni kurdu. Safeviler'in başkenti olan Tebriz, Yavuz Sultan Selim zamanındaki Çaldıran Savaşından sonra Osmanlılarla Safeviler arasında birçok kere el değiştirdi.

1375-1468 Karakoyunlular
1469-1501 Akkoyunlular
1501-1514 Safeviler
1514 Osmanlılar
1514-1534 Safeviler
1534-1535 Osmanlılar
1535-1548 Safeviler
1548 Osmanlılar
1548-1585 Safeviler
1585-1603 Osmanlılar
1603-1610 Safeviler
1610-1611 Osmanlılar
1611-1724 Safeviler
1724-1730 Osmanlılar
1730-1736 Safeviler
1736-1747 Afşarlar
1747-1802 Tebriz Hanlığı
1802-1827 Kaçar Hanedanı
1827-1828 Rusya İmparatorluğu
1828-1925 Kaçar Hanedanı
1925-1945 Pehlevi Hanedanı

1945-1946 Azerbaycan Millî Hükûmeti

1946-1979 Pehlevi Hanedanı

1979-1979 İran Geçici Hükümeti
1979- İran İslam Cumhuriyeti

Coğrafya

Kuzeyde Eynali Dağı, güneyde volkanik Sehend Dağı arasında bulunmaktadır. Bu yüzden dağlarla çevrili bir düzlükte kurulmuştur. Ayrıca Kömür Çayı (Mehran Çayı ya da Kuru Çay) ve Acı Çay’ın birleşmesinden oluşan nehir yatağında konumlanmıştır. İmam Humeyni Caddesi kenti doğudan batıya iki parçaya bölen bir ana caddedir. Bu caddenin bir ucunda Tahran’a giden ana yol, diğer ucunda ise tren istasyonu bulunmaktadır. İran Ermenilerinin piskoposu Tebriz'de oturur.

Şems-i Tebrizi 1185 yılında bu şehirde doğmuştur.

Tarihî yerler

Megberet ol Şoara (Şairler Anıtı)
Büyük Tebriz pazarı, Halı Çarşısı

İlklerin şehri: Tebriz

Rüşdiye Okulu, Şu anda milli kütüphane olarak kullanılıyor
Şahgölü metro stasyonu

Tebriz bulunduğu coğrafya nedeni ile, İran'ın batı kapısı olarak görülür bu yüzden birçok modern yapı ve etkinlik, İran’da ilk olarak Tebriz’de yapılmıştır veya görülmüştür. Bu yüzden çoğu Tebrizli İran'ın ilk modern hayata geçen şehri olarak görürler:

Oteller

El-Gölü

Ekonomi

Tebriz Halısı

Yemaklar ve Tatlılar 

 Geleneksel yemekler, tatlılar

Üzüm yaprağı dolması, köfte Tebrizi, Coco

şekerleme

Fındık, Eriş, Baslvq, pamuk şeker, fındık ,kurabiye, koz helvası

Endüstri

Tebriz İran’ın sanayi üretiminde büyük bir paya ve öneme sahiptir. Tebriz’in modern sanayisi başlıca otomotiv, makine, kimya, petrokimya, petrol rafinerisi, çimento, elektrik/elektronik eşya ve tekstil üzerine kuruludur.

Atölyeler ve el sanatları

Eğitim

Üniversiteler

Tebriz Üniversitesi (2009)

Liseler

Kardeş Şehirler

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ↑ World Gazetteer'de “Tabrīz”
  2. ↑ Türk Ansiklopedisi, Tebriz maddesi (yaz: C.R. Gürsoy), cilt 31, Ankara, 1982
  3. ↑ Evliya Çelebi Seyahatnamesi, I. Cilt, s. 525, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1984
  4. ↑ El Kalkaşendi, Süphû’l-a’şâ, s.667
  5. ↑ Ana Britanniea Genel Kültür Ansiklopedisi, Tebriz maddesi, cilt 20.
  6. ↑ Karl Jahn. Tebriz Doğu İle Batı Arasında Bir Ortaçağ Kültür Merkezi. 1990
  7. ↑ Cihat Aydoğmuşoğlu. Tarihte Tebriz. Ankara, 2007
  8. ↑ Houtsma, M. T. E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, BRILL, 1987, ISBN 90-04-08265-4, s.1053

Dış bağlantılar

Tebriz'deki önemli yerler

Amir Nezam Evi • Arg of Tabriz • Azerbaycan Müzesi • Baghmisheh Kapısı • Tebriz Çarşısı • Behnam Evi • Tebriz Mavi Camii • Tebriz Katolik Kilisesi • Charm Sazi Khosravi • Tebriz Meşrutiyet Binası • East-Azerbaijan State Palace • Eynali • Firdevsi Caddesi • Ghari Köprüsü • Haidarzadeh Evi • Iron Age museum • Jameh Mosque of Tabriz • Kandovan • Madrasah Akbarieh • Maqbaratoshoara • Muharram Müzesi • Ostad Bohtouni Müzesi • Nobar Hamamı • On ibn Ali Türbesi • Pol Sangi • Seramik Müzesi • Rab'-e Rashidi • Tebriz Saat Kulesi • Saheb el Amr Camii • Seyid Hamza Türbesi • Seghat ol Islam's House • Elgoli Parkı • Shahnaz Caddesi • Shohada Camii • Tebriz Yangın Kulesi • Tebriz Tren İstasyonu • Tarbiyat Caddesi • Tomb of Two Kamals


Doğu Azerbaycan Eyaleti
Yönetim merkezi
Şehristanlar ve Şehirler
Diğer yerleşimler
Turizm

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/17/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.