Stefan Dušan
| Stefan Dušan Стефан Душан | |
|---|---|
 Stefan Dušan, Lesnova manastırı'ndaki bir freskten ayrıntı, 1349, Makedonya | |
| Sırbistan Kralı | |
| Hüküm süresi | 1331-1346 |
| Önce gelen | III. Stefan Uroš |
| Sırpların ve Yunanların İmparatoru | |
| Hüküm süresi | 1346-1355 |
| Sonra gelen | V. Stefan Uroš |
| Eş(leri) | Elena |
| Babası | III. Stefan Uroš |
| Doğum | 1308 |
| Ölüm | 20 Aralık 1355 |
Stefan Dušan, IV. Stefan Uroš olarak da bilinir (Sırp Alfabesi: Стефан Душан) (1308-20 Aralık 1355), 1331-46 arasında Sırbistan kralı, 1346-55 arasında “Sırpların ve Yunanların çarı”. Ortaçağın en büyük Sırbistan hükümdarıdır.
Hayatı
İlk yılları
Kral II. Stefan Uroš Milutin'in torunu, III. Stefan Uroš'un oğluydu. Babasının krala karşı ayaklandığı tarihte küçük bir çocuktu. Milutin, kendisine başkaldıran oğlunu yakalayıp hapse attırdı ve hapse çıkmaması için kör ettirdi. Yaklaşık 1314'te de oğlu ve karısıyla birlikte Konstantinopolis'e (İstanbul) sürdü. Stefan temel eğitimini orada aldı ve Bizans yönetim yapısını yakından tanıdı. Babası ve büyükbabası arasında uzlaşma sağlanması üzerine, 1320'de ailesiyle birlikte ülkesine döndü. Ertesi yıl Milutin ölünce, babası kör olmadığını, mucizevi bir tedavi sonucu gözlerinin açıldığını söyleyerek taht üzerinde hak iddia etti. Soyluların da desteğiyle rakiplerini saf dışı bırakarak 1322 başlarında III. Stefan Uroš adıyla taç giydi.
Henüz genç ve deneyimsiz bir veliaht olduğu için Dušan'a yalnızca kıyı bölgelerinin yönetimi verildi. 1330'da Velbužd'da Bulgarlarla yapılan savaşta askeri yeteneğini ortaya koydu. Çok geçmeden de babasına karşı ayaklanarak onu devirdi.
Hükümdarlığı
Eylül 1331'de başlayan hükümdarlığının ilk yılları sarsıntısız geçti. Bulgar çarı İvan Aleksandır'ın kızı Elena'yla evlenerek (1332) Bulgaristan'la ilişkilerini sağlam bir temel oturttu. 1334'te Bizans'a karşı fetih seferleri düzenlemeye başladı. Ordusunun başına Bizans'tan ihanet suçlaması ile karşı karşıya kalıp Stefan Dušan'ın sarayına sığınan Syrgiannes Palaiologos'u getirdi. Ordusu sınır bölgelerini ele geçirdikten sonra Selanik'e kadar ilerlediyse de kesin bir üstünlük sağlayamadı. Ağustos 1334'te İmparator III. Andronikos Palaiologos'la imzaladığı barış antlaşmasıyla topraklarını bugünkü Makedonya-Yunanistan sınırına kadar genişletti. Hükümdarlığı boyunca kuzeyin savunmasına ağırlık vererek Macarların Sava ve Tuna nehirlerinden daha da güneye yayılmalarını önledi. 1343'te Arnavutluk'u ve Makedonya'nın büyük bölümünü ele geçirdi. Uzun bir kuşatmadan sonra 1345 sonbaharında Serez'i de ele geçirince, kendisine “Sırpların ve Yunanların çarı” ilan etti. Nisan 1346'da imparator olarak taç giydi.
İmparatorluğu
Bizans İmparatorluğu'na bağlı Epir (Epeiros) ve Teselya'yı da topraklarına kattıktan (1348) Sava ve Tuna nehirlerinden Korinthos Körfezine, Adriyatik ve İyon denizlerinden Ege kıyılarına uzanan geniş bir bölgenin tek hükümdarı olmuştu. Bizans'tan ele geçirdiği bölgeyi “Romania” adıyla kendi “imparatorluk toprağı” ilan etti; eski Sırp bölgeleri ise oğlunundu.
Ortodoks ülkelerde patriksiz bir imparator düşünülemeyeceği için Stefan, imparatorluk tacını giymeden kısa bir süre önce Sırp başpiskoposluğunu patriklik düzeyine yükselttiğini ilan etti. Unvan ve rütbeleri Bizans sistemine göre düzenledi. Ayrıca kapsamlı bir yasal düzenlemeye girişerek 1349 ve 1354'te toplanan meclislerde 200'ü aşkın yasayı uygulamaya soktu. Yasaların büyük bölümü ceza hukuku ve sınıflar arasındaki ilişkilerle ilgiliydi.
VI. İoannes Kantakuzenos, V. İoannes Palaiologos'la birlikte kendini Bizans imparatoru ilan ettikten sonra Stefan'a karşı ciddi bir tehlike oluşturmaya başlamış, bu arada 1344 ve 1352'de Sırpları yenilgiye uğratan Osmanlı ordusuyla da güçbirliği yapmıştı. 1350'de Bosna'ya düzenlenen sefer sırasında Yunan kentlerindeki Kantakuzenos yandaşları, Stefan'a karşı asker gönderdiler. Bu nedenle Stefan Makedonya'ya çekilmek zorunda kaldı ve Hersek'i yeniden ele geçirme planını gerçekleştiremedi. Bunun üzerine Konstantinopolis (İstanbul) üzerine sefer düzenlemek için Venedik'e yanaşmaya çalıştı. Ama Venedik Bizans'ı istila etme düşüncesiyle ilgilenmedi.
Son yıllarında Stefan Avignon'daki papalıkla iyi ilişkiler kurmaya çalıştı. Özellikle 1350'de Konstantinopolis patriğinin Sırp imparatoru ile patriğini aforoz etmesinden sonra, kendinden önceki bazı Sırp kralları gibi kiliseler arasında birliğin gerçekleşmesi çaba harcadı. Ama Ortodoks ve Katolik din adamları arasındaki düşmanlık bu çabaların sonuç vermesini önledi. Sırbistan'a yönelik Macar saldırısı da planlarının aksamasına neden oldu. Macar saldırısının Stefan açısından bir başka olumsuz sonucu da Balkanlar'daki Hıristiyan varlığı için tehlike oluşturmaya başlayan Osmanlılara karşı düzenlenecek bir Haçlı seferinin ertelenmesiydi.
Stefan Aralık 1355'te beklenmedik biçimde öldü. Ardından tahta çıkan oğlu Uroš, babasının kurduğu büyük imparatorluğu koruyamadı. Stefan Dušan'ın Sırp tarihindeki rolü, 19. yüzyıldaki ulusal uyanış ve bağımsızlık mücadeleleri sırasında yeniden önem kazandı.
Kaynaklar
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen III. Stefan Uroš |
Sırbistan Kralı 1331–1346 |
Sonra gelen |
| Önce gelen |
Sırpların ve Yunanların Çarı 1346–1355 |
Sonra gelen V. Stefan Uroš |