Kalgançı

Kalgançı – Türk ve Altay halk inancında Kıyamet. “Kalgançı Çağ” da denir.

Tanım ve İçerik

Kalganan (sıçrayıp kalkılan) gün. Kıyamet günü. Dünyanın ve/veya evrenin yokolacağı daha sonra tüm ölülerin tekrar diriltileceği gün. Bu inanca göre, yeryüzü yaşamı sürekli değildir; günün birinde sona erecek ve insanlar, hayvanlar, bitkiler yok olacaktır. Bu sona doğru insan soyunda azalma başlayacak, suçlar çoğalacak, günahlar alıp yürüyecek, insanlarda tanrı korkusu kalkacaktır. İyilik simgesi Ülgen’le, kötülük simgesi Erlik arasında oluşacak büyük savaşın sonunda, Ülgen dışında bütün savaşanlar ölecektir.^[1] Bay Ülgen bütün canlıların öldüğünü, yeryüzünde kendisinden başka kimse kalmadığını görünce “kalkın ey ölüler”^[2] diye bağıracak, bu çağrı üstüne bütün ölüler yattıkları yerden kalkacaktır. “İnsanların yeniden dirilmesi” anlamına gelen “kalkancı çağ” (kalıcı çağ)^[3] budur. İnsanlar azalacak, kötülük artacak, Erlik Han dünyaya yaklaşacaktır. Sağış Günü (Hesap Günü) tabiri de kullanılır. Türk kültüründe aslında çok geniş olarak üzerinde durulmayan bu kavram, İslam inancıyla hatta Hristiyanlık, Maniheizm ve Budizmin etkisiyle Kıyamet inancı büyük oranda şekillenmiştir. Örneğin Güneş’in batıdan doğacağı inancı İslam’ın etkisiyle ortaya çıkmıştır. Bazı lehçelerde Kirti Gün (Gerçek Gün) veya Uluğ Kün (Büyük Gün)^[4] adı verilir.

Zamanın Sonu

"Ahir Zaman" sözcüğü, Arapça kökenlidir ve farklı Türk halklarında yaklaşık aynı terimler olarak yer alır. Karakalpakça'da "Ahırğı Zaman"; Özbekçe'de "Ohır Zamon"; Çuvaşça'da "Ahar Samana"... Bu anlayışın kökeni İslam olmakla birlikte bir kaynağı da eski Türklerin mitolojik görüşleridir. Dede Korkut Kitabında, "Ahır zaman olup, kıyamet kopunca..." denilir.^[5] İnanışlardan birine göre, bir gün ayla güneş birleşecek, dünyayı yakıp kavuracaklardır. O zaman kıyamet kopacaktır. Bir başka inanışa göre de güneşin batından doğduğu gün, sular kabaracak ve her tarafı sular kaplayacaktır. Bunun ardından dünyanın üzeri dümdüz olacaktır.^[6]

Etimoloji

(Kal) kökünden türemiştir. Kalgamak fiilinden gelir. Kalkma, sıçrama anlamına gelir. Kalkmak kelimesi ile akrabadır. Moğolcada Halgah (Kalkah)^[7] fiili korkmak anlamına gelir ki, bu bağlamda düşünüldüğünde Korku Günü demek de olabilir. Bir başka görüş ise kalıcılık manası taşıdığı ve Kalıcı Zaman demek olduğudur.

Kaynakça

1. Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)
2. Eski İnançların Güncel Yansımaları, Engin Bellisan
3. Türk Felsefi Fikrinin Başlangıcı, Ayten Babayeva, Bakü, 1991
4. Yaşayan Eski Türk İnançları, Hacettepe Üniversitesi - Bildiri
5. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 31)
6. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 184)
7. Mongolian Dictionary, Andras Rajki, ("halgah")

Dış bağlantılar

• Kalgançı Çak
• Kalgançı Çağı - Türklerin Kıyamet Günü
• Altay Türklerinde Kıyamet Günü
• Türklerde Kıyamet Günü, Hasan Murat Çelik
• Altay Türklerinde Kıyamet Anlayışı, Saadet Çağatay
• Bilinen En Eski Türk Şiirleri