Kayalıdere, Varto
| Kayalıdere | |
| — Köy — | |
 |
|
| Ülke |  Türkiye |
|---|---|
| İl | Muş |
| İlçe | Varto |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İklim türü | Karasal iklim |
| Nüfus (2000) | |
| - Toplam | 142 |
| Zaman dilimi | UDAZD (+3) |
| İl alan kodu | 0436 |
| İl plaka kodu | 49 |
| Posta kodu | 49600 |
| İnternet sitesi: | |
Kayalıdere, ( Kürtçe: Xinzora jér veya eski adıyla Xinzora jér köyü ) Muş ilinin Varto ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Köy günümüzde Muş'un Varto ilçesi sınırlarındadır ve daha çok batısında bulunan Urartu Kalesi ve Urartu Kaya Mezarı ile bilinir.
II.Sarduri (M.Ö.764-735) döneminde[1] yapıldığı tahmin edilen kale ve kaya mezarı Urartu döneminin Muş'taki en güzel ve sağlam kalabilmiş yapısıdır.Kale ve kaya mezarı 1965 yılında İngiliz arkeolog C.A.Burney tarafından incelenmiştir.Burney'e göre kale bölgeye hakim bir Urartu valisi tarafından yaptırılmıştır.Kalenin kurulduğu tepe Urartuların batı yönündeki Elazığ ve Malatya bölgesine çıkış yolunun kontrol noktasıdır. Kale inşası için Murat Nehri'nin Tepeköy'den gelen Varto Çayı ile birleştiği alanı gayet iyi bir şekilde gören ve kontrol altında tutan bir yer tercih edilmiştir.
Kazılarda kale, tapınak, şarap mahzeni, kaya mezarı ve küçük kalıntılar bulunmuştur.[2] Bulunan kalıntılarda sembollere rastlanmakla beraber herhangi bir yazılı belgeye ulaşılamamıştır.Tapınak ve kaya mezar hala ayakta olmakla beraber özellikle kaya mezar kaçak kazılarla tahrip edilmiştir.Kalenin kurucu valisine ait olduğu tahmin edilen kaya mezarı kalenin kurulduğu kayalığın güney tarafındaki kayalıklara oyma ile inşa edilmiştir.Altı odalı olan mezar klasik tek odalı Urartu mezarlarına göre daha ihtişamlıdır.
Urartuların yıkılışından sonra doğu ile batı arasındaki geçişi sağlayan Murat Nehri takipli yol pek kullanılmaz hale gelmiştir.Böylece Kayalıdere ve diğer Murat Nehri civarları önemini kaybetmiştir.
Cumhuriyet'in Xınzor Süfla(Aşağı Xınzor)[3] adıyla devraldığı Kayalıdere Köyü daha çok Xınzora Jér(Aşağı Xınzor) olarak bilinir. İsimdeki Kürtçe Jér kelimesi ''Aşağı'' anlamını karşılarken, 'Xınzor' kelimesini S.Nişanyan Ermenice'de ''Xıntsor/Elma'' şeklinde izah etmektedir.[4]
Henüz somut bir adım atılmamış olmakla beraber Kayalıdere ören yeri ile ilgili olarak 23/02/2012 tarihinde TBMM'ye soru önergesi verilmiştir[5]
Muş'un önemli tarihi yerlerinden biri olan ve Urartu dönemini aydınlatan köy ve ören yerinin 2017'de tamamlanması planlanan Alparslan II Baraj suyu altında kalacağı tespit edilmiştir.[6]
Kültür
MÖ.7.yy.dayanan bir yerleşim yeri olan Xınzor'a jer, birkaç köklü aileden oluşur. bu aileleri şüyle sıralayabiliriz.
--Mala Ale—Mala Seyde—Mala Sıme—Mala Nuro—Mala Sıle Meme—Mala Nado—Mala Sofi İsmail—Mala Sefo veya Hele. Bu ailelerin köye yerleşmeleri, yaklaşık ikiyüzyıl öncesine dayanır. Her aile başka yerlerden gelmişler. Bu yüzden farklı karakter özellikler taşırlar. Köyün adı her nekadar Ermenice'de "Elma" anlamını taşısa da, Bizans'lıların çekilmesinden sonra köy, Kürt'lerin denetimine geçmiştir. Köy halkı Kürtçe' nin Kurmanci lehçesini konuşan Kürtlerden oluşmaktadır.
Kürt kültür gelenek ve görenekleri yaşanmaktadır.Köy halkı Sünni ve Şafii mezhebindedir. Başlıca yemekleri: zılfet, sir, avsir,kütülik, bulgur pilavı,gırar,vs. Tarım ile geçinen yosul halkın yemekleri.
Coğrafya
Muş iline 72 km, Varto ilçesine 24 km uzaklıktadır. Köyün batısındaki antik kalede muhteşem manzarsı olan bir nehir adası vardır.Yer yer sık çalılıklarla kaplı olan bu doğa harikası, murat nehrinin iki kola ayrılmasıyla oluşmuştur.Yaklaşık iki kilometrekarelik bir alanı olan ada da,ilkbaharda koca koca mantarlar ve gülık, bolca vardır.Fakat birde "MERACO"denen, bir ot yetişiyor ada da.Bu yabani bitkinin tadı nefistir. Yemeğini istediğiniz kadar yiyin, mideyi yormaz, hazmı koladır ve insanı dinlendirir. Bu harika bitki, dünyada sadece İtalya'nın Marsilya adasında yetişir. Oradaki adı"koroto"dur.
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2007 | |
| 2000 | 142 |
| 1997 | |
Ekonomi
Köyün ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
Altyapı bilgileri
Köyde, ilköğretim okulu vardır. Köyün içme suyu şebekesi vardır ancak kanalizasyon şebekesi yoktur. PTT şubesi ve PTT acentesi yoktur. Sağlık ocağı ve sağlık evi yoktur. Köye ayrıca ulaşımı sağlayan yol asfalt olup köyde elektrik ve sabit telefon vardır.
Dış bağlantılar
| ||||||
- ↑ Muş ili ve ilçeleri 2009 yılı arkeolojik yüzey araştırmaları
- ↑ http://www.muskulturturizm.gov.tr
- ↑ TC Dahili Vekaleti Son Taksimatı Mülkiyede Köylerimizn Adları 1928
- ↑ http://www.nisanyanmmap.com
- ↑ http://www.tbmm.gov.tr
- ↑ ALPARSLAN II BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRE VE SOSYAL YÖNETİM PLANI